Ko Hawaii Pae Aina, Volume I, Number 36, 7 September 1878 — E pau anei ke ao ana i ka Olelo Hawaii maloko o na Kula Hawaii, a e aoia ka Olelo Beretania wale no ? [ARTICLE]

E pau anei ke ao ana i ka Olelo Hawaii maloko o na Kula Hawaii, a e aoia ka Olelo Beretania wale no ?

Pela l;a manao o kekahi poe, a pela ka paipai ana a ka Luna Hooponopono o ka Huieniiun Gnztr.Ue, helu 31, lulai 3L. 1878, ua niuhaloia kekahi hapa o ia olelo, a ua mahalo oleia kekuhi hapa. Eia ka hapa niua i niahalo oleia. "Ua lalau loa mi kanaka Ilawaii i kinohi wahi anu, i ka aeiu e ao iki ia ka olelo Halii iloko o mi knlii." Ka olelo hea ]n ka pono e aoin ? Ka olelo Beretania, a oia wnle no. Miiaiiei aiiei oe e ka Lnna Hoopono]iono i ku wa i hoomuka ia'i ua kula ma Hawuii noi ,J Uu ike auei oe i ko auo o na'lii, o na kanaka, o na makua, o na keiki ina ia wa ? Ua ike auei lakou i ke imo o ko kula, i ke ano o ka olelo Ht j n'tauitv, lie olelo maikai loa in, lie, olelo ino, iiiiiuipo, hi'iiiahi'nia kn olelo Hawaii, a e ponu o iioia ka olelo Bevetania walr no iloko o na kuhi Hawaii, a e hookapii lou i hn 110 iiiiu i );u 01010 Hawaii iloko o na kula ? Ua ike ko nmkon poe kr.])iina i ka olelo Uawaii ma ia wa. He olelo knniiiilio walo nu, uole ia he olelo i kakauia, i paiia, aole akalea na hua, A, E, I, 0, M. N, P, YV. Akaka nae ke ano o ka olelo, he maikai no, kupono no i na kanaka Hawaii. Aka o kn olelo Beretania, oia hoi ka olelo haole, heaha iiv ia inakou ia wa ? He olelo hikapalale, ano ole. Un loaa no kekahi mau hua i ka Moi, uuku 110 nae, o ka Moi ka mea nui ia wa, ku tv« i puka mai ai na Bli,sionari, ka poe nana e hooiuaka i na kuhi. He manao ka[iekepeke koua, hp niaiino kainiluii no ka nolio itna o ua Jlisioiiari nia l?bna iiiua o 110 i )<<>na [ioo kauaka Pono palia kn ite o noho, pono paba lee ae ole. Noonoo oia n linliu, a maliope, ao oia e hono ia lakou, e noho lakoii i hookahi inakahilei, a nono ka hana, o hoomauiu, a ]iono ole, e hoilioi aku ia Amei'ika, Ka nolio 110 ia a hooniaka i ka hana, Heaha ka hana ? -Uu hihin n;i kanaka, na ka•inalii, makiui, liolo wale, iiaaiipo; ka haluwni, heahaia? ke kula, heahaia? Ka olelo Hawaii, ka olelo haole, aia anei ia [ioo kanaka īmaupo ka nu, ka hookajiii? ka iie e uoia ka olelo haolo walo no ? a e hookii[)ti i ko ao ana i ka olelo Llawaii ? Mo lio inoa la, ua akaka e mauiual ho olelo niiiikai. ioa ka olelo liaoie, a lie ole-

lo ino, lapnwale ka 01010 Hawaii, a ku)H)iio ke hoonalo loa ia'ku. Aole nae i na kanaka ka niana e ae. ai c_h(>olo i ka olelo i aoia iloko o nu kula, aia ika Moi ia mana. Ina ae oia e rmiu ka olelo haole, oia, ina o ka olelo llawaii, oia. Ua a, no e aoia ka olelo hao lo (.) ka i\loi no, o Liholiho, oia kokahi Imimiuiui o ke kula mua a na Misiouai i. Kii olelo haoln ka na Misionari, aol.! lakou i ike i ka olelo llawaii i» wa. Pehea la e hiki ai ia lakou ke ao nui ka olelo Hawaii i kinolii ? 11,. „ m „ kanaka IL. waii iiiie i liele |.u me lakou mai Amenk;t inai. Ua aoia lakou ma ke, kuhi he L; makahiki nia Anierika, ua akiunai ■ loa lakou wa ka olelo B.'retai)ia, a ane naluwale ka olelo Hawaii, a o lakou na kokua a maheleolelo no na Misionari. j Ua iioouiakaia na lenla Hiiwaii umi llawaii a Kauai i ka makahiki muao na i\lisioiuiri, a o ka olelo Beretania wale no kai aoia ina na kula mua. Hihin nae' na haumana, aolu laka, ua hoolakalakaia I nae, a loaa kahi ike unkn, Molowa koke nne ka Moi, a haalelo pine[)ine. Ina ikaika kekulii poe i ke ao a liele iinua, a hala ka Moi iuo[ie, lmhu ka Moi, aole make eMi k a ike o kekahi ma.nua o konu. Poiiea lu e iiolo ui lea ilee ma ka olelo J}i:re(.;u.ia ke keakea ka Jloi ? Ma ! ka "i"" 1 »ku, aue niakeliewa ke ao ana i | ka olelo liuole iioko o mi kula ILiwaii ia wa. Aole oia ka manawa e iiooikiiika nui ai e ao i ka nlelo 13eietania maloko o na kula lLiwaii, Miihope iho, ua paiia lie btike kula liilii iini ka olelo Hawaii. Ua hoopono[)o--no ia na hua ilnwaii. Ma ka imi a huli nui nua ona Misionuri, ua loaa na hua kii]iono e kaleau ai, n e pai ai i ka olelo Hawaii, oia hoi, A, E, I, 0, U, 11, K, L, M, N, P, W, uia ke [iela ana, P a Pa P e Pe, P i Pi, P o Po, P u Pu, a h a ha nha, ahe he ahe, a pela aku. Ma ka hoomaka ana e ao i ka olelo Ilawaii iloko o na knla Hawaii, holo|)o--no ke ao aua. Ala niai na kanaka, laka, lanna, lealea nia ke, ao ana ma ka buke Ilawiiii. Akuhi no a ike hikou ika lakou olelo ina ka huke, kona iino, ke ano ona nua ke paiia. Na kanaka makua nae kai laka a hele i ke kula. Hihiu loa na keiki, holo wale me ke kapa ole. Ua like iiii kauaka makua nie na keiki, he naau[io loa, pono ke ao niua ia lakou, hoolaka mua ia, a Lika, alaila, liiki ke hoolaka a 110 akn i na keiki, me ke kolaia ia mai e na nmkiui. A pehea, hiki anei i ko makou poekupnna unaupo ike ole i na inuiolelo Hawaii ike ole loa i ka olelo luiole, ke jiapa 1 na Misioiiiiri, mai ao oukou i ka makou mnu keiki i ku olelo o keia luliui, y ao ia liikou ika olelo haole wnle no ? Lalau anei, a naaupo no ka ae ana e aoii! ka olelo līawaii, ka olelo a na makua, ka olelo e iiiki ai ky kainuilio, a no ke kena ole. e aoia ma iea olelo haole wale no, ka olelo malihini, pohiliihi, ano ole ia lakou. Lalau a nunnpo anei na iMisionari uo ka liooiuau ole ;iiia eao mii ka olelo Bereta. uia wale no, ii wail)o wale i ke ao aua i ka olelo Hawaii, no ka mea, he ololoino, heinahema, lapuwale, waiwai ole ka ole lo Hawaii, oiai, akaka 010 ia lakou ia wa ke ano o lea olelo Hawaii ? Kai noa aia a akaku i na Misionnri ka olelo Ilawaii, he ino, he muikni, Un waiwai, he waiwai ole, alaila hiki ke hooinau pahu, ke hoopau [)aha i ke ao ana ia olelo. E awiwi anei i ka hoahewa i ka olelo Hawuii, a hooka[>u i ke ao una ia olelo, a e a« i ke ao ana i ka olela Bei'etania wale uo, oiai, ti:i hihiu na kanaku, na kamalii, a ane hiki 010 k« houlnulu a hoy.paa ia lakou iloko o ke kulu, ke uoia ka olelo haole wale no. 110 ka pankiki a ane loaa ole ? No.vai ka lalau a iwaii[io, no ko mukbii~poe knpuna anei ? No na l\lisionari auei ? No ka Liina IIoo)ionol>ono anei o ka Huwuiiuu 6'uze-lle 'i (Aole i pau.) | 1