Ko Hawaii Pae Aina, Volume I, Number 49, 7 December 1878 — HE MOOLELO NO NA KIAI EKOLU. A ME KE Koa Opio Wiwo Ole, ATAGANANA! [ARTICLE]

HE MOOLELO NO NA KIAI EKOLU. A ME KE Koa Opio Wiwo Ole,

ATAGANANA!

(I7nuliiia e kekahi peni manawaiea no k» Hiwahiwa a ka Lahui Hawaii.]

MOKUNA XV. HELU 38. UOOLOHE akn auei an ia oo ina ua hop'iiu kekahi koa hookalii wnle iu>, alaila, ua komo holookoa nlui la nnui o Pamni iloko o ka jioino weViwe\i?— Auwe, lio hoouluhua maoli ka hoi keia mea he koa. E hiki no ia'n ke kauoha »ku e hopuia i mni, haneri ata\isarii, no ka pnnlikaiia oi;oa paha, ae hoopaahaoia lakou, nie ka maliu ole aku i hookahi walii mapuna leo, wahi a ka Moi.

lua paha ua hoohuoi kou manao e ke alii, ua hana hewa kon mau koa malnlo 0 kuu hoomaiu ana, alaila, ua hewa io aku ia lakou, a uolaila, ua makaukau au 1 keia wa e haawi pio aku i ka'u pahikana, no ka mea, mahope iho o ka ahewuia aoa o k(iu niau'koa, aiaila, aohe kanalua iki iloko o'u, e olelo ananoi ke Kaelinela, owau kekahi e ahewaia, Nolaila, e aho no au e haawi al<u ia'u iho me he pio la e like ine Atosa kn uiea i hopuia, ame Ataganmia lioi, ka mea e maunoia nei.

() ke poo o ke kanaka Grasaeona kau e hnna aku ai, i paue mni ai ka Moi.

K ke alii, wahi a Terevile, e liookunia uiai kela koa i hoopaa waleia īue ke kuiLiu kupono ole, a i ole e hookolokolo ia paha oia ma ke ano nnaiiao a kupono hoi. E hookolokoloia ana no oia me ke kupono, i [iane niai ai ka Moi Lni. Ua pouo ilio I' a ke uonoi aku nei au i kou waiolu e ke nlii, e ae mai ia'u e kn aku imua o ka Ahahookolokolo e hoike iv e pale no ko Uanaka i Uoopoiuo waleia, walii a Terevile. E kala niai nao oe e ke alii ina e hooīnaopopo aua kou kiekie, he mau huaolelo oinio ole ka'u e hoopoiuo ai i kou noiioulii, aluiln, e aho no au o hookaawale loa ia'u iho ma kahi nmmao. E hoohiki nmi anoi oeo Terevile inma o'u n«i ma o knu makiiii la, tna kou hale no o Alosn i ka wa i hnuaia ai Uela mea, wahi n ka Moi. Ma o kn ihiihi In o kou makun a ma ou pouoi la no hoi ka mea a keia punwai i iini ai a i paulele nui ni, ke hoohiki aku nei knu kauwn uie ka oiaio a pau lon, i pnne akn ai o Torevile. la vva no i pane mai ai lee. Kaelinela imUH oka Moi. E noonoo kaun i keia im'ii me ke akahele lon, no ka mea, ina e hookuu wnloia akn kola kiinnka lawehuln, iilaila, e lilt> annnei he kuiuu e ike ole in iuj ai kii oiuio iwaho. Ua imikaukau muu o Atona me ka wiwo 010 i iiu wa n pau, e hele mai a hoika i ka uiaio walo no, i kela a ino keia wa a kn poe kakaolelo e inakouiake at e uielo nku iaia. Aole loa iloko o koua umauma na manao hopo wale e loaaai na li-a aiia iloko ona, no ka ninhuka aku a nalownle, a no'u ihō, e hophiki a o paiie uo ati mu ke kuiho olu ilio no ka pouo o kouft noao, walii a Tei'evilo.

Ma ku oinii) ion, uotß »0 oia e liuwo ana e holo inaluilen nleu oa, aka, b !u;v,i 110 oia i na wa a e liko Uau <e. hoiko nmi imi o Terevilo, wahi a ka Moi U\i. E hnnwi oo i l<au ole.lo kanoha o l;y alii, uo ka iium, aia nia oii walo ln im ka m'aiiii nui ih) ko kala aoa i ka inna lasv«liala,. i pimi' niai ai ko KiuliiK'.la. l J aur. aku la u 'LViv\ilr, o len u

ko kalsv a mo ka liooniaikui ana aleu i ko Imunkn, aia walo no la no ka mou i hana nmoli i ka hewa, aka o kuia koa malalo o luiu hooinaln ana, oin o Atosu, aolo oia i kikolm ikiiu e kehnlii wulu' Ininiinna o kn )»owa, mn koiakiiinu ona i hoope a waloia ai. Eka nlii, aolo o'u manao o knla akii oo tu« kn. Iwoiuaikai aku iaia no kona lioum, «len, ua pono a pololei nnioli no oia, n « hoapouo \va,lo akn ana no oe. Iu \viv no i uinau aku ai ka Moi Lni, ina' ]v,vt\a aia no o Alosa maloko o ka pakima tha Eveko kahi i hoopiuiin m'. Ain no oia malaila i keia wa, niaklo o kekahi keena iimhameha, kawa-u, polopolona malalo iho o ka ili homia, a i luipono 010 ko ola maikai o ke kauaka, a ua himaia hoi e like me ke ano o ko kanaka i pauiuanle i na kanunia inoino loa. Aha, a hoalia la ka pono e hiki ai ke hanaia ? wahi a ka Moi.

E kakau iuoa aku oo malalo o ke kauolm e hookuu lanakila aku i ua o Atos;t, a o ka pau no ia, aohe hanu i koe aku. Ke manaoio nei au e like no hoi me kou hiliuai iini una eke alii, ua pakela walu aku l;a Tere\'ile mnu olelo pale no ua koa 1«, imumw o ka mea i hvwa, wahi a ke Kaelinela.

la wn no i kakau iho ai o Lui i koua inoa, mahilo o ke kauoha o hooknu ana ia Ato3ti, a haawi aku la ia Tei*evile, a ia wa no i kuuou hoomaikai aku ai o Terevile iinua o ka Moi a lnili hoi alui la, aka, iaia nae i hoomaka ae ai e liuli iwa'ho, ua haawi aku la ke Kaeliuela i ke kunou hoaloha me na niino aka waipahe ia Tcrevile.

Iu Terevile nae i hala aku ai. ua hoonowelo kanmilio aku 1a ke Kadinela i ka Moi e like inenei : Aole i kananiai ka ikaika a me ka pumeliuna o ke aloha o na. alii a nie na koa o kou īmui puulika--11«. e ke alii, a ua hoike mai i ke knpono no ka hana a lakou e lawelawe nei, a he hauoliauo nui hoi imna o na vnea a pau. Hele alui la o Terevi)e me ka awiwi a hookaulua ole iho i hookalii wahi nekona, a koiiii' lunakila aku la,oia muloko o ka jiakana o Bvekc me ka palapala hooinaikai a ka Moi Lui, a hooknuiu ae la o Atosa mai kona hoopaa niak'-ln'wa wale ia ium. A iloko nae o ka mntiawa o ua koa la i noho pio ai maloko o ka pakana, aolo loa i loli ae kona manao koa io a me kona knluna hieliie, aka, e kahiko nmu aua no ia īnau haawina malnna ona. Mahope iho nae o keia hemo aua inai la o ua o Atoxa, a iaia lioi i halawai aku ai mu Ataganaua no ka wa miia, paue

akn la oia ia Atagauuna ? ua puka inai ou me ka molaelae loa, a o ka niakakila hoi o kau pahikuna i komo ainianu aku ai iloko o ko lusaea io, ua uku pono loa Aia uae hoi i kela wa n Torevi!e i hele ai a hookuu mai ia Atosa,, a koo kokoolua nku lee Ka(linela n me ku Moi Lni wale no, ia wa i puue aku ai un Kaelinela nei, tuu) e ke alii, o leaua walo no ia e noho kokoolun iioi i keia wa, nolaila, hu pono ia kaua ke leuknkukn nie na uooiioo luihohoim uialuna o kekahi kumuhium, ke olnoln ia i kou kiekie. He eliiua iho ni'i na la o ka iioho iina o ko Puko Bnkiuihama maloko nei o ku kulanukauhale o Pai'isa, a i koia kakuhiaku ka hele ana aku nei. MOKUNAXVI. I ku wu. no i pa-e aku tti ieehi miui mapuna olelo a ke Kudioelii ma na pojieiao o ke alii, ua puiiia koke ae la kona maii papaliua i ka ula, a aaapu mai la ka wuna mui kona niau kiiouohi inai me he t-Hvila la, e hoike mai ana, Ua iuo īnni Ia lalo o Kealaiuila, I ka hao a ka lawaluia o na pali. Ua iiiki io mni auei ke Duke Uakinihama i Parisa ? a heuhn la kiuia huou i hele īnai ai ? wahi n ua llloi Lui uei me ka leo okalakala. Aolie o'ii kmiaiua ke olelo ae, un lielo mai nei oin e launa a o.hunm kipi t\w kou poe etietni, i.ia lioi tia n uie Bepania, wuhi n l<e Ivti<.!inelu. Alii o ke Akna In, aole ['aiia pela, aka, he niau lmiuo palin no ko kim unii i kuu liauohnuo, a ua liui pn uku la uialoko o ia ponai nn MatUme Kevwuse, Lone<;evilll a ,me Koneile. Aoh' pela o l«- nlii, kr aui aku la ia. U'ionoo iuawaliu. 0 ku.li Moiaaliine, lie

waipnhe loa oia, a m.ilnna ae hoi o na mea a pau, na alolia mai oia ia oe o ko alii, iiin nii haawina mao.mai) a pan ilok o o kona pnnwai, wahia llikoliu.

Pano ukn la ka Aloi', lie mau lala nawaliwali ko ka wahine a ke Akua i liana mai ai, o Koua aloha ana mai nae ia'u m«s piuik'hī tnaoli, t'ia no iloko o'u 5a noonoo, a ko mnnan noi nu, na lirlc miii paha Uc Duke BakinihiUna mn Parisano tia hana pili hooponopouo aupuni, a i 010, alaila, no kokahi mau haim e ue, aka, ina vr,\ hana knu Moiwahine i kokahi hewu, alaila, o hookim aku iaia pela.

Aka, ma na inea a pau, uole loa wau i nnoi e hookahna iho i ko'o noonoo maluuu o na hana kipi kiekio o keia ano, a na komo mai la iloko o ko'u noouoo ka hoonmnao aua no Mudanie Lanoe, oiai, mamuli o kau lmuoha ia'u e ke alii, ua nielo aku au iaia no na wa he lehulehu wale, a ua hoike mai oia ia'u i keia kakahiaka, ua ala ka Moiwahiue a auiuoe i kela po aku uei, a I keia kakahiaka, aole i kaemai kona uwe -ana, a hoopiha nui oia i kona mauawa o koia kakahiaka me ke kakau ana i na ]eta, wahi a Rikeliu.

īna pela iho la, alaila, ke owehe niai nei kuiao 110 ka ikea aku o ka oiaio. Ao lie kanalua i koe inaloko o kuu puuwai, e kakau ana uo oia i lela i ko Duke Bakinihama. E llikeliu, ke anoi nui nei ati e loaa ia'u ua palapala a pau a lee Aliiwahine, wahi a ka Moi.

Ia wa no i uinau aku ai ke Kaelinela Kikelin, pehea ananei o Joaa ai ia kaua ia mau palapula a pau, no ka īnea, aole loa i kupono ia'u, aole hoi i kou kiekie e ke alii ka iaweiawe ana ia hana,

Nolaila, he hai aku nei au ia oe, aole loa 1 hookahuaia ke aiolii ilokp o ko ke Aliiwahiue puuwai uo'u nei, o ka hilinai

ana o kona muu manao a pau, aia no ia iiialuna o kekulii mea e—o koua aloha a. me koua iini a pan, aia no ia malnna o kela Dake Bakinihama. E Kikeliu, no keaha la oe i hopu ole ai īaia, i kona mau Ia e noho ana maioko o Parisa, wahi a ka Moi Ltii. {Aoh' i pau. 1

Mui ka ln | aktt o lanu:iri, 1879, e hoouiaka :iku ai ke Kuliiua Knlaiiiina i ka hooko ana i ke Kanawai e pili aua i ka lawe an i o ua inoku holopiliiiiiiii me na ipukukui hoonialiiiiialam.i i ka po.

MnUiko o kn liale puliik o.oPuC'liiii>!iii ina Koha a Akau. Mnwnii, n» nau iho la na lima. ;v me na maka o L H Kanilau i ke ahi inia e hoom.ika 'ana e holoi i na ipuhao puliiko, inaimih o ka lalama ana niai a ka hii awaiwa oka wui a ine ka inaliu o ka ipuhno i ke ahi o ka ipuknkui 0 aa aua ma kona waln !v.uv.i, a ua waiho oia iloko oia |ioiuo, a tia iuio pakkaiia iki nae lio', Oka pomaikai loa nae ke koe aua inai o kahi ola.

Ī-W U* lnlio in:u makou mii kekahi iiinka/n.'ik.'i mai, w;\ kn ln !li o koia mulaina, ua inake ihu la kekahi lu.ihine ma Ewa, aka i koua kanuia ana, ua kaun ia akii oia e kana keiki a iiiki i kaliioka lua, iilailn, kniniia iho l.i mo ka uhi paahuiii. K« inanao nei makou, ua auo kn ole i ka eehiii n rnc kualolm ia keiaano kanu kupapau ana. A ine lio inea la, oko kauu !lfia i)io la lu.'la u ka ii)(':v leama o!e. Ua liopuia koleahi pako hana o lea inokunhi Waiiuiinnio i ka Poaliuin o ka pulo i linlii, in.'iuiuli o ka hoohuoii.i aua nana i lawe lualu nio ka"Tko 010 ia, kekahi wati guhi kuuiuknai nui naka wiliki o ua (liokualli Waiuiiinalo nei. Ika huli ia ana, ua lo;uv aku la ka wati maloko o kekalii eku niiki, ano ka maopopo loa ana n i ua puku la i liana ia hewu, uolnila ua hnawi loa ia oia ma kahi uana e aO mai. llk nank iioon-a.vea. — Ko'tt liun 1, he uWo i«i i iu.'i.i ia H.ui'aii »ei ; ko'u Ima 2, ;S, he inea iiu i uinnao uui ia e na lahuikauaka; ko'u i, ō, lio alakai au uo ua lioielioloua lioohaiirti:t; ko'n 6, 7, aia au 'iloko o i)ii luilo knln i nolio ai; ko'ii 8,, !l, ua nia«R« i v au o oa kauakn ; ko'u 10 ] I, Ik' mea au e |iuiio ai n.i inea ai ; ko'u I*2, i:j, aia nu iloko o ko kai, he mea i uianao uiii ia e nii ahi i ku wa kaliiko ; ko'n U, lō, 1(5, aia ko'u w.iihi noho īloko o ka poopoo pohaku iloko o ke kai, ua nane ni au oka poe knniika oka wa kahiko. Owai ko'u inoa ni oukou 'l K.uailo īa uiai', me ka liina iiiulie <> kmi inanao e loua atia uo i ka j»oe huli uane, a i ioaa ia oe, e lilo oe 1 hoa kuu'ili ii'i'u, a o oe ka io o kwi inaii i„, a iiie U iwi o kii'i ui.'Ki i«*i. > AU.M*.. KM , i .SX,