Ko Hawaii Pae Aina, Volume II, Number 9, 1 March 1879 — He Hoomana Hou. [ARTICLE]

He Hoomana Hou.

I aku la o Lokan» i ka mea i, i hele uiiii nei no »n e luwehiwo in oo rau ke ano lap'i"U e liko uio ki\ ka P<»pa hanu i liaim ia ai ia oe. I m«i ln kn tn»i, aole o'u m«niio e lawelnwe liou mai ou* kou in'u, al<a, e liookuu mai is>'u. Knhahn ! wahi a Loknnn, e kali oe i ka olenlo o ka wai. Hoole lo>i ku mea i loohin i ku ui»i. I Hku la o Loknua i ka m«i,un lawe mai nei au iiuuu ou i keia ra»u panku 4 o k» B iib.»l»s. oia lioi ka panku 4, 5. 6 me 7 o Kekahumi XII, a inalnlo oin mnu pauku au e holuholu aku ai, a e wehewohe pu kaui> i ke auo i lohe mai o Kukahnon, ka mea i ao 'a i kaß-iiba]« a weliewehe pu mai i ke ano- Ae, wahi « ku tnai. Heluhelu o Inkana i kf> panku 4 o Ua Mokuna la, a wch«\vehe pololei ka mea inn.i e like me ka mauao o ia pauku. Ae, wahi a Lokana, oia kn ke ano oia pauku. E heluhelu hou aku au waii a Lokfiwi i m» i koe, i lobe mai hoi o Maheloua ke kauaka Daauao iao ia i ka i3rfibrflu f (oia hoi ka inoa o ka mea e kakau nei i keia moolelo nui.) Ae, akalii no kaua h kamailio malalo o keia kqran, oiai, ke puka mai 1« hpi ko'u inoa ia oe- Eia ka uinau a ka mea kakau ia Lokan.i : E ola ana anoi keia mui malalo o keia mau panku ia ce n ia onkou hoi me na hoa o ka Papa Kahuna a oukou. He mea pohihihi paha ia, wahi a Lokana, I mai la o Lokana i ka meu kakau, ua ike ailei oe i be ano o ka mai o Kalu» Kuheleloa? Ae, wahi a ka .mea e kakau nei. U« akaka loaiaiu'u, aole ia'u Wiile no, aka, i ka lehulehu a-puu e noho uiai nei. Heaha. ke an<» o ka mai ? Oielo aku 1h ka mea kakau, he wela a me ke anu, aokoiia mai no iu a ouhou e lapaau nei iloko o keia mau luahiua 4 a oi, aole he ola iki. Nolaiin, e hke me ko noi a ka mai, e hookuu aku iuia, pelu uo hoi ko'u muniio. Mai laweliiwe liou oukou i ka oihana lapanu me ka laikini ole i i K ILuheleloa, o nahu mni auanei ke Kanawai ia ouko'u. Ein hoi, o ka papa haun H oukou, he pnpa bnua hoopuuipuni n lapnwule lon. ke hoike mai nei ka lapuwale o ku oukou rauu huna ma o K Kulieleloa la. Da hala na la elua a oukou i wnnnna ai, eia uae, ua oi aku ka uawaliwali o ke kino i keiu w;i a kokoko e maka, no k» me«, o ku papa haua n oukou e lnwelawe uei, uii aue like iki no ine knu pip-, hann, a ke uoi ;iu, o ka'u ka oi mamua o ka oukou, oiai, lie noa kn'u papa haua i ka hookomo ana i ka mai i ka lau naheloliele. U o li')knnn, aole no he panl n o ka Bnibnla nei i hoike mai tne ka lau nuhelehele 0 ola'i ka mai. I aku la au, he lalau paha nou i ka ike ole i ka P»lap«U Hemolele. E naua iho oe ma H/ikeana 22:2. Eia ka Lok»na f aole o k;i tuu nuhelehele. maoli, »ka, o ka lau o ke ola, oiu hui, "0 ka niannoio, o ka.nmaaolnni», u o ke nloha" ' oia n* Ihu i oleloia iloko o keia pauku. £li<i ka'u, mrfi malama hon i ka oiliana oiai, uole he ike i ka B-»ibala. Qe nui du iu6ii i kinnailio in no keia mta maw«ena o m»u«, a un hooikaika nui uu imua oua o hoopau i kona knhiliew» n nae koiiu ano naaupo uiaoli malalo o ke iu ho(joi«na. A mn k;t la 14 n IR7« ka Poaha, na muke o Kilun Kuhelolon,

mnlalo o ka lawelnwe ami n koia poe. Eia hoi, mamuii o ku mnke aua o K.-.ilna Kuhelnlo», ma k'i la 12 o Nov. oia ka Ponlua, ui» loan ia Kalu» Nik« ka nmi, he wela a me ke anu. Mn ke ahi ihL o ua la 'ln, uti kii.ia o K-imaalowii, keknlii o uu pwpii kiihuna la e holo ui«i o hiwalawe, a hnua a hoopau i ka pilikia o ka inoa mai, uu lona 110 he wahi niaha iki uo ia po a ao ne i ka Poakoln, a i ke ahiahi o .iu la, mahuahua loa m»i la ka pilikia ia Ki.lua Nikn, alnila, kii hou i > aku h\ o Kaimialewn o liele hou mai o hoOpuu ae i keia pilikia, hoI» une he hiki, akn, kii ia ukn hi kuhi poe k .huna o l<ikoii e akoakoa pu mai eMioopnn loa aku i keiā pilikia, aka, i ka hora7 paha a oi hb, nuiko loa »ku la o K.alua Nika i ka !u 13 o Nov. 3StB. Papnpnu na Ealua elua i kn uiake mnlnlo o ua lnma a ka poe nooa keia hoomana hou. He inau kaiiaka keia i alolia nui ia o ko Molokni poo kamaaina, » he tnau kunaka mikialu mmi ma ka hiina lima i kela a nie keia mauaw», lie inau knn»ka hookip» i uh mnlihini, a he uiuu haipule uo ke Akua Maua Loa. Aka, ma--IViIo"cT ila hauaHHkuPhēwa a ka;ia"~ poo, ua make keia mau kaunka a ielua. Miuumioa wale ia niau makaainnua o ko ka Moi Kalakaua noho aupuni nna, a o keia kuhi hoemi lahui mnopopo loa. E na Luna Aupuni, e hooikaika nny 0 kinai i keia mole uuhuliu hwuhW.i loa. linmn 3.—0 ka lole uhinln, oia ka mea kapu loa i keia hoomaua i ka wa e lawelawe lapaau ai i ka mea mui, a me kalii umu hana e ue e pili nn» i keia hoomana ; ua ike pono ia keia auo hana a lukou, a i keia mau la koke nini oei, ua puka ae kekuhi lono a ua hoo uiaan la, e hoolako kela hoa keia hoa o ka Papa Kahuna i mau p .p»kaukan poepoe, a e uhi ia o lnna ujb ke kihei siliku ulaula, a m:>luua olailn e noho ai ku Haku wahi a lakou. Mh Honolulu aku nei kahi hoa o ua p-.ipa hooinana la kahi i kiiiii ai uo kola kauohu, oiu o Lokann. Ke mauao noi ka mea kaknu, koahn la ke kumn o keia houlako aua ia mau iniw ? Eia paha ke koho o ka me» kakau, i mea e uhi ui i ka ilo uni hnluhulu o du limia a ke Di»bolo, a i ko kakou u»na huu ma keia kiiiiin, he lula o ka hoomanakii no ia. Ua olelo nui lakou imua o na mai a ieiua o na ohana o ka poe mni, oia do ke ano o ke koko o ka Haku i kona wa i pepehiia ai, a ho mea liauuiin loa ia kakou ko kakou lawelawe ana i kn papa huna lapaau mo ku ikeia o keia uiea imua o kakou> a he iuea panpu i ko kakou imi tma i na hihia o ka mea- mai, holo moakakii. Aole pela ka kakou mau kuum haole uaua i lawe mai i ka B.iibtita o ke ola i Hawuii ueu aole lukou mau mea i hoiko mai e like me keia ke auo, aku, eia Wnle 110 ka lakou, e haalelo i na hewa a pau loa ;i e ni'Uaoio aku ia.leau uie ka manaolan-. a me ke aloha iaia. Aole i makahiki ke kukulu īaana iho nei o keia hoomnua, ua hoomakaia paha i ka nialama o lulai a mamua iki mai o ka M II 1878. Kumu 4.—0 ka laau a ka haole a me ba laau Hawaii, he mea kue loa ia e keia hooenana ; oia kalii mea a'u i hoakaka 'ku la malalo o ke kumu elua i hala niamua, aka, i ka vvn i ik« ai o keia pou i ke ano oluolu o ka mea mai i ka laau a ka luiole, ua ae aku la. Ua like keia hana ana a keia poo mu na mokuahi, ka.holo imua a i hope, a ua like me ka lakoha i lioiko ai maloko o lea Baihala ina ka Mnkuna 1:8. Eia kekalii, o na olelo i puka hewa ina ka waha o ka hoalauna, he mau olelo p*uliuli ia. A pela no hoi na ol'jlo ao nku i keia poe e hoopnu loa i keia hiina a lakou, he raau olelo pouliuli wale no ia waki a lakou, si ua kanuia na knmu haole a kukou e keia poe, he poe alukai pouliuli lakou, Kahuha 1 Nawni la i ao aku i ka lieliiliela palnpala a pau i keia poe ? Na na kumu haole. He nui aku na mea i ike ia no keia kumu. Kumu 2.—»0 na hoomana a ke Anpuni liawaii i 'ao ai, oia na hoomana :t ko ka« kou Kumukanawai i ae ai, i hoike ia ma ka pauku elua, aka, ua pee aku nei keia hoomana malalo o ia pauku, i mea o nalo ai na haua a ke Diabulo f a e niaiianalo ai 1 na kanawai o keia Aupuni, nialalo o ka ana i ka oihana lapaau. Ua lono maopopo loa ku mea e kakau nei, mai Wa walia mai o llenere Peelmi, he Lunakahiko no ka ckulesia o Kaluaaha aia ma Lvawol-i kahi aua « noho p:ia nei e malaina ana i na hoahanau o ia apana, ua ike oia, ua papa ia na hoahanau e Mauna loa, aole e hele i ka halepule, o lohe i na olelo pouliuli. Aole ma ia halepule wa.le no, »ka, ma na halepule noa pau, a koe aku ka lialepule o Kanuimnnu ma M;inaw'ai. A«le au i ike iki i ko'u mau hoakanaka mnloko o ko makou' halepulu o p a . piika'nioe' iua Kamalo, oia hoi o S Kaina Lokana, L B Waihinulo a me Kamaalewa i ka m.mawa halawai o ke aliiahi la babati. Uu maopopo loa e like ine ka mea i hoikeia malnna. 0 S Kaina, he Jioohanau a lie Luna Apana no ka Ekaleaia-o Kaluaaha, p(J la no lioi o Waihiualo a me Ka'maalewa. He --"»» kn makou minainina—no-lakou-i-ko-la— kou kouio pu ana a lnii pu ma.ja oihana.

0 Kiunn, Inlu ikaika o ka ,Pn| » Kahu Malimia W"ai\vHĪ o ka Ekaleai.i o Knhinalia, a oia no knlii koiki liookama a ka Moiwnliiuo Kapiolimi i kona kaapuni ana ac rtci ra Mulokni nm kana ,hu»kni Iloofa a llooulu Luliui. Pohoa la kona manao 110 ia keiki ann ? Ua hoopau ia iho nei o Kaiim e na hoahanau, kane liihia ole o Kaluaalia mai kona noho #na he lala no ka Papa Miilainn Waiwai, a c hookuuia akn atia laktfa iuni ka Ekaieaia aku o Kaluaaha raai ko lnkon uoho hoahanau ana. Ua olelo nui lakou aolo i ike pouo ka kakou m»u kuinu hiiole 1 ko Akua a rao ko ano o ka 13aibala. Nohea mai la keia hoolo nna ? Auhea la ka niea nana i no a hoonaauao mii ia koia l>oe i ka Baibala, e like me ka kakou mau kiunu haok' la, he mau waa naauao !<o lakon i lieio mai ai i Uaw'.iii nei, a lua ko lnkou naauao mo ka Baibala a lakou i 1"we tiiai ai, ,ua malamalama keia lahuiknnaka e noho nei. Kumu 6.—11e mau wanana nui pilikino kokalii a keia poo i lohe ia. Eia kekiihi wanaua L hoike pona ia niai i ka niea c kakan nej. I ka lono ana o ua papu hoomaria noi, ua. make o Moehonua, eia kn -"hkou hana 7 hoakoakoa mai-la o Mauim--loa i na hauniana ana, alaila, eia ka liana, luuile aku la hookahi, koe iho la ekolu. a inahope nae lolie kakou e hululu ana, ho olelo uane keia imua o ke anaina. 1 mai la kahi Imimana, eia ke ano o ka 01010 nane: 0 Moelionun ua liala aku la, o Kamakaeha ka liope, a o Likelike aku a o ka Moi Kalnkaua ak.u, a o ka mea no na'ke aupuni, o Kapiolani no ia. Ae mai la o Maunaloa, oia ke auo o ki nane. Ea ! He kue muopopo keia i ke kanawai o ka Moi Kalakaun, i .hoikeia ina ka Mokuna 6, Pauku 1 o na Kanawai Iloopai Kai'aima. Aolo nae i huli pono ia keia hewa e na Lnna Aupuni inalama kanau'ni o Molokai. Ua loho nae au, ua | hoouiia aku o D Kaopeahina ka Luna Makai ia Kekuiii a mo Keoni Ilae. liortiau uuikai laua, e hele nku e ao a e papa akn ia lakou e hoopau i ka lakou raau hana la powale a pan e pili aua malalo okeia hoomaua ano ole. Eia. ka hikou la, aolo 'iiakou e lioopau i ka niakou mau hana a pan makou iloko o ka ILilepaahao. Ma ia hope iho, eia na mea ī hoopuka liou ia o Maunaloa, nole e kii mai na makai ia kakou, ua paa i ka mana o ke Akua, (he «'ahi olelo kaena keia), a uo ke kii 010 hou ana mai o ka makai ia lakou, eia na olelo ii na hauinaua, he mana aku ko niana mai o ALiunnloa. Nolaila, na nni ka poe e hilinai kuhihewa nei malalo o ke alakai ana a Maunaloa. Eia kekahi, he wauaua e pili ana i ka poe mai. 0 Maunu k, no Kaunakakai, hi! mai pilikia kona e aneano ana i ka ma ke, ua kii ia o Mauualoa i Kawela e hele inai o nana ma koua ike lapnau. Eia kana olelo i ka ohana o ka mai, ao Ie i niake o Maunu e hiamoe ana ia. 1100 makaukau iho la o Mauualoa i poi wai a kukulu iho la ma ke poo o ka inai, liopu iho la o Maunaloa i ka lima o ka mai a lio-o aku la i knhi lima oua iloko o ko poi wai, a kapipi aku la iluna o ka njai, me ka olelo akn, E Maunu, e ala inai ooae' kn ihma a e hele. ua paiua a pakolu a paha ka olulo aua peh, umko loa. iho la o Maunu. Eia keia. o Kaahiki k, o Kanmni k, o Keoni Ku.ilapai k, n Kahookaiunalia k, a me Ilnlakika w, he poe nr-.i lepm-a keia, ua hilinai nui nae no ke ola o k« kino, penei ka wanaua ana : O ko oukou wahi no keia o nolio ai apau i ke ala, aolo oukou e lawe ia i Kulawao He mau la mahopo ilio, haha niai la 11:1 lima o ka makai a hooili akn la malniia o ka moku Wai'wiek, a lawe ia akn la i Honolulu. Ua liiki mai.kn lono nuiii ia mnkou, na hala m;ii o Kiiumai a mo Kaalnki no Kulawao, a ī ka lono hope niai, ua lawe ia aku la o Ilalakika w, no Kalawao, a o ka poe i koe, ua hoomalu iu e kali e nana pono a maopopo ka mahuahua ann, nlnila, o ko ilina aku no ia o Kaluwno. Aloha ino ka hilinai kuhiliewa malalo o tia wannna hi])invale a kekalii hunahunu lepo o ka honua. Eia ka olelo wanana a ua Epikopo nui la no ua poe la i Inweia i Kalawa, i lawe wale ia ae la no ilaila a hoihoi hou ia mni no, a o kula poe e nolio la i Honolulu, he lioi mai koe t Ma keii'. mau olelo wanana hope, ua hoao o Kawaek'i lnnui e hooko i ka wanana, he ole, he oie loa 110 ka hoihoi ia ae o kana waliine i Pelekunn, aia laua i Kalawao a me kahi mau moa o l:i--kon kahii ai pai kalo ai, ine kahi raiki a uie kahi io bipi, a pela akn. Make i ka puaa e ii mai ana ka imu. He nui na wii nana pili i na tuai, e hoopokole iki au maanei. Kumu 7. —0 ka luakini o kein p OO e lnwelawe noi i ka lakou man lmna, o ko lakou hale pouoi no, a o ka hale nioe ponoi uo hoi o ka poo mai. 1 kekahi man hebednina elua o kahi mnu malamaihala aku nei īloko o kela ma-kahiki, na hoolimalima lakou i kokahi hnlepuk: mo na wahi dala i na Lnua Ekak>Bia o Manawai, o komo maioko ohila o lawelawo ai i ka iakou han», a i ka ike ana o Kiiuku kekahi Lnnakaliiko o ua apaua la, ua hoike oia i kona manao imna o l;u Aha Luna o Kaluanha, mo ka olelo «na: E kulii a'na a'u lie hoomana Kai-mio - k e! a r eiir kaHurli oom.in a na A|V(7līTnīfß." Nolaila, ua /10011010 ka uini luiui, aolo e

ae jiku o hookomo hou'i ko lakou poo maloko o keia halepulo. A nia ia hopo mai, i ka malama o Novemabn iho nei, mahope iho o-ka pau aua oka La Kuokoa. Ma ka l'oalima ae, ua kai hnakai ao la ua poe nei me ka mauao hou i ka halapule o Manawai, o hoikeiko ai i ua hana palmi, eia nae, ua paa loa ka puka iko ki ia, noho wale iho la' no mawaho a hiki i ke ahiahi ana, hoi aku la me ka lioka. Eia ka olelo, ua ike mau no 1 kauhale, o na hana lioi koia. Kahaha 1 Wnhahee maoli. Ike e o leuu i ki'iiia manawa o niake ni, hooko pono oia i kona ike, o keia ike hoi, helo ka i moa e hoohoka ai iaia a me ka lehnloiin. Mo hilaliila ole keia mau haua a Mauualoa, a he hilahila ole ka poe naaiiao i ao ia ino ka iko", i ko lnkou paa iina i ka huelo o ke kekakn hoololohe iuiwni. Aloha iuo. 0 keia kanaka oMiuinaloa, oia no ka makuaknno pouoi o Kiekie e nolio nei i ka halo amara o pili pu la nie ka hale hoomnemae huo ina Ulakoheo nia kn aoao ina Wiukiki, a oia no ka makuakane ponoi o Sotomona Kahea e nolio iii'i i ko Kula Kahuna|)ulu ma Kawaiahao. Pehea la kona inanno i ka linna a leona makua* kane a me koiia ohana? No ka moa, o kekahike ki a Maunaloa e noho kumukula nei ina Kawela, oia o Maunakea, ua komo pu i keia hana a kona uuikaakane. TJa like no keia me ka hoomana a Ka. ona i kukulu ai ina Ilawaii, o ka pepeiii knnaka ka ukaii o kana hoomana, anosi pnha nuanei pela uku ka hope o keia. Ke ike nei ka inea kakau, ke kuai nei i na buke wehewehe o kiv Buibala, a nie ka buke A.UO oke Akua I mea aha la ? I mea hoopaapAa, 1 ka nana aku, he wahi ano hookiekie maluna o ka poo e lawelawe ana i keia hoomaua. Nolaila, eia ka manao ina hoa i koe, healia la ananei ka oukou liana e liana aku ai imua o ke alo o ka poe e lawelawe aua i keia hoomana, i pakele ai oukou i na pnliele anaaiapoo? Na oukou e hoomauao no oukou iho. Ua ike au o llimeni kahi i komo, a me kona ohana ma keia hooniana, a uia kalii lala ikaika ma ia :ioao i ka lioopaapua nauupo. i mea e hookahuli ai i na noonoo kiuiuka o kahi poe a lilo aku la ma o. E na hoa, e makaaln, no ka.niea, ke holoholo nei ko oukou enoiui, oia keia hoomana lapuwale. "Kunin ole, mole ole, kahi liooinana a Miiunaloa. JW JI Poouea. Molokai, lan. 1878.