Ko Hawaii Pae Aina, Volume II, Number 10, 8 March 1879 — HE MOOLELO KAAO NO KA NAITA ROKEKILA HINEDU. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KA NAITA ROKEKILA HINEDU.

[I nuhiia i> ka peni iu:\n:nv:i!ca a ,loscp)i I\u>jioe no lei Ili\v:i!ii\va ;ik:x Liilnii.] MOKUNA III. IIKU' '2:\ NAXA PONO io aku la ua nioa liale lule kauioko kuhiliewa nei, a liuliu | >iine aku la ia. E koia opio ni kamalmo a'u e iko nei i keia hora aumoe, e kala niai ia'u 110 ka'u inea i liana liupo iho nei, nianma ao o ko'u hoouiau loa ana aku innia ou, he ohiio, ho nialihini io oe, ke iko nei au i ka oiaio o kau niea i liai miia niai nei, nolaila, hi>okahi a'u noi in oe e ke koa o['io. 1C leala pilia niai oe ia'u me kou kiola ana ao i na hoomanao ana no ka'u mau liana i na sekona i kaahopo ae nei, a i keia \va i lioaloha oiaio oe no'u. Ko nonoi pu aku nei 110 hoi ;yu ia oe, e oluolu niai oe. e lioi>moe ilio i kou poo ma ko'u piinana i nei }>o, a e lioomanawanui lioi nia ka la\ve ana aku i na niea i hiki ia'u ke hoolnko a hoolawa aku nou. I keia man liuaolelo a ka mea hale, hele niai ln o Kokekila a lalau mai la i l;a lima i hoholaia aku imua .ona. Lnlu iho la laua i ua Uua anoano o na hana i hanaia ae i na sokona liilii i hala ae, a hookulnluilu iho la hoi kela a nie keia o laua iloko o ka ]ioho lima ]ialuilii o laua a i elua i na kulu aloha oiaio, a pela jiaha i ko ai kekahi niau lalaui inele, Xani na kulu immehanaake aloha, E hoopulu eloelo m>i i ka houjio, Kohu kulu ana la na ka hau o ka uka, 1 ka liko pua aala o ka liinauo. Mainuli hoi o ke kono ana inai a ka niea lialo la Roke,kila, ua koino aku la ia iloko o kona hale. laia i liomo akn ai, ua luihikuhiia umi la keia e ka mea hale o noho ilio nialuna o keleahi nolio laan ainanu, nolaila haule iho ia iailalo, hookuu iho la i kn maluhiluhi o ke alaliele. 0 ua kanaka nei hoi nona ka home, konio aku la ia iloko o kau wahi keena a pnka hou nuii la, a e pna aim oia ho kiwi loihi, helo mai la ia a jnuie mai la, e ka nialiliiin, a e kuu hoaloha hoi, e lawe aku- i'kein kiwi, a e hoolawa non iho uie koiia niea i pilia'ai. Lalau iho la keia a kau ae la i ka nuku o im lme la i kona man lehelehe, aia hoi, holiolo lai'lae puiiieliana ana ka wai miko «iio o ka waiua iloko o liona ]iuu, a ileo iho la hoi ia ua holo ae la ka nieliana a ]>imi kona kino. Maliope iho o ka ia nei moni hoomauu ana alui i na oolojiu ana i omo mai ni, niuau nini la ka mea liale, Ma ka inoa hea is.ii e kapa aku ai ift oe e ka makamaka nmikai P E heii inai oe ia'u ma ka iuoa o Hedana, i [lane hoonalonalo aku ai o Rokekila, me ka ninau aku lieii, owai lioi kon inoa e ka lioaloha:' 0 ko'n inoa ea, o Kifu, a owan kek'ahi o na kanaka kiai o ke leulnnakiuihalo, (he :ino kaiko pnha.) Mnanoi e ka inea lieluhelu, i kenka aku ai o Kokekila i na mooklo knao ano hoolalaii, i ka mea hale e hooloho ])aulehia piiuiwale niai la. A pan kana pakaa ana, ua leaa aku la hoi ka haawina o na hiina hai moolelo ia Kifa, ii lie inau keaka kana o pili ana i ke'lii mii o na powa, oia o Rnfetii Kikeuu, ka mea i kapaia, "JvaWelio na Ululaan," ho leanaka nunui lioi, i hiki aku kona inau knpnai kiekie i ka 95, a o noho hooinalu auu mahina o na tausuni powa he lehulehu, a o ]iili iLUa kokahi 110 nn hana lealea o malamaia aua i leekahi la ao. No kokahi okolu hapaha hora okoa kua i nonoiioke ai i na kukahekahe, u liaulo aku la-laua e hooluolu a hiamoe i ka liapu o ka po i koo alui. Maanei kaim o ka iiiea huluholu o wnilio aku in Koknkila o hiainoe ana, a o kii alni kauii i na liiohiuna a nie ua lealea o ka l;i, e ikeia ai im inoho lauakila,

uau.i o kaili inai i na inaleana niai ka lima nahi'iiahe mai o Ua n i Violania, ka upnn pua rosis nana o ln.owohiwehi ko kaluia lealea o Leone Kaloki(a. mokuna IV. 11 l'.l '"il 1 1;\, Kuk.Uie u liiilukulu m:\l lu Ue kok-V A lioea mai Ia ka la o kekahi la ao i ke kakahinka nui, i ka wa i oj iopi ia aku ai na ehen nakea » ka wanaao, a himaia akn iloh) o ka o[)ii o kona moa naua i lianau, oia ka po. 1 na knkuiia inalamalama olino o ka la e leiei mai ana nialuua mai o na kakai niauna o Eia a niu na lahuii puu kanlana o mi uhilaan o Kilim<>)n, oa ileeia nkn na ao ohu hnuliuli o haalele ihoana i na piko inauiia a lakou i hoalii ai i ka po inamua iho, a lioike mai la na kiekiena o ua mauna la a me na l.ualon , he ouli no ka malie uiolale niaikai ko [lalmla holookoa ao ana mai o a o o na lewa kiekie. 1 ka hiki ana ae o ka manawu i ka hora 7, ua wehe akoa ia mai la na puka kunio o ka pa e hoopnni ana i ko kulanakauhale, a ia wa i ikeia akn ai ka pii anaae o ke.kahi apana 1010 ulaula maluna o ka oioi o kekahi hale kakela mii o kn ana iwaeua o ke kulauakanhale, n lie inau hiiaolelo aiai nunui lioi kai kahakaha ia ilio maluiia o ua apaua lole la, a penei ka heluheluia ana o ua mau huaolelo la : "1 ka hora 10 mfi ka hapa, e hooinukaia ai na Haua Lealea o ka la, Ma ke kahua lealea knuhma Li one Kalokita. A na ka Ui nolienoliea a ka nani, E haawi aku i na makana hauohano." O keia ae la ua huaolelo e kau ana ma keknhi aoao o ua apaua lole nei, a nia kekahi aoao ae hoi ua huaolelo peuei: " K āla e na Naita j)iiuwai ho]io ole, E nahu i ko oukou mau U!etnla sila, E liauhoa i ko onkou inau pnhaka, Me na kaoi o ka onkou mau makakila, Ea, o hoao i molio lauakila oo ka lu, 1 niea nium e )ei 1 na hanohano o na Ea, i ka wa i hohola ae ai na welelan makani i na opiopi o na kahana 1010 la, a ]nilelo haaiieo ao la ia nialuna o ka halo kakela, kahi hoi o ka ui Violania, a e kowulo lwaheo kikkila ana hoi ia ina o a inanuei, ia wa i ikeia aku ai na Naita he nni e pulea niai ana iwaho o ke knlanakauhale nio ko lakou man ohuohn a })au o ka oihana hanohano, a kakelekele ae la i ko lakon mau lio ma o a maanei o ke kuln jiulalialaha e waiho ana nia kahi e ku ana ka hale e moe la ke Kon " Pukani o ua Au Fouli." 0 keia mau Nail.ii a kaua e ike noi e ka makaiuaka, o lakou no nn Naifca o loko o ke kulanaknuhnlo o Piti'Ha, ka [iou lioi i pilin na [jumvni i ke ako e )ilo uiai kn liunohiLuo a mo ka mahaloia nia ia )a iiiahma ilio o kela a me kein hokua o lakou. 1 ka liiki aua ao o ka manawa i ka hora S ine ka hapu, ua naliolo hou aku la lakuu ilok'o o ke l(u)anakauh:t)e, a noo ilio la ke kulii. Aole i lu'a walo ka mauawa inaliope ilio, loheia aku )a k e%īfui o na mea kani, ka nakeka o na uiea kaua, ke pohapoha niai o na kapuai lio, ka hiu'ohui'o niai o na kauaka, aole i enio, [iuka mai la ho kao-o o na Naita i liiki aku i ka lianeri a oi, a aia hoi mahope ilio o lakou ka heluna lehuiehu loa o ua makaikai, a kai pololei aku la lakou i kekahi kuk pakhalaha, he aueauo 3 inile inni ka halu aku o Kii'a, a o ke kahua loalea ia o Kalokita. E ka niakainaka heluhelu, inaanei e kak-mai i kou moa kakan, no ka moa, e hohola o aku aua ia i ua olelo hoakaka o |>ili ana i ke kaliua lealea o na Naita o ko kulaiiakauhale o Pitesa. kalii i noho ai o Kouekk Sekobeloia nia ko uuo Kiaaitui, malalo o ka Moi VakdifJiira, o waiho inaliu Ja i ka inai iuo ho aloha ipo— A laa o ka mea'ino, 110 ohi'u ua ko aloha, Ko koholua ia la e lia piko o ia pniiwai. 0 kej;ahua lealea o Loono Kalokit-n, ilaila lioi i holomoku nku ai na NaiU a iiio kn lehulehu o na kanuku, a kana i ike iie iii/i uialuna, ho kaliua p.ilalialalia

i lioupnniia e kokahi pa poluiku nni kiokio c inmpuni ana lioi i na oka lie 3.5. 0 ku kiekii' o ka pa 110 30 kapiiai, a i kola ii nu; keia 10 kapuai ko kiokio o ua pa k i»a ka aoao inaloko, e iko ia no he »iMu annn f)alalialalia i hiki aku i kn 10 kapnai ko akea, o lwlo poni ana nialoko o iia pa In, n ho nian walii ia no na maknikai e nolio ai a nana aku i nu liana loaloa. Aia hoi ina ka aoao liikina ona pft la, lu; wahi aleo e lawa ai ka poo noho i hiki akn ka nui i ko 50, ko Uu ae Mia ma ke aniui nmu o holo poai k i ka p;t. ?>laanei i ikeia aku ai na mea hoohihihilu o ia au kahiko, e heoulu mai ana i na niahiohi» kupononoia manawa, Aia hoi ma na aoao o iia pa la, ho mau hale 1010 o na ano like 010, ine na hae liilii e lioailona ana i na Naita no lakou ia mahele hale lole. La, o ka inoa o keia kahna lealea a kakou i ike ae m-i, o Leono KalokiLa; a 0 lee kumu i kapaīa ai pela, no ko ka Naita Leouo lanakil a ana inaluna o ka Naita Ahiu Kalokita uiai na maiina niai o Ela, kekahi o na Naita |;owa i ke au i hala e aku. Ma keia wahi, ke liookuu aku nei ka mea kakau i kaua niau hoakalui ana no ke kahiui lealea, a e huli hou ae ana ia ihope, a hoouiaka liou ruai ma kahi ana 1 haaiele aku nei i ko kao-o a iia Naita a me ka heluna o na kanaka maieaikai e knpapau aku ana i ke kahua Leone Kalokita. I ka liiki ana ae o ka mauawa i ka hora 9 iionoi, ua komo aku la na N"aitn a me rnTrnakaikai iloko o ua wahi nei o na' hana o ka la e kakeleia ai. Lawe ae la lioi na Naita i ko lakou mau alakai, a inaopopo ae la he 5 mau ulakai mo na koa lie 20 pakahi, a iwaena 0 keia mau alaleai 5, o ka Naita opio Orema a Hokekila i hoopaliele ai kekahi, ka mea i hoike mai i na hiohiona ame na ouli o ka lilo ana i mobo lanakila no ka la. I ka pau ana o na mahelehele ana i na alakai a ino na koa, ua hoi aku la kela a me keia o na mahele a lawe ae la 1 na knlana hale lole i hoanaokoa ia no lakou pakahi. A penei na mahele me ko lakou inau alakai a mo na kuiana. Ka Mahele I, o ka Naita orema ke alakai, a ma ka welan akau o kapa kona kulana. Mahelo 11, o ka Keridana, a nm ka welau hema ia, me ka mahele 111, mala--10 o ka Naita Poinenaria. Mahele IV, inalalo o ka Naita Af'egana Lira, um ka wplau konioiiana ia. A o ka Mahulo V, mahilo o ka Naita Lionawaina. 0 <>a nialeaikai lioi, ua halakan ae la ma ko lakou mau wahi i liookaawaleia. a ua hele no hoi n kauluwela lua. no ka mo'i, na ."le-i Kolinla aia kauaka i ka nuku." Iloko o keia manawa, aole no i kimliilii mai la ko kaho u wai aua mai o na kauaka inakail;ai a me kekahi nmu Naita kaliiko inai kela a me keia pea uiai o ka ainn. Ai ka hooinaopopo pono aku i ka liiona o ka manawa, ua hae muoli no na puuwai o nei man niakaainana o ke'lii Valadimira e iko i na liaua lealea o ka la. 11 1 ka aneaue ana aku o ka manawa e hiki aku i ka hapalua hora i koe kaui ka hora 10, ua liekau ae la na ouohimaka o na makaikai i ka hale kakela a ke kahana lole e pulelo haaheo aua. Ike ia aku la ka iho ana ilio o ua hae la ilalo, a pii ae la he hae Kilika keokeo me na huaolelo " A r iolauia ka Ui," a hoomaopopo ae la na mea a pau oi ae ke kao o o ke kama a ke Kiaaina Iluilala Sekobelota, ka mea naua e haawi i na inakana. Kani iuai la na niea kani, aolo i emo, puka niai ana ka Mahele I o na Naita kiai o ka hale kakela, a e hoopuni aua lakou i ka opuu nohea Vio\ania mo hona luani maknaleane, a me na kanaka koikoi o ko kiilanakauhale. 1 ka ike una mai o na mea a pau i lea puka ana akn o ke Kiaaina Hudala, ua haawi mai U lakou i ua hurohnro. pinapinai ana, no lakou hoi na leo wawulo i hoholo walawalaau aku a oeoe ana i ka pahukaui o ka kakou Hiwahiwa e hiolani hooinau'ao 010 la. / pm.)