Ko Hawaii Pae Aina, Volume II, Number 30, 26 July 1879 — HE MOOLELO KAAO NO KE KOA OPIOPIO WIWO OLE MASEPA! Ka mea i hiki i ka Pahu Hopu o ke Kalaunu o ke Aupuni Liona! [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KE KOA OPIOPIO WIWO OLE MASEPA!

Ka mea i hiki i ka Pahu Hopu o ke Kalaunu o ke Aupuni Liona!

A kau i Kilohana, i Kaupaku o Hanalei.

[Unuhiia e Mose M#nu nb Hiwahiw» a kn Labui,]

MAHKLE I. Helu 28. NOLAILA, wahī a ka Madame Rose, he kino holookoa ko'u me ke koko pouoi o Pelekaue, a ke haawi aku nei au ia'u iho e moe[>uu me oe ma kau mau liana a pau, i kou wa e ola ana a me kou wa e make ai, owau pu no kekahi me pe, a o na popilikia, e halawai mai ana me oe, e kaana pu ia no ia me a'u nei, a hiki i "na haawina hope loa a ko luna e hookau iho ai iualuna ou a me a'u.

I ka pau ana o keia mau olelo a ka Madame Eose, ua hoomaopopo koke iho ln o Mfisepa i kc mea uana lia leta i loaa inai tii iaia i ka la oiamua iho, a haawi aku la no hoi oia he mau hoomaikai no ua koa nei o ke kea hemolele. Ia wa, ua puana ae la ua Madame nei me lui leo nni kunahihi, he mau hnaolelo kauoha i na Uoa Pelekane, E hele imua o na enemi. A oia ka hoomaka ana e pii ke kai o ke kaikainahine alii o Pelekane, a hooili akn la oia i ke kana me kana pahikaoa imua o na koa powa, a haule pio iho la na powa a pau m9 ka make weliweli imua o na koa Pelekanea me ua Madame uei, a he anai nui ana keia o ka make ina ka aoao o na pown, me he i-a la i make i ka anhuhu, ka ohi ma ka akau a ulu ma ka hma. I keia manawa i kaawale aku ai ua eupu nei me kona mau koa mai kahi aku a ke koa opio i hoomaha ilio ai, a hiki wale i ka manawa i hiki inai ai kona lio mai ke koa mai nona ka lio keo • keo, a oia iho la no ka wa a ke koa opio i ukali aku ai mahope o luv Mudame me kona poalilioa nui. Ia Maaepa i hiki akn ma kahi o ka haoili kaua, nia hoi, na ikemaka nku la oia me ka pnuwai i piha i ka hauoli no u a hnna koa a ko koa nona ke kea, e hoopuni ana kona inau koa ponoi i na poe pio, a he mau olelo oolea kai lwawi ia aku e ua Madatne nei imua o ka poe

pio, aole e hiki iaia ke waiho i ko lakon iuau ola ke ole lakou o hoohiki mai uialalo o ka liae Pelekane, a e hai pu mai no hoi lakou i na lna hunu waiwai o na powa. Nolaila i keia wa, ua hāiia mai la imna o ua Madame nei na mea a pau e like ine kona makemake, oia hoi, he ehiku mau lua huua waiwui i loaa mai iaia inailoko mai o na pali kaliako a me na awawa o Talame.la. Maloko o keia mau lua hunā waiwai, he mau miliona ka nui o ka waiwai.io o na inea gula a me na mea dala, a he lehulehu walo hoi o na waiwai e ae o kela ino keia ano, Pela i halawai mai ai ua koa eueu nei me na haawina o ka pomaikai, a he laki uui hoi keia i ikeia ma ka aoao o ua Mudame la,

Ma keia wulii, ua hoomaha iho ke kaua ana no na la okolu, a malaila lakou i hoomoana iho ai niuloko o na hale lole, me n"a poe-pio he 1,261, oia ka huina o na koa Sekotia a me na koa pOwa i ha.iilo mulalo o ke koa opio a nie ka Mudaine Iloae. A he kiimu keia e hoilee mai nna i lul nee malio una aku o ka hae pua j'oBe o Pelekano e kupalili haaheo kona mau kuhakahuna malunii o ua okana tu-

im o ko anpuni o Sokotm, a Uu uku ktipono hoi kt?ia i panai ia no ko koko o na tuusiiiii koa Pelekano, ka poo hoi i hookuu aku i ko lakou luhi e hiainoe nialio imi ka opu o ka honua, ka poo i nioeuhane imiu ole, ,iin ho uu a mc ka manavvn o pnka nnii ai lio tnau hoku nuilauialaiua nia l;o a«j>iini Pelokane, ka mea i like aku nio ku lioliu o Ik'iolohenia, ka nu-a nana i auamo hooknhi i na hewa a pau o keia ao, pela no ke koa opio Masepa a me ko koa opio o ke kea heiuolele Madamo lloae.

Nolaila 'e ka mea heluhelu, iie mea maikai ia oe e haawi iho. i kou ahonui iue ka awiwi ole aku e hele imua ma ke kaniailio ana no na koa opio, aka, i mea hoi e j>oina ole ai ia kaua ke kamailio laula ana i kelu a me keia mea, me ka hoonianao ana i na inta i puka ae ma keia nioolelo a nalowale nae ka lakon olelo ana trui keia walii, oiai, ua lilo nui ka olelo ana no Masepa u ine ka Madamo Rose.

Pehea aku nei la na lioahele o ke kaikamahine alii i hele pu mai ai me ia ? ka poe e ikeuiaka nei i na liana a me ke kuhuia eehia lua 010 o ke kaikamahiiie alii, e kaana pu nei i ku mahele ana i kot>a pnuwai alii makamae me ke koa opio puuwai aloha aina, ka mea hoi i huna l<ele loa ia ai e ke alii mai ko lakou mau ike anei aku i na hana naauao ma kela aoao aku o ka puuwai o ua Madame nei, aka, aia wale no o ko luna mana ike ka mea nana e lioike ae i kana mau hana ma ke akea. I ka nmnawa i paa _ pio ai na powa malalo o ka mana ikaika o ke kaikamahine alii, oiai oia e hoomaha ana tue ke koa opio a me na koa Pelekane, aia hoi, ua hiki mai la ka lono kaumaha no ke Keiki Alii Baraka Robati mai ke koa mai nona ka lio keokeo, oiai kona mau palapu a me na eha a puni kona ki»o, ke aneane akn la oia e kiei aku i kona mau sekona hope loa.

I ka lohe ana o Masepa i keia mea, ua lnii leoke aku la oia i ke koa opio o ke kea hemolele, nolaila, ua kuka koke iho Ia laua i na mea e pono ai ke Keiki Alii Sekotia.

No ia mea, na hai ia aku la ka lohe i na koa Pelekane, na ke koa o ke kea hemolele a me kekahi mahele koa Pelekane e hoihoi i ke Keiki Alii Baraka Hobati i Sekotia, a hai pn aku la oia he mau huaolelo walohia imua o ke koa o ke kea a nie nā koa, Eke koa o ke kea hemolele, ka mea e hahai nei i ke kuoleoa o ko kakou aina nmkna a me ka lahui nona ko kakou haawi ana la lmkou iho mē na ola makamae iloko o na popilikia, ka mea hil;i olei kekahi kumnkuai o keia honua ke hoolilo no na miliona dala, uolailn, na noonoo nui au me ke akahele, ma ke noi hope loa ana mai a ke Keiki Alii Sekotia maluna o ke kahua kana no ka wa hope loa, a ua haawi aku an he olelo hoolana hope loa iaia, a mamuli hoi o ke ahonni o ko luna mana liini i kaolii malie mai i kona hanu ola, a i mea hoi e hiki loa aku ai ka kakou mau hana muiluii i ko luna mau pualikoa, me ka nmknmaka o na niea hou o keia honua, alaila) e loaa no iu kakou he mau leialii lani niao ole no ko kakou nniu uhune. No ia mea, ke waiho alui nei an i ka hoihoi ana i ke Keiki Sekotia nia ou la e ke koa o ke kea hemolelo a rne na koa Pelekane a hlki i kona one hanau, nolaila, mai makau i na enemi e hoea mai ana imua o oukou, no ka mea, na wniho ae kakou i na manao enemi mo ka lili aku ia lakou no ko kakou mau pono, oiai hoi, aole oia i make muluna o ke kahna kaua mai ka'u pahi-

kuua aku. Nolaila, e hoolana i kou puuwai e ke koa o ke kea, a mai hana hou i keknhi inau huna pono ole nialuna o ke Keiki Alii, a hiki imaa o kona ohana alii, a o ka pulona ia o ka kakou man hana nona. A pau k;\ Masepa mait olelo, alaila, huii ae la lakou mo na koa Pelekane a maki aku la i kahi o ke .Keiki Alii e waiho ana me na ehaeha, nlaila, hai ae la ke koa opio i kana olelo kauoha i - rra koa powa i pio i ke kaikamahine alii, ka poe hoi i liaawi ia lukou iho malalo o ka hae Pelekane, e li.Lo lnkou i poe, kanmaina no na koa Pelekuno a me ke kaikamahino alii Mudame Eosa, ma ko lukoil helo.ana i Sokotia. A->āu Musop»

maii 01010 kauoha, haawi ao la oia ho anaina eehia, me nn kuli e pelu una ilalo o ka honua, a hoonianao ae la i ka mana lani. I ka hooKuanmlie ana aku o keia mau liana laahia ka puuwai lani, aia hoi, ua liuliu ae la na koa Polekano me k«kahi maiH'lo no ko Koiki Alii o waiho ai kona K!no, a helo aku la lakou no Sel«>tia, a o ko koa opio no hoi kekahi i ukaii aku.

Ia lakou i hiki aku ai maloko o kekahi ululaau nui, hooinaha iho la lakou malaila no ia ahiahi a nie ia po, a ma keia wahi i hookuu aku ai ke koa opio i ka Madame Eose me kona man hoahele, a huli hoi mai la oia, 1 ka lua o na la hele o ua poe nei, ua hiki pono aku la lakou ma kekahi pakaua nui i hele wale a lehau o luna o ua pakaua la i na koa Sekotia, a o keia pakaua, aia no ia inalalo o ka inalama ana a Dalagi«la, kekahi aliikoa o Sekotia. I ka ike ana mai o ua aliikoa nei o Sekotia i keia huakai nui me na.aahu i ku i ke ano koa, me ka hae Pelekane, aia hoi mamua pono iho o ka maneln o ke Keiki Alii e auatno ia nei, he hae Se-' kotia me na hiohiona ano eehia. I keia wa, ua hai ae la ke Keiki Alii i ka Maeepa Eose e ku iki lakou ma' 'ila no keknhi mau minnte, no koua manao e hai mua akn i ka lohe i ka poo e noho ana ma ka pakaua, i ole e hanaia mai kekahi mea pono ole imua o ka poe Pelekane, nolaila, ua hoounaia aku la kekahi koa e hai aku i keia mea iuiua o lakou. I ka hiki ana aku o na koa nei imua 0 ka poe koa kiai puka, ninau ia mni la keia i ke ktimu o kona hiki aiia aku il%ila, ua hai aku la keia, ma ke kauoha a ko makou alihikaua opio Masepa, ua hoihoi mai nei niakou i ke Keiki Alii Baraka Eobati i haule pio ai i.mua o ko makou koa opio maluna o ke kahua kaua i ka la mua i hoomaka ai ke kaua ana, aole nae i lilo pu.aku kona ola, a o na palapu oae a me n-a ehaeha o ka maka o ka }iahikaua kai kauia iho mahina ona, a oia keia a makou i hoihoi mai nei 1 keia la.

A pau ka ke koa niau olelo, na hai koke aku la kekahi ona koa iko lakou' aliikoa Dalagiela, i koūa lohe ana . i keia mea, ua liuliu koke ae la oia a me na koa a pau malalo ona e hookipa koke aku ike Keiki Alii Sekotia, nolaila, ua hoohamama ia mai la ka puka nui o ua pakana nei, a {>nka koke mai la na laina koa Sekotia me ko lakou mau lako kana a pau, a lui laina ae la na koa ma kela nie keia aono o ke akuiui me na hae o ke aupuni .S.ekotia, a haawi ia mai la he hoailona hae keokeo me ke kea ulaula i kuuia īloko o ua hae nei, oia ka ouiiona a ka poe Sekotia i kau mai ai imua o na Pelekane, a he mea ia e hoike mai ana, ua waiho loa ia na nianao enemi a mo ke kapae loa ia ana o na niaka o ka lakou niun mea kaua a pau inai ko lakon mau puuwai aku, aola e hiki ia lakou ke hana ino mai i na koa Pelekane i ka hana i ku i ka walohia ina ke ano hoomana Enelanj, a ua pahola pu ia mai la no hoi imna o ke Keiki Alii a me kona huakui holookoa me na mele lahui o Sekotia, pela i hoomau ia mui ai na melo ana a hiki i ka hookuu ana aku o ua Keiki nei maloko o kokahi rumi nui oluolu o ka hale kakela o na pakaua nei, a ua hookipa ]>u ia aku no hoi ka Mudame Rose a me na koa Pelekane e ke koa Dalagiera nio ka maikai.

Ma ke. ahiuhi o ua la nei, ua kakau iho la o Dalngitla i kekahi leta na ka Moi Robati a me ua aliikoa e noho ana ma na pakaua a pau o Sekotia, a hoouna aku la oia i kekahi o kona mau koa nia ke ano elele, a oia maoli no ka makemake o ke Keiki Alii i hoehaia, a ua hiki mua aku no hoi kekahi mau lono no ua Keiki Alii nei a ma ka pualikaua holookoa q ka poe Sekotia itnua o ka Moi liobati a me na poo aupnni, m'«i kekahi ! akn o na pne i pakele niahnnehnne mai J na hooili kaua ana, a he nui walena nw- ! ne ana o ,ka Moi a ine kona lahui, oiai,. 1 aole i loaa iki kahi inan hooili kaua ana o ka poe Sekotia me ka lanakila ma ko lakou aoao a hiki wale i ka ,wa i hanle ai ke Keiki Alil i ka poino, ana i aa aku "ai imiia o-ke koa opio Musepa. ' Hc 18 mau la liole a ka ele'l'o i hoouna

ia ai e DalHgiela, a i ka elele i hiki aku ai imua oka Moi Robati, ua liaawi aku la oia i ka leta.

I ka ike ann o ka Moi i ka leta a kona aliikoa e noho ana raa kekahi o kona mau pakaua, ua hoopauia ae la kona mau manao kaumaha no kana keiki. A ma ia hope iho, ua liuliu koke ne la ua Moi nei a ine, kona maa ukali, me ka nianao e wkali inai a kahi e loaa ai kana keikī.

Ma keia wahi, e waiho iki kaua e ka mea heluhelu ike kamailio ana ūo ka Moi Robati, a e nana ae kaua i na olelo a Dalagiela imua o ka Madame Eose, ka mea nona ke kahiko panio i hoailonaia i ke kea hemolele. Nolaila, ua niuau aku la ua aliikoa nei i kekahi o na koa Pelekane, 0 ka mea no anei e kau ana ka hoailona o ke kea ma ka umauma ame ka papale ko oukou aliikoa i hele mai nei P Ae, wahi a ke koa Pelekane. la wa, hele aku la ua o.liikoa nei a hoomaikai aku la me ka haawi pu aku i na liuaolelo imuiKaka Madnme Rose, E ke koa o ke kea, ao|ie a'n mea e ae e kamnilio aku ai ia oe, eia wale iho no, e like me ka lokomaikai piha o ko oukou raau puuwui Pelekane i hoihoi iuai nei i ke Keiki Alii Buraka Robati, ka mea i manaoia he hooilina no ka leialii a me ke kalaunu o ko makou aupuni Sekotia, a he miiu hana hoike keia i ka hanohano e hiki ole ai ke hoopoina ia ka onkou mau haim ano īnakamaka. Ake hoike aku nei au i ko'u mauao io imua ou, a ke hoohiki n*ei au imua 011 a me ko luna mana lani, Nana no e kuni aku i ka'u mau olelo a rne ko'u inoa iloko o ka berita o ke ola mau loa ma o'u nei, a me ko'u ohana a pau e noho la ma Sekolia. a ke haawi aku nei no hoi au ia'u iho a me kuu ohana a pau malalo o ka hae puH rose o ke aupuni Pelekane, a aole e hiki ia'u ke lawelawe hou i na mea a pau o kuu nina a'u i noho loihi ai'no na makalnki he 40, no ka mea, he ka au i hanauia ma ke anpuni. o maka, a i ka 17 o ko'u mau makahiki, ua hele mai au a noho ma Sekotia nei, a mare au i ka wahine, 'ua noho au maauei a hiki i kuu lilo ana i koa no kekahi mahele, oia ka mahele helu 9, Dolaila, he manaolana ko'u iloko o keia kaua nui mawaena o na aupuni Pelekane ame Sekotia, aole e loaa ana ina pualikoa Sekotia ka lanakila ina keia mua aku, no ka mea, aola niii o na pakaua i koe o Pelekane ī lilo ia Sekotia, oiai, ke pau loa mai nei i ka hoi na okana aina a me na palfaua, a o ka hiki ako no koe i na oka'na aina a me na pakaua o Sekotia, nolaila, ua ikeia na ouli a me na hiohiona e haule ai o Sekotia malalo ona maiuu o ka Liona o;>io o Pelekane.

A piiii na olelo a Dalagiela, ua pane akn la ka Mndame Kose he mau huaolelo pokole i ku i ka eehia a me ka lianohano maoli, a hoopaa iho la oia i ka inoa o Dulagiela ina kana buke hoōnianao, a haawi uku la no boi oia he lipine hoailona gnla Pelekane me na ano o ke kea, me Ua huapalapala i kakauia peuei: "Ma ka pono au e kau ai."

0 keia mau olelo a Dulagiela imua o ka Mndame Eose, o lana wale iho no keia e kamakamnilio nei, nole i ike a lohe kekahi poe e ae, aole no hoi iniua o'ke Keiki Alii. Ma keia wahi e ka mea helnhēlu, e waiho kaua i na niea e hoolai malie, a e alawa ae kaua i ka hin ana o Delagiela i ka hs4euma o kona moku, me na pea i poho pono i ka makani, a e liolo ana no Pelekane ,fta ihu me kona ohana, Ae hooholo loa akh no hoi kaua no ka hiki ana aku o ka huakai a ke kaikamahine alii i ka pakaua 11 o na Sekotia, kahi hoi ona i halawai mai ai me ka Moi Robati. 1 ke ao ana ae, ua hoomaka aku la ka hele ana o ka liuakai iloko o na la hele loihi, a o ka puali holookoa kekkhi tf DalagH'lii e hele pu nei ' ma keia huakai a ka Madame Eose. Ma na wahi„a pau a lakoū e hele nei, e halawai raau ana ko lakou makame' na hoailona. hae o ke kea e kilepa mai ana me ka hae Kekotia, a he.hoike ana mai ia, aohe mau poiuo e 'hanaia mai nna e na enemi imua o lakou, a hiki wale i kalialawai ana mai o ka Madtnne me ka Moi Robat-i. (Aole i pau.)

«3T 1 ke ahiahi Poakaln iho neī, aohe niea nani e ae e haawi aku ai ka nanaina' a na kiionohi, e like me ka holo puukiuki ana aku o na mokuahi holopiliaina eha o kakou, a ulnaoa ana i ka nuku o Mamala, malaila lakou i mahae ae ai, a huli aku la ka Mokolii me ke Kilanea Hou no Maui o Kama,' a huli no hoi ka Lehua me Kimo Makee 110 ka ,moku|)uni o lalo. Haule loa i Muliwaa,—I ke ahiahi Poalima o ka pule i haia, uahaalele aku na mokuahi hookelakela holo, o Lehua me Kimo Makee ia Nawilimli no Honolulu nei. Ua haalele aku ka Lehua i ka hora 5 o ia ahiahi, a o Kinao Makee hoi i ka hora 5:40, a ku mai la, ka Lehua i ka hora 5:30 kakahiaka wale o ka Poaono ae, a o kona hoa uhaiaholo hoi, ua mehana loa ae ka la i ka hora 9 ku mai ana, nolaila, he ekolu hora oiaio ka hau4e o Kimo Makee imua o Lehua. I ke ahiahi Poakahi iho nei, ua uhdlo ho-oioi hou -aku la laua, a nawu'i la auanei ke eo'ke u-huli hoi mai ? Ma ka auina la Poaeno i hala, ua liolo hookelekele io aku la ka moku kuna Maloio, a waho ae o Kawa9ioa huli hoi niai ana. Ma ka hoike māi a ka lehulehu i hoaU pu maluna o kona oneki, he pahee maoli no oia iluna o na hokua ale, a ua kupono ''oia e lielu pti ia oiawaena o na olali o ko kakou mau kuna holopiliaina. Ma ka Poalua iho nei i nian aku ai oia no kaua huakai mua loa i Hilo malalo o Kapena Kalauao. Ahaaina FACrou.—Ma ka la 4 o IuIai nei, ua malama ae na mai lepera o Kalawao i ahaaina hauoli no lakou iho. 0 na lako ai i hoomakankauia no ka ahaaina, no loko mai no ia o na dala i luln ia e na makamaka a me na hoaloha 0 waho aku nei. Huli hoi hoū mai.—Ua holo aku ka mokuahi Mokolii no kona mau awa ma Maui Hikina i ke ahiahi PoaHma o kela pule, aka, i ka Poaono ae huli hoi mai pina, do kekahi wahi ūlia poino'i loaa ia ia. I ke ahiahi Poakahi iho nei ke kakele hou ana aku no kona mau awa mau. Ka Mai Ulalii—Ke ano pii ikaika roai nei ka |iahola ana a ka raai Ulalii i keia mau la maloko nei o ke kulanakauhale iwaena o na kamalii, a no]Laila, he mea pono i na.makua e malama loa me ka makaala i na opio. Maloko o kekahi mau halekula, ua lehulehu na haumana 1 loohia e keia mai. Na Kula Sabati i hoouna mai i ka-la-kou mau kpkua i ka Waihona nui o ka Ahahui Kula Sahafci Nui.— -Kapaa & Anahola, Kaimi, $10 .. Kaumakapili, Oahu, 15 Kalihi & Moanalua, " 10 Waikane, " 10 Kaneohe, " 10 WaimaiiHlo, " 5 .. Wainee, Lahaina, Maai, 5 .. Hoūokohau, " 6 .. Waikapu, 6 .. Hana, » 5 __ Olowalu, " 2 Haniakua-waena, Hawaii, 2 .. Hauiakua-hikina, " 15 .. Onomen, Ililo, " 2 25 Punl'a, Pnna, " 3 ._ | Kealakekua, Kona Hjema, " 1 .. Ke nonoi ia aku nei ka .oluolu o na | Kula Sabati i koe, -e hoouna mai i ka I lakou mau kokua, e like me ka hooholo ana a ka Aliahui Nul H. Watekhouse. Puuku.