Ko Hawaii Pae Aina, Volume III, Number 20, 15 May 1880 — Ka haiolelo a ke Kuhina o ko na Aina o, ma ka Luakini o Kaumakapili, imua o ka Ahahui Poola. [ARTICLE]

Ka haiolelo a ke Kuhina o ko na Aina o, ma ka Luakini o Kaumakapili, imua o ka Ahahui Poola.

E na Hoa o ka AiiAiim Poola : Aole ho uiea pona iu'u ku hoonolo i ka lumwi umi ulu> i ko'u nuu hootn«ila\i iu oukou uu l;o ouUou huhu nmi uuvi o hoiko iU<u iui i kahi inau nianmla innnno, no nu mea a'u i nnuiao ai \ia pili ia no ko oukou mau pono iv mo ka pomaikai, nuunuli o ko oukou lioohui ana ia oukou iho i poe paahaoa maloko o kein Uuii'.nakuiihak:. K hanwi p» aku uu i ko'n niauuo hoomaikai i ko oukou Peresid«Da niaikai, ka mea nana i kokua mai i ka hooikaika ana o hoopomaikai niai i ko kukou ni;ui akoakoa una i keia ahiahi; a lio makemuke au e auhau aku i ko oukou mau hoolono iuai no kahi niau minute pokole. Ho elui paha pule a keu i hala ae nei, ua hamiia kahi mea ku ole i ka pono kauliko ma ka uwapo nei o ko kukou kulanakaulmle ; a oia hoi ua hni ao kahi poe o oiikou e lmna nei ma na uwapo, a hoopii aku i ka uku hana i ka ekolu dala o ku la hookahi, i ka wa i ku niai ai o kalii moku papa. 0 ba hopeua o ia liana, ua lilo ka hana i na Eake ma ku uku hana hookahi hapahia o ka na kanaka Hawaii i koi hoopii ai. Ua nlo'noia mui au, mahope iho o ka lilo aua o ka hana ī na Pake, ua ano hoao ia kahi mea e hoohaunaele ai, me ka manao e hoopilikia uku paha i ka hana ana o na Pake. Aka, na makaalaia ka malama ana me ka maluhia i ka hana o na Pake. Maluna no o keia i ulu mai ai ko'u manao e hoohahi i kahi man minute o ke kamailio ana i keia ahiahi, oiai hoi kakou ua akoakoa mai nei.

He mea haaheo a ulumahiehie i ka aina ka ike ana i na kanaka ponoi o kona mau kuaio e hoopaa pono ia aua ko lakou manawa i ka hana, a e kokua pu ana lakou i ka huila o ka manawa e hoonee a e hooholomua i ka noho ana o ka a e ohi ana hoi i na waiwai i huna loihi ia nmlalo o na e-ka hoomalohi o ka wa i nuloh'i. 0 ka wa i hala, ua like ia me ke kahua kaua i auhee, kahi i waiho mokaki ai na manaolana, a ke hilinai nei kakou no ko kakou mau holoinua i na hana o l;eia wa ano, a me nā hooikaika ana o ka wa e hiki n>ai ana. Eia me kakou ka mea a ka Makua Nui lokomaikai i haawi hoomaikai niai ai ia kakou, he ea inaikai, he aiua oluolu, he lahui heahea, a he wa ohiai inau a puni kamakahiki. Ina eia me kakou keia mau mauana hilu a ke Akua i hoolako mai ai, aia i hea ni3 kahi a ka manomano a Kona lokomaikai i hoolu-a ai ? E,an kakou a puni keia moana nui a me na puko'a hoahanau o kakou e au mai nei i ke kai, me he la, aohe paha e hijci ke ukali mai ka aoao o ko lakou mau inoolelo i ko kakou, ka mma me na hanli kaulana o ka wa i nalohia a me na hana' holomua hikiwawe o ke au e kokoia nei. Ua hiki ia kakou ke haakei he aliali na aoao o ko kakou moolelo, a he aala ko "kakou hanauia aua. Ano, o ka lahuikanaka i muia me na auo maikai a me na ano nianaolana no kawa e hiki mai ana, aole anei he mau mea kupoao ia a kakou e milikaa ai ma na ano hana a pau, e hiki ai ke hoopiha ia na wahi huna o ko kakou mau noho nele ana. I ka huli hope anae nana i ka moolelo poliuliu o ka wa i hala o ka noho ana a ko kakou mau knpuna, na ia mau mea i hapai mai, aole kakou he lahui palaualelo, ae hili aua ko kakou noho mau ana inaluna o ka helelei oo ana mai o na hua palu o ko leakou rnan ululaau; o like me ko na hoahanau pokii o kakou o na moku kiuikini e lana mai nei iloko 0 keia moana nui. Aka, he poe kakou 1 hoomaa nui ia i ka hana, ma ka wnela anu i ka honua, kukulu ana i ko kukou mau papai, lmua ana i na auwaa, a ma. na mea no a pau,. e haule hopo ino ole ai iua ka hookupapa likt ia ana muwaena o na lahui holomua o Polunesia nei. E nana aku i ua hiona kupaiunaha o keia lahuikanaka ; oiai, i ka wa i olino mai ai o ka naauao e hoolaulaha like ai i ka pono • kanlike inawaena o na kiumka a pau, aia hoi, ua kulou koke ilalo ka ikaika o na hana naaupo, ua auhee akn ko kakou 'inau liolo oloiiulohe ana, ua

liilahiln na kuahu kupaluia; ti uu hoopiui kupeo pio ia ka pouli nio koun niuu -puali legioua, Ua awi\vi koke kakou me ka nui loa 010 o ka lnhi i ka hookikina ia mai o hopn i na haawina a kakou v. liauoli nei. Aolo loa kakon i houlolohi, o liko me ko na inokupuni eao oau uini nei. Manuili oko kiikou haliu koko nna i ka naaimo malamalaiua, luamuli o ko kukou hookueno pono ia kakou ho aupuni, mamuli o ko akamai o ko kakou alii a uio ka noiau o ko kakou niau «lakai, a niamuli no hoi o na ano i hoomiiikai k mai ai o kakou a pau loa, 1 hiki pono ai ia oe e Hawaii ko lawe i ko alakai a me ka noho adimarahi ana nialuna o keia aumoku o Polunesia nei. Ano, o ke kumu nui o ko kakou akoakoa ana mai, oia no na mea e pili ana i na hana a ko kakou mau paahana o ke kulanakauhale nei. Me ke ano hoopalaimaka a pailani ole iinua o oukou, e hookuuia mai au e haawi aku i ko'u mau hoomaikai aua no ko oukou hoohni ana ia onkou iho inalalo o keia inoa hiehie a hanohano o keia mau la, "Ka Ahahui Poolu." Aole ma ka maikai ame ka nani o ka iuoa ke kumu ia o ko'u mahaloana; aka, nia ma na kumu i konoia ui o hoohui ia oukou i liookahi ko oukou nuiu leuka nua, i hookahi ka oukou mau liana ana, a o kahi wahi oi aku, i hookahi ka haawi aua i ua lima aloha o ke kokua a me ko ahonui i ko oukou mau hoa i loohia i na mailo a me na palapu ake kino i kuluma ai. oke kumu a me ka manao nana i hoeu a i hoolana ia onkou e hoohui, he mau hana hilu a maalahi loa kela, a me he la, he mau ?mne lani kela mailuna mai e hapai mai ana ia kakou a pau loa, e hopu aku me ke kuoo i kela ime kolopa ikaika, nana 0 hapai i na lahuikanaka a e hoowaiwai Ina aupuni oka honua, —a oia hoi ka haua. oka hana, ua maopopo ia kakou, oia ka mea kokua nui i ko ke kanaka mau mea a pau e makemake ai; a ko hoopnlaleha ke kanaka me ka hooui ole i kona mau aa-koko e hana, ua lilo oia i mea kiai kohu ole ma kao o ka ipukai a ko kanaka hana.

Ua hoike mua aku uei au i ko'u manao malmlo no ko oukou hoohui aua ia oukou iho i poe paahaua ma ko kakou nei kapakai, no ka mea, he hoike ana aku no ia ia kakou Hawaii, aole kakou he poe manao oleikahana. Ua lohe pinepine au i na malihini, i ka wa a na mokuahi e ku mai ai, i ko lakou mau mahalo i ka eleu, ka ikaika a me ka holo o na paahana Hawaii, i ke kiola me ka hoouka ana i na ukana maluna o na moku. Aolo wale o lakou, aka, o ka poe kahi nona ka waiwai, ua oi loa aku ko lakou makemake i ke kanaka liawaii ikaika a eleu hookahi, mamua o elua Pake. Aole wale ma na hana uwapo kahi o ko kakou poe paahaua ponoi i makemake wule in, aka, aia pu kahi ma na mahiko a me nu hana kauinaha no a pau; a pela pu no hoi kamakeeaake nui i ia o oa kanaka Hawaii maluna o na moku okohola a me na moku kuna holo ' pili uirw. Aia maloko o kekahi palapala hoike a kekahi ona mahiko, ua haawi oia i kona nmnao mahalo i ke akamai o na kanaka Hawaii ma ka oihana o ka palau ana i ka aina, a me ko lakon eleu i ka hoolakalaka ana i na hipi e ku[iono ai i ka hoohaua ana, Nolaila, e o'u niau hoa o ka pupuu'' hookahi, me keia man julono maikai o na paahana' Hawaaii, he mea hiki ia kakou ke hoomaopopo, e loaa inau a e loaa uiaa no ka hana i na kanaka Hawaii, mamua ae o ka lilo ana me ka raea okoa. Auo, o ka manao ana a oukou i hoohui ai ia oukou iho i poe paahana e hana ma na nwapo o ko kakou nei kapitala, he manao maikai 'e hookiekie ana ! ia oukou'iho. he poo makaala oukou mal Ha hnna kupono e ola ai na ]a maka poniuniu. He mana a he pomaikai no iloko o kela "olelo akamai, "aia iloko o ka hui lokahi ana he ikaika," a pela oukou e poao ai ke alakai ia ma ka oukou lawelawe ana a pau. Aole wale'mako oukou inanao hana ka mea maikai pau mai; aka, aia. jm kahi ma ko oukou manao kokua .ana kekuhi i leekahi, Ua oleloia, o na kanaka paahaua o Nu Holaui, aole lakou i hoaoa lioqikaika e kokua kahi i kekahi nia na hana maiua, a 010 lou. aku hoi-ina uii hiuni kuuuniha o kola

a nw keia nno f n no m knmu, aolo lakou a mo ko lakou noho nna i kiekio loa ae mahma o na hololiolona a lakou e pau nui ai i ka hopuhopu. Ua akaka a na maopopo lea, he holomua a he hikiwa»ve ma na hana ano hui a puu, i oi uku inamua o na kanaka lehulehu o hana kakaawule )itiu nm o » maanei. Aolo loa e hiki ko hn''e nui ia na lua minerela a me na lna lanahu waiwai o Enelani, ina, aple e hui lokahi na kanaka ia lakou iho me ka mānao hoopaa liana, a pela no mo na lua huna waiwai o na aina a me na aupnni e ae o ka hoiiua. Aka, ia onkou i hoohui ai e lawelawe ma na hana ponoi o ko kakou nei knlanakauhale, he mea pono ia oukou ke hoomauao, aole wale i loaa a i hoopaa mau ia mai ka hana nie oukou, mamuli o ko oukou hoohui ana ia oukou iho; aia kekahi mamuli o ka hooueu ia ana e kekahi mana okoa, ka mea nana i hoala mai i ka waiho malohi loihi ana o ka panoa a me ka mahakea o ko kakou mau aina. Mamua ae o ka loaa ana mai ia kakou o ka pomaikai o ka hooholoia anao ke Kuikahi Panailike.ua kaaikau nui ia e kekahi poe iuii waiwai a'me kekahi poa imi hana ka nalohia ana nku o na moku okohola. He oiaio no, ua lawe mai na kikina o ke kipa nna mai o na moku okohola i kahi inau pomaikai, aka, a.ole nae i kiekie iia uku paahnna o ka poe hana uwnpo, e like me ko na uku hana e loaa nei ia lakou i keia wa. Aole īoa au i ike i na kumu a kakou e' kaumaha kupono ai no ka nalo ana aku o ka laina moku okohola, ina kakou e kwe pu mai i ka noonoo ana i Da ino a lakou i hali mai ai; a ina me keia ko kakou mau kakaikahi o na wahine, na kaikamahine r a me ka poe paahaaa, a pela ka hoomauia o ko lakou mau r kijia ana. piai i.o kakou nei 3-~hea-ha ]a auauei ko Kou hopena ?, 0 ko kakou liilinai,ana i na la i aui hope maluna o ke kipa ana mai o na moku oko hole, na like no ia ine ka hilinai ana o ke kaoaka i manao ai e paa ana ke kukulu ana o kona hale maluna o ke one; oiai, i ka wa i pa mai ai na papuhili u.na a ke au a me ka manawa, ua hnalele mai la ua mau moku nei, "a ahu iho la ka waiho a ka hoka i kapakai/' Ia wa no e loaa nna i ko kakou poe hana ma ka uwapo, mai ka hapalua a me ka ekolu hapaha, a i ke dala,hookahi no ka la. Ehia hoi ka nui o ka poe i hoopomaikai ia ina ko lakou mau kipa anamai?. Ua akaka no ia kakou a pau ka hiona o ia Aka,. ke ku nei kakou maluna 6 ko kakou miui kahna paa i keia wa, a ke nana aku nei kakou i ka wena ana mai o ke alnula o ieo kakou mau hoiomua ana a me ka pomaikai. Ke haliu ae kakou ma o a maanei, aia na hoailona ke hoalea niai nei m» kela a mo keia wahi o ka aina i hoouiia e haliu ae ke alo iluna. Ua hoopuka mua, oe nei au he mea iiono ia kakou e hoomaoao, aole wamnli o ko oukou hoohui ana ia oukou iho, e loaa a e pipili mau mai ai na hana ia kakou a pau. He okoa ke kumu a me ka inana, kahi i kupu, ulu, a loaa mai ai o ka hana ia kakou; a o oukou e hana nei mn ka uwapo, ha welelau wale mai no ia o ka hana. '0 na agena nana e hoopomaikai i na lahuikanalm, a e hooholo i ka ainaimua, oia no ka aina, ka paahana, a me ke kumuhana, o ka piui dala, TJa pilipaa, a ua moekahi ko lakou hoohana ia ana; aole e hiki i kekahi ke hoohanaia ke ole ke kokna aua o kekahi mau mea; a o ka hoohniia ana o ka liana ana a kela nuea keia nioa, nana e hoike mai i ka hopena kupono o ka mea i lawelawe ia. Oiai, ia kakou e noho nei, ua niahalo paha kakou e noho nei, ua mahalo paha kakou i ka naui a me ka mehaua o kekahi kuka paina; aka, aole nae kakon i hoomaopopo he nui na lima na lakou i lawelawe, a nani a mehaha ai- ua. kuka la, 0 ka hoopulapula a me ka ka hanai ana i na hipa ka hana a kahi poe ; a o ka hoomaemae ana i na hulu ka hana a kahi poe ; o ka milo ana i na lopi ka kahi poe; o ka hooluu ana ka kahi; ka ulana ana ka kahi; a o ka hnniuhuiuu aua ka kahi poe, a nani a mehana a'i he kuku. Aole i okomo pu ia mai na haoa a ka poe na lakon i hapai,.i liule]ia a >. kuui iiilii uku i ua kuka uei.

Pola no me ka paona ko 4 lcq kumu waiwAi nui o kakou e noho n^i; ua nui h lehulehu i<a poo i hoounaunaia 6 hana iua paona ko nei. Ma ka niahi ame ka hoohuliia ana o ke alo o ka aina ilunti, e hoohua mai i ko ko, ka raiki, ka ai a nie na waiwai honna e ae, ua haawi mai i ka hana i na kanaka he lehulehu wnle,, ii)B o « maanei. Aola waie i haawi aku i ka hnua i ka poe kumakahiki, ua haawi pu aku i na kamana, na amara, na kupa pahu, poe hanai holoholona, i ka poe luina moku, ia oukou pu e ka. poe e hana nei ma na uwapo ; aole wale i ka ]joe ma Hawaii nei, pau mai na lu ana aku a na hana a me ka pomaikai; aka, ua au pu aku i ka moana e hoopomaikai ana i ka poe mawaho aku o ko kakou nei mau palena. Mai manao kakou i kipa wale mai na mokuahi ia nei no ka hooili lanahu ; & pela hoi na moku papa a me na moku kalepa, aole lakou i kipa waie mai ia nei me ka leo kahea ole ia aku, Ina aole o kakoo mau waiwai kuloko e hoouna ia aku iwaho, ina, aohe o kakou mau hooikaika ana mainuli o na kumu e launa aku ai me na ao tnawaho s Nalaila, he hoomaloka ko'u i ke kipa nui ia mai o kakou nei, a he kanalua hoi ko'u i ka loaa nui ana o na hana ma na uwapo ia oukou.: Aka, mamuli o ka maikai ana o ko kakou mau oo ai, ka mahuahua ana mai o ka holomua, a me ka hoopomaikai ia ana o ko kakou mau aina, alaila, hē mau manaolānā maikai uie" e maumaua mai ana me kakou a me ko kakou nei kapakai na hana inaikal a me na oihana kupono e kokua mai ai ia'kakakou. - Ma ia oukou iawekwe aaa i ka, oukou mau hana ma na uwapo, a me ka auhau ana i ko oukou, mau uku hana, ke hai pololei aku, nei au ia oukou, e huna oukou ma na piea ka. pono maoli a, ine ,)ce , l;apakahi;ole. Mai hookuu oukou ia pukou iho e hoopunihei ia e na manao alakai hewa, e hoonele ai ia oukou i ka hana, oiai, aoim e ka ana ia hai, aka, o oukou no ke poino ana hoonele ia i ka loaa ana; o na hana knpono e malama maikai mai ai ia oukou ; a mai hoao oukou e kapeLe** ae i na manu i lee 'lilo, a kau nui aku o na manu lbaa ole iloko o' ka nahelehele. Ua maopopo ia oukou naho,pena ke Boopii ino loa oukou i na uku hana. Oiai nae, roe he la, he ano kanaka no ka alunu ana e pii na uku hanaaka, aole wale me kakou nei ia mea. SlatnU» aku o ka makahiki 187(?, ine he la, aia ma Suedena a rae 'Norswai kahi i. hoomaka mūa ai na pe.ahana e hoopii ino loa ae i ko lākoa'inau uk« hana; a o ka nopena o ia, o ka nele ana i ka hana a me ka loaa ole o ka ai 6-ponō ai. TJa nee ae ia ano manao i Gereraania, a pela pu i laha like mai ai.iwaenakonu o ka poe paahana ma ,na hale haūa .lole a me na lua eliilanahu ma Beritauia. Ua pahola pu mai ia manao mokuahana. mawaena.o na paahana o Aniei'ika Huipuia; a oia ke , kumu o kahi haunaele I nui ma ka mokuaina o Ptjpeaelevania i' ,ka 1876—77 a pau na alahao a me na wahi hookio kaa ahi nui o ke Ko< mohana i, ka pnhipuhi i ke ahi; a he mau miliona o na waiwai i hoopoinoia. Aka, ua hoi no ke ino o na hopena o ka lakou mau hana lapuwale maluna iho o ko lakon mau poo. Ua pinepine no ka mokuahana ana mawaena o na hooioi ana 6 ka poe paahana a me ka poe mea dala; aka, o ka poe paahāna ka poei kena mau ia e kulol'u ilalo. Oi mamao aku ,nei i o kikilo na lono o ka mokuahana ma keia ano'; a i keia wa, ua kokoke eia ma Kaleponi ae nei kahi i hoohana ai. Malalo o ke alakai ana a kahi kanaka kupono ole, o JDenis Kearney ka inoa, ua mokuahaua ka ulu j ana. mai o na paahana, e hoopii i ko lakou, mau ukn hana, a e hana ino i na Pake, mamuli o ko lakou lawe ana i na uku haahaa. He mea nui iaenunu'a mai 1$ a liiku keia la nqa Kaleponi; a o ka hopena o ia hana pono 010, tia hoonele ia i ka hana kahi poe paāhana he lehulehu wale. • Aole oia wale, aka, ua ano.knpilikii £a noho ana o ka poe waiwai, mamuli o na hoomaka'nka'u āna e puliiia na: waiwai; a o ka hopena o ia, ua lawe ia mai Kaleponi akn oi Nn loka na dala mai ke kanaouo ai ko kunawulu milioua.

Ano, i na makahiki' ho iwakalua a keu akn i hala ae nei, lie hapaha a lie hapalua na uku paahāna raa na leulanakauhale i noho nui ia ena kaaaku, a ina na apana kuaaina he hapaWu ko ka la; a ua olelo ia e kahi poeakamai, un oi aku ka' pomaikai a me ka tt!uolu o na kanakā Hawaii ma ko lakou mau home ponoi iho, me ia mau uku paahana haahaa kauliko, oiai, ua kaohiia lakou e ia mau uku hana e noho a e imi i na hana ma na apana e kokoke ana i ko lakou mau home ponoi iho, a e hoomau i ka noho'ana mawāenā o ko lakou mau ohana ame na piiikana. Aka, īkā .wa i pii nui ai na uku paahana ma na kulanakauhāle' mahuahha, a me kahi mau apana okoa, ua kena ia kahi poe « haalele i ko lakou mau apāna ponoi, a hele nui mai i Honolulu neij a me na apana e ae kahi i pii nui ai na uku hana. Heaha ka hopena? Ua,_aea, aua malihini kahi poe ohana he lehulehn ia lakou iho,mai na wahi mai o lakou i holoholo ai o na la a mai napne.mai Jioi o lakou i leupono ai. E NA Hoa o'ka Ahahūi Poola : E kala tnai ia'u, ina na ]6rhi loa ka'u mau hookaumaha ana aku maluna o ko oukou maa hoomanawanui ana mai. Aka, mamua ae o ko'u hooki ana, hookahi a'u poloai nui ia oukou, e akahele oukou ma ka oukou hapai hana ana, a e noonoo hoi oukou i kā nku ppno kaulike mawāena, o'l/kp!, pop 'na lakou ka hana a me onkou, i ole ai e hookuu aku oukou i ke koi ma ke kumu oka laan, nana e haawi mai i pomaikai hana e oīuolu kupono ai ke~ola ānao oa lai kaona.nei. ifo; ka mea, ua hilinai ka holoniuā a me ka manaolana o ko kakou aupuni, ipaluna o nā hoojkaika mikiala ana olra lahnikanaka.- 0! e ka.< Manaolana, e- h&pai &ku iā malnna o, kou ehea māma imna o ka molaelae. o ka wa e ,hifci taai āna, a e hookuu ae< oe ia Mikiala e hooikaika mau mai īa makou ma na hana a roe na oihana a pau e, hoowaiwai'ae hoohōlnmua ai i ko mako'u t lahūi, "a'i'iioonlpaa (iiunono loa ai i ko makou Aina!