Ko Hawaii Pae Aina, Volume III, Number 22, 29 May 1880 — NA WAHI PANA O KA UA KANILEHUA. [ARTICLE]

NA WAHI PANA O KA UA KANILEHUA.

E Ko Hawaii Pae Aina ; Aloha oe: — E oluolu mai ia'u no keia mau wahi hoakaka, a oia keia-malalo iho nei: Ka Lae 0 Lehiwi—o keia lae kaulaon, aia no ma ka hikina nku 0 Hilo. Ma kekahi moolelo e pili ana no keia lae, he kanaka maoli no, ua noho i ka uka wainhuhi, u uiualuia e Pele, holo kein a lele i ke kui oie kaua ilio, a loaa nku la nae i na po-ha-ha a na wahine hookalakupna la. a o ke kowa mai ka aina aku, he 60 kapuai, aia no ena ka aoao kana ilio, he 12 kapnai koūa kie.kio i ku ni iloko oke kai, aua aneane no e puka ika Uikai. He pohaku ula keia, aia ma koua poli kahi e loaa ai 0 n» ano leho ula mmleni no ka !u hee aua. Mawaho aku 0 keia lae, ke ko'a ahi kaulana o Ikoa he 5 mile ka mamao, a mai ke kaona mni hoi o Hilo, he 13 mile, a he elua kaHU enana » oi aku ka hohonu 0 keia ko'a. Ma ka hikina aku o keia lae, i pa ai o Kamehameha i ka hoe a ka poe lawaia/' ma kahi i kapaia 0 Papai, mawaena o Hilo neī, a malaila 1 kau ai Kanawai Mimalnhoa o Kamehameha, a 0 Mawae nae ka inoa aiua palena o keia mau apana. ka Ua Kanilehua—Ua puka mai keia ua mailoko mai 0 na ua kaulana elu» o Hilo Dei; o ka ua kunlnu me ka ua ulumnno o Panaewa. Ua pa mai keia ua ma ka hikiua aku 0 Hilo, a hehi mai la i ka aina ma ka lae kaulana o Leleiwi, a nihi ae la i ka uka wehiwehi 0 Pnuanwa, a lu helelei iho la ilana 0 kft lihilihi kuku 0 Aipo. Aohe nui loa o keia ua, oka lelehuna wale iho no iluna 0 ka laau, a e kapaia ma ua inoa elua, oio hoi, ua kanilehua a ua lulehua, 0 Panaewa nui moku lehaa, ohia kupu haoeoe i ka uka lehnn ula, i ka wili a ka manu—e, ua po Hilo No Lokoaku— He loko keia i kaulana 1 ka nni me ka laula, a 0 kona »n«puni he 5 niile, » he J oiile ka luula, Ua loa 0k« p»)e pohnku £ mile, # he 17 kapuai ka laola a he 19 kapuai ke kiekie; a ua oleloia, uia no iloko o keia loko ka wahine kaulana 0 Paliuli me Wnka kona kupunuwnhine. He lua hohouu ma ka hikina o keia loko nona na kapuai he 42, a be 90 ke anapuui, a nialaila no e loaa ai ke ano i-a i like me ka pipi o Ewa, he Owaka ka inoa a e loaa no Uūaloko na hua liilii ai«i i like me ka momi, a he loko mukaikai nuiia e ka malihini. No HooohoDonui—Ue aina maikai keia, he nui ka ia, a he oluolu maikui eua ka noho aua, aole nae he kanaka, »ia keia aina ma ke komohana akau 0 Lokowaka. Aia muwaho:aku o keia eiua ka pahoehoe limu kohn moe ipo o ka poli, me na lipoa m«pu aala onaona 0 Mokihana, a mawalio. kpke no ke poina naln, he J mile mai ka aina akn. I ka wa kahiko, he kāulaiia keia nina i ka nui o ke kauaka he mau mauo, a penei fea uaoolelo kaulana o keia ninu i keln wa: Ikawa e paina ai koonei poe a moona, alaila e popoi like nu umeke o ua hale a pau, a ia wa e loheia 'ai ka nakeke iuka o Kaamana, he 9 mile a oi aku ka a pela hoi ko Kaumana ke poi like 1" nu umeke, he loheia i kai Ikekahi wa, pii ako la kekahi kunakā o Puhnia Kaumana i ke knlai waa, a ua ! pepehiia make loa m« kek nina maukn, j a noiuila kela inoa 0 Kaumana', Ua libe no keia man ainn, a ma ka hoopoko--Ila ),n «j hookni'i no aina, ft 0 .Waiakeu mawuenn, Ow,->u no I G W K Laweliilii opjo. 1 Aeaukaha, Hilo, Huwaii.