Ko Hawaii Pae Aina, Volume III, Number 30, 24 July 1880 — HAIOLELO A KA HON. W. M. Gibson, imua o ka Hale Ahaolelo, ma ka la 6 o Iulai, 1880, no ke Kanawai e hoopau ana i ka noho ana o na Kauka i Lala no ka Papa [Illegible] [ARTICLE]

HAIOLELO A KA HON. W. M. Gibson, imua o ka Hale Ahaolelo, ma ka la 6 o Iulai, 1880, no ke Kanawai e hoopau ana i ka noho ana o na Kauka i Lala no ka Papa [Illegible]

E KA PEEEĒHOENA : O lea ineu idiua oka Hale i keia wa. oia kußila 0 hooponoponopoiio hou ana i ka Papa Ola. He mea nui ka papa oiu ano iloko 0 na kulnnakauhale a pau, no ka mea, aia no ia iu lakon k» noho Luna maluna o ke ano o np hāle e pili ana i ke ola o ka lehulohu, i ka hoomaemae ana i nn ainnui, kt> hookaawale una i ka opala, na miii 0 ka hoopae mnlihini, nolaila, iloko o ka lima o keia Papa he oihana nui e pili ana i ke olu o ka lehulehu. M« kekahi o na kulanaknuhale nui o ke uo nei, o na hoa o n« Papa Ola he poe Kauka lapaau ka aui 0 Ukou, nou» ka hana kiui, n e ao, aole nne o kn Pupa Ola ma iu man kulanaknuhnle, ia h«kou wale ik> ka roana e hooponopono no in kulanakauhale 0 like meia ma Honolulu aei. Ma kt» hoike nka liapa uuku e kue ana i keia Bila Kanawai e noonoo ia nei, ua kuhikuhi aku i ke kulanakauhale oNu loka kabi o k« Phpa Ola, 0 ka hap»uui o lakou 'he poe knuka lapaau, » ke ae aku nei au be oiaio ia olelo. Ua noho no wau iloko o kela kulanakauhnle nui i kela me kaia manawa, a he pili ohana o'u malaila, a iloko 0 ka wa i hala, ua lawelawe pu au i na oihana loaa a me ka hooponopono Aupuni, ua kamaaina au i kona auo hooponopono aupuni. Auaikeau ua kohoia he mau kanaka nana e kau ka uawai no u» pono a pau oia kulauakau hale, na kukulu hale ana, na alanui, me na m«a e pili ana i ke ola 0 k» lehule h.u, aole nae hookalii kauka lapaou iwn eua o lakou; ma ko lnkou ano hoopono pono kulanakauhale, ia lakou na muna a pau oka Papa Ola. Ade ima naoia un hoowahawaha ka poe r> ka oi hana lapanu no ke komo ole 0 kekahi o lakou īloko o ka hooponopono ana a me na hoolilo e pili ana i ke ola 0 kw lehulehu; pela no hoi ka pololei maauei, iaa i koho ole ia kekohi kauka lapaau iwaeua oka poe Luuamakaainana. He mea mau ma ka hoonohonoho ana i na

aupuui naauao a pau, o oa hana a me na hoolilo dala, ua waihoiu maloko ona lima o ka poe ku kaawale, aole he kauka, a loio, a kahunapule paha wale no, aka, he poe no lakou ka naaoao e lawa ai no na hana, iua paha e pili ana i ka oihuna hoonaau:io. kau kanawai, lapnau, koa a hooholo moku paha. Ma Amerika Huipuia, Berit-.niB a me na aina e ae, ua ike mau ia oka oihana koa ame ka hooholo moku kaua, ua waihoia ka noho Luna ana i ka poe naanao, aole nae he poe i aoia iloko o ka oihana koa a moku kaua paha. E lan me ko knkou Papa Hoonaauao e uoho nei, oīai kela n me keia hoa, aole o na oihaoa kuikawa, aole nae au i manao e hoohenehene «na kakou imua oke ao oei no ka nele i ke Kumukula iloko oia papa. He oiaio aole i papa kanawai ia n» Knmuknla; a i ko'u manao ina ua komo kekahi poe kumukula iloko o ka Papa Hoonaauao, ka poe hoi i lawelawe uoa ia oihaua iloko o na makahiki i ha!a ma ke ano hookahi wnle no, aole i hoano hou ae, ke alakai ana o ea keiki, aole hoi i hoopuka kekahi buke ao, aka, na babai wale no mamiili o na buke kahiko i noia ia lakou—ina pek, lohe ana kakon he kahea leo nni, e hnūb i kanawai e papa ana nolee komo auao, aka e haawiia i oihana i ka poe ku kaawale a me na poo ohana, j hoomanao nui i ka hoonnaaao o ka lehulehu.

E naDft kakou ika.moolelo o keia eoau papa elua, oia ka hoonaauao a me ke ola; o ka mua, he poe kn kaawale a p«u, a o ka lun, ua hookeleia e na kaulapnau. Mamuli 0 ka hana hoomalamalama 0 ka Papu Koon.\nuao, na mahalo nui ia ka oihauakula o keia pae aiūa. Uu hoemiia ka poe ike ole i kn palnpalH ehiku pnha iloko o ko Tuusani Hookahi. Ma ke ki»i tnau nim o keia Papa, ua nihkaikiiiia kela me keia kulakakauh.ile 11 mo nn hala a pao paknhi iloko o keia aupuni, me ke nno hoouMiuiao. M'»i ka mnkahiki 1865, ua knkuluia 107 mau halekoln hou, -,v ua like ka lilo uo ia mau hale $68.696. Mai ku 1866, ua hoopukiia na huke kula p«nei: Arimetitai Kulanui 420 uoao 7000. Ao Heluhele 343 » 14 Ka Honua Nei 133 " 7000. Olelo Hoakaka 32 " 4000. Helu Kmnalii 48 " 6000. Ka lilo o ke pai ana a me ka hoolaha ana $20,961, Iloke oia inana-wa no, nn koaiia a loaa mai he ttiau buke ao mu ka oleio Beritania, n u n hooliloia akn no i» mnu bnke be $34,129. Aka hoi_e_kji J?eroaidena,- heaha. na haua lanakila n ma na kin lioomauao o ko kakoo Papa Ola ? E kuhi anei au i

nti pnn leh-olehn knhi i wnilio ia ni na kupnpnu, ua aien li'oi i kikokiko u lioano e «0 i kei» mau mokupuni nani ? E wehewelie ukon nnei «u i ke ano o ke kulHiiakiiuhaie o Honolulu, i kupono ole i ke olh, nn p» hnle hniki k»w«n we kn opnli>, h wai iuoino iioi, nu h»le liootn»liH pilnpilo, a uie uh kumn one o hooulu »i i kn inui iloko 0 Uein kulunakauiiaie alii ? E lawe anei au ia oe i na hale pili popopo, a hale kupono ole e ae 0 ua kanaka ilihune, 0 keia pae ainu a hoiko aku hoi i ke kawau a m© ka ponalo, a me ke «a inoino kahi ouu poe 'la i noho ai, i hookipa ole loa ia kekkahi kauka lapaau, a luuu paha 0 ka Pnpa Ola ? E hoike ae pnha wnn i kn olelo hoike 0 ka Agona 0 kain Papa b ololomiā aun he kanalimn kumaoinwalu hnpa haneri 0 na Hawaii a pau i make, ua mnke wale lakōu me ka lapnau ole ia e kekahi kauka, a raa kona mniuio, int\ i malamaia Uu poe 'la e nt\ kaukn, e anenne iwakahia kumauaalima liapa hanen ke hoopolein niai ku make mni; ho nioa auanei keia hoomaopopo »i ka waiwai a tne ka ole 0 k» lawelaweia aua 0 ka P»pa 01» e na ka\tka lapaan. Iloko 0 namakuhiki he iwaknlani hala, ua hiki nnei it\ kakou ke hoike uku iuaua 0 ke ao nei i keknhi buke ao no ke ola kino, i hoopukaia e ka Papa Ola kuukn kupaa aloha no kn pono o na kanaka ilihune omaimai, a e hele ana hoi i ka make ? Iloko nne o ka hoike a ka hapa uuku o ke Komite, ua haiia mai he buke oi» ano i hoomakaukauia e kekahi 0 na hoa o keia Hale.

Healia anei ka knkou e hoike aku ai no ka aoao o keia Papa?

E olelo mai auei kokahi poe ua oi aku ku mnikai o ka maluma ana o ka poe lepera ma Molokai, n ua hooliloia 0 ko lnkou mea ni a me na pono 0 ka noho nnn, i oi nku i ko ka mukahiki 1878, oiai he §57,534.33 ma ia makahiki, he $87,580.65 iloko o 1880, ua lik© nae ku nui ona mai. Akn 0 kein hoomahuahua ana o na lilo; oiti no ka hooikaika ana o na Lunamakaainana, aole loa no ke kiai ana a manao aloha paha 0 ka Papa Ola.

llokoo ka manawa i hala, ua ae aku keia Papa Ula, i ka poe Lepera ilihune he hapalua wala no o ka ni kupono o ohi ai, e noho m» ea hale pupupu pelapela, aole i hoolnkoia i ke kukui, aohe kopa e hoomaemae ai, aohe welu maikai noka palahu, a ikn make ana oia poe, ua kanuia me ka pahu ole, a i kekahi manawa ua ekuia ke kino kupapau e nu puaa, a o keia mau mea ua wawa no keia mau mea, a hele kino akn e uana i na lepera iloko o ko lakou lsa i ola ia ma Kalawao, a na ia poe Lunamakaainana i paipai, a ua loaa mai, e mahuahua ka ai a me na pono e ae, e lawa ai no ia poe pilikia.

Ke hoole loa aku nei au. aole no he hana 'lanakīla a i mahaloia paha e ka Papa Ola ma Molokai. Aole no hoi he halo paha no keia Pupa, mai o a o o keiapaeaina. Aole i lohe ia ka ]eo hoouinikai mai o na kanaka mai no kekahi oihana hoola kiuo, e keia Papa OU. Ua maopepo nae, na nui na hana e kupono no kekahi kauka lapaan, iloko o na makahiki he iwakalna i hal», ina i hooaianaia oia a e hoouku pono ia e ke aupuni.

Oiai he lahui oluolu a hikiwnwe be noiu ku lahui Hawnii, nolaila heaha ka mea aole i kuhikuhi i» lakou nB kanawai o ke ola kiDO, a me ka noho pono o iin k»ne ;i ma na wuhine, i m»u kula ao ua kahu mai, ka uj!ilama ana i na keīki UUii, a hoooineniae i na hale noho,fim>» ia ranu ano e hnpai i nn oihann hanob)iDO i hooko pono ia e hoiomun ai ka uiahuahua auu o ka lahiiikaeiika; ma in ano, ua hiki no i ke knnka ke hele kino aku e mukaikai i na hnle o ka poe ilihune a pau Hoko o keia pne uina, e dhnu pono ai i na mea e hooholo ai i ola kino. Ua hiki no hoi i Ua kauka uei ke ao »ku i oa ki>aaka Hawaii i na kannwai o ke ola kino, e like me ka ineii i moakaka ia e tia haole unnuiio. No ka malama ana i na keiki iwaena o na Hawaii, ua hiki ī ke kauka anpnni e kauohu i na rula e pili ana, n ina pela i keia wa e ike ana kakou e. lehnlehu ua keiki tna Huwaii nei, hiki uo iaia ke hoolilo iai» iho ka Hoohi a me ka Hpopakele i kti lahui holookoa. I vuo,» e hooko ai ī keia mau liana nui, ua la-wa loh na dalt\ i waihoia iloko o ka lim» 0 ka Papn Ola Kauku iloko o na makahiki iwakalaa i hala ne nei. nnuiao nei uu, uu uūeane Hnokah) Miliona Daia i hooliloia aku i ka Papa Olu iloko oia tnau makahiki. U» like ka uui oia puu dula me nu dnlH i oleloia ua huawi ii. 0 ka Papa Miaionan' roa ke kukulu an# i ka hoomami K«riutiano iloko o keia pae aiua, a pela no poha kn nui o n« dnla i hooliloĪH 0 ka Pnpa Hoouauu-au-ilako.aia mau. mnkuhik: he iwakulua. ukn e nanu kukou i ke auo e inaoli 0 na louu mumuli o kein hoolilo wnu i nu m [.

lionu ekolu pukflhi. Ma ka Oihanw Misionari ua loaa i ka lahui ok§« k« iMianolio; m» ka Oihana Hoonaauao Un laha loa ku ptilap»lamai Hawnii aNiihau, aka 110 ka miliona ho ikahi ma ka limii 0 ka Ptipa Olii Kauka,- eia wale 110 na lohh, 0 ka niHU o ka omnimai a'me ke emi o ka lnhui. Aole loa au e olelo aD« ho mnkehowa ka oihana lapaan. Aka, oke ano i lawalaweia ai kela oihana ma Hawnii uei, aole 110 i hooko pono ia e na kauka nana i hooponopono ko kakou Pupa Ola. Nolaila 0 hoopauia na Kmika; aka hoi. e nonoi aku kakou i kein n me keia kauko ma keia pae aina e kokun me kona akamai, konn naauno a me kona ike, e noonoo a kue i na me» e hoemi nei i ka lnhui, mn keia aiio e kokua kakou i nu kauku maikai. 0 ka make a me ke olā, aia iloko,o ko lakou mau limu i kekahi wa. E hoolilo ko lakou manawa a pau ma ka hoola ana i nn mai. A ina i ulia mai in kakou na mai lele hou fke lunii noi kua manao aole) ulaila na ke kauka e malama i Da mai me ka lawelnwe ole i na hana 0 nn papn, he mea ia o pouiaikai ai ke kauka hoopono a e hoomaikaiia kona iuoa e ka leliulehu. B ka Peresidena, na haiia mai ma ka hoike a ka hapa nuku, u« haawiia nn kauka elua 0 ka pnpn i ko laua manawa a me ktv luhi me ka uku ole a me ke aloha ole ia mai hoi. Ina pelu ma knu manao na hiki i ka mannwa e pono Io« ia kakou e hookuu i keia mau Keonimium mai kn luua oihnna kaumaha a poho no lioi. He oiaio nae na laua wale no kekahi mau oihana a me ba uku malalo 0 ke aupuni, a penei: Ke K.auku inalalo o ke kanawai "e hoemi hī na iuo i loaa nanmuli 0 ka hookamakama," $2,349.00; Kauka oka Halemui Moiwahine $3,000; Hope Kauka oia lialemai $T00; Kauka oka Hale Pnpule $2,400', Ka uana aua i na lopera i hoounuia i Molokai $1,200; a me ka oihaua kauka 0 ke awa 0 Houolulu. a kauka 0 na fcon.

E loaa auanei na kauka e ae i ma-' kaukau e kokua i kekahi papa kn poe kauka ole no kn pomnikai o keū mau uka i haiia ae la, he mea pono nae e ukuia na ho'a oka P«pa, Ua pono loa e hoololi i feeia oihnua iloko o ca makahiki he iwakalu»!, ua hooponoponoia kein papa 6 na kauka iloko o na maka hikihe iwakalua i hala, e aho e hoao kakou iloko o na makahiki elna .e hiki mai ana e hooponoponoia ka Pap» e ka poe kaawale mai ka oihana kanka mai, malia paka aole inalaila e hoemiia ai ke kaui mau o ka nwe oka make ma keia pae aina; aole pnha e kaohi ana i ka hoemiokaiahui; aole paha e hoopiha bouai ika aina i kanaka, e hauoli ai i ka maoao o na makamaka o Hawaii mamnli o keia hoololi aoa. No ka mea, aia no ia ma« mea ma ka lima o ke Akua. Eianaeka mea hiki ia kakou, e hoomaemae na knlanakauhale a me an hale a p»u iloko o kaia pue aina holookoa; e hele kino aku e ike i na ku. naka ilihune a pnu ma na wahi kuaaina a e hoomaopopo iaia ka manao oiaio oke «upuni e maUma i kon a , ola kino; e hookaawale i haawina dala mahuahua a e waihoia iloko o na lima o na kanaka makaukau na lakou e hoolimalima i na kaaka akamai a me na kane a me na wahine e hapai like i ka liana e malama i ke ola oka lehnlehu. Alaila e lawa ana ka maoao o na meu a pao, a e oleloia ua hana keia Papa Ola o like ma k» mea c peno ai ka lahui.