Ko Hawaii Pae Aina, Volume III, Number 41, 9 October 1880 — HE MOOLELO KAAO NO KE KEIKI ALII OTTO! KA NAITA OPIO O GEREMANIA [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KE KEIKI ALII OTTO!

KA NAITA OPIO O GEREMANIA

MOKUNA XVI. Helu 24. LA.ILA, hele mai la oia imu» a ku . iho la mamua o Hired!gena, me ke< kaleie ana iho hoi o kooa mau lima maluna q ke kano o kana pahilja.ua. pui, a pa»e mai la hoi, Pahea, ua olelo maī nei anei oe he naita oe ? Eia nae, aohe he wah,i uaahi palekaua malana ,oti. [na paha au i pae mai uei ma keia mpkupuni no ks. manao e loaa ana he keia ano, ina paha aole oe. e pahaohao ana; aka, i auvvaua hele. mai nei ,au a me, ko'u pokii kaikuahine ia nei, wahi ana. Aka, wahi a ke koa malihini, he mea pono nO: paha ia oe ke npopoo maa no ia he naita io.oe. A eis ka'u ia oe, oiaj, ua hehi hewa mai nei ko olua maij,,kapnai i keia mokupuni; nokila, e uku ana olua ia'u no ko olua komp hewa. ana, a oiai, ai hoi,. o olaa a elua,: ua 119 olua i k,a'u makqmake,fp.Olai!a, o ko olua mau kino no ka'u e makemake nei oia na uku. E Sir Naita malihiui, wahi a Hiredi-< gana, H«:tūea hiki ole īa ke hanaia. Bela anei, i pane hou mai ai ka JSaita opio, J3 hopu oukou i keia mau kanaka kpmohewa īa Wneeu mai la na kanaka u ua koa li me ka'manao e poipu mai ia laua uei; akil, hooHo ae la o Hiredigena me ka leb nui, "E ku ! Ua maopopo no ia'u he poie' Noremana oukou a pau, no ta inea, ba hiki ke' hoomaopopo lea ia ma ke ano o ka oukou kamailio ana, ko outriati'oiwi kino, a me ko oukou mau aahu. Hb oiaio no, hfe mau kanaka na Noremana ī hah&o ia ko lakou mau hoapP. me na> manao uiluni koa no ka hakaka; aka, ke aa hei au e hakaka kapakahi'ine oe, e ke alakai b keia mau koa NorbrtJ&na, a 6 hoao hoi me' a'u tna ke kikelekēle'an4 i ko kaua makaukau tna na mea kaua. A na ka mea lanakila e hooWlo i ka- liiea e hanaia ai no'a a tne kuu kai^uahine. Jrwa hoi, pane mai l'a ke koa malihimea* hou kefla au e mai nei, a ina pela io kou makemnke, alaila, ua nani ia, q ka hoōko wale aku no ka pquo. -Moānei huli ae Ia ua koa nei a kamailio aku la i kona mau kanaka, E hahau rina jp9poe i wahii no'u a mf kem £,tmafa e hooko ai i kk mea a kona alei? a^i'lh&^' ki £ 6'ē Ike io nei iu he Naita io no keia. Aka, i huli ae ū idt a kaniailio aku Ia ia Hrred!geha, He hiki anei i a oe ke pnlu i na mea kaoaa,Jto ihakou.poe,„kanaka?. He.mea nui keia, oiai, aohe au mau mea kaua e »• F«ne< «ka. Ia :hoi o* ELe mat»o aei unei oe ia'o he kamalMiluna t»alō. *y t cj|§ ' he holpna * 0 ka miia i nra loiiū ma na aina^

"niua 5 āna' 4 hoAk'amaaina ai 6 ka ika i ka oukou raau mea kaua, a ke māinao nei au, ua hik\ 'loa ia'ū' be pahu' ali'u ī īka oukou niau laau lile koilioi, a kaui>ale ue hoi i ka oukou mau palekana tiunui me ka mama loa. ' Nōlaīla, kauoha ae la ka lSraita paalihini i kona mau kana"ka, 0 laweia mai ona tnau aahu kaua Inla eleele, ua papale kaua, iaa palekaua, a 1110 na laau ihe. I kt\ wa i akoakoa mai ai keia m&u mea a pa'u a muu iho la imua o Hiredigena, ua pane hou mai la ka alaleai o na kanaka Noreaiana, No na pahikaua, aqle au i hoouna aku nei, aka,i ma mea la, Lia . iawa no paha oe me kel& pahi e paa Ia ma kou aoao, a oia ano pahi he koliu ipo ia ia }sakou na koa, a he hoaloha no hoi i hilinai ia. Ia Hirec}igona hoi e aahu ana i kona aahu kila, ua kokua mai la ke Alii o na Ntfremana iaia, a ia wa no hoi i kamaii lio hou' tcai ai 01'a me fca mino aka ana iho 0 kona mau pap;dina, Aole anei ou manao he Naita hoopopo au ? Aole o'u manao i kinohi e loaa ana ia'u he hoa. N«ita pnuwai kea oiaio ke ku nei .imua o'u. Ina ua loihi ka wa 0 kou hookamaaiha ana nia na kaiaulu o ko makou aina aloha, alaila, aole. no paha 00 i 'malihini, "0 inakou i hoaaaokoa ia no na ale kawahawaha 0 na kai, aole i loaa ia makou ka makaukau wale no o ka laeakila ana maluna 0 ka hoa paio, aka, 0' ka hoola ana akn iaia a me ka mal&ma hanohano ana aku no hoi iāia kekahi loa» ia makou. Ua ike no au ia mea, wahi a Hiredigena, 'A no ko'i hilinai ana 1 ka oiaio o ia mau olelo, nolaila, no au i ae a,ku nei e hakoko pu me oe. Aka, e hai mai oe ia'u me ka oiaio, ina paha' na kola lede opio me ka hano gula a ihe ka pahikaua olinolino, i kauoha aku hei ia oe e hele taai e hoopai ia maua, i hooko ia ai koua iuaiua, oiai, na'u i hoopuoho aku nei ,iaia e ohi lau nahelehele auo maanei. Pane aku la hoi ke koa malihini, Aole maopopo ia'u kau mea e kamailio tnai iiei no kela>i)ani. Hookahi wale no ui a'u e ike nei 0 kela oiwi haalulu au i olelo mai nei he kaikuahine nou. Nolaila, he mea pono ia oe ke hoi koke mai i ke ano 0 kau mea e kainailio mai nei. A ia Hiredigena i aneho jiQ ai hoi e kamaiiio hou ae, huli ino ae la ua Alii Noremana la a kamailio «ku la i kekahi o kona mau hoa e ku koke mai ana, a pane aku la, Ke manao nei au ia nei iho nei o Kereda, kahi i ohi laau hoomanailiana ai. Heaha la ke ano 0 keia mea?

I ka loho ana o aa koa i keia mea, ua luliluli ino ae la ko lakou uoau poo, a pahola koko ibo ]a ka hakanu maluna o lakou, a ua hikilele ae la hoi lakou a pau i ke komo pupuahūlu ana mai o kekahi koa opio a ku mai )a iwaena o lakou.

Pane mai la oia; He hoohala mauawa wale no keia ? He mea- pono e hoawiwi ia keia mea a pau ae, E awiwi ka, mea e manao ana e hakaka pu me ia, oiai na kukUna hope loa o' ka la e kau mai ana.

I keia wa ua hoaahu pono ia ae la o Hiredigena. Koho iho lāia i kana laau ihe a me kona palekaua, a ua hiki mai ke aekona no ka oo ihe mawaena o na Naita opio elua.

E na makpmaka, ke manao nei ko oukou mea kakau moolelo, e hoaiai e aku imua o ko Hiredigena hoa paio, mainua ae o ko laua komo a(ia aku iloko o ka rina poepoe no ka hakaka.

0 keia Naita malihini, ke kanaka kaulana loa ia, e noho alii maluna o na Kai Akau, a 9 kona inoa kapakapa iwaena o kona mau kanaka, oia ka Weīi o na Moapa, ina oia ma ke kai, o ka Hiena Wiwo ole hoi, īna oia ma ka aina. 0 keia ke .Alii e hoouka ana me na "pegana ahin o ka Akau, ka poe nona ka ikaika i papalua ia—ko" ke kanaka a me ko ke kanaka ame ko ke akua anpuni Makua oka po. A oia nei hoō ka hoaloha oiaio o ka Fdita Opio Otto, i keia mua aku. 0 kona inoa maoli ai ka weli ma ka moana ā maluna hoi o ka moana 0 Aribiona.

(AoU ipau) ZelLadia, Sīpt. 5, 1880. I ka makamak» maikai, B ! "W KawaiDQi r Esq.—Aloha pe. O ka hora 2 keia o ka aaina la §abati, Sept. 5. Ha 641 eaile j. alaila, pa« aku (nakou i, ka xin» ma|oo. Eia hoi makoo ma ka iatitu 32 0 a oi, lonita °jj oi, kftfai i oaalie ni, oko paakou moana, me Dft oha» lahaleha ke ola maikai a pan.

. Ma ke ahialii faakahi Qt ka la 3Ōo Aug. ua haalele,tu«koi»jiaoukou ma ke qani o Eflu r na pnu ojb pa mn.'iuui 6 kiei Jbele niai iana a aalowule waite,w> makou wa' keift qqpo o ka poepoe hpnua—rf|alo s(kji la o Hawaā mo kona a pau—hanle akn la makoa j]ojsjp o ka hlamoe maa keena ia po, a ao ae, ua hoomau

toai ilo lea nōlio oi o ka poluou oāeiiupa o naakou Jus, K Bootli, Rbbt. Boyd, a me ad|koe &bu no o 0 C Moreno.

Mii ka Poaknhi mlī, e luluu ana ilo mnua oiua o J Bbotri ke poluea, a o t0 makou oolea ūo oK, Boyd. I kein la, tia halialin mai ke loha aina rartku& hine WK'lupa o piakou Pii aku la kou o ka one|l o luna loa, he kai wulo no a puni ao o ka lw» e lele ae una—aohe uea aina. Oiai, naakou e babēa ana, W. oluoLu walo n» na makn o a:a mea a pai, koo ko knpe>d mok« n me kSekahi poe kākai kahi o Honolulu. Ua 'ioopuka mai ua wnhi kapeda ufe{ h'ii mw huaolelo ooleu iu'u me ka hoohiki mmnai i ka inoa o 0 C Moreno, aka, eoldau i pnne &ku.

Ma ka Poaha ae, ua oluolu maikn eaakoun ua oDojmuikai ka ui, lo)> pkn n£( pollluhi popiuniu Ua launa uku ln makou ice na keouimu no lehulehu, e nienielo ilwi anu i ko ka kou wuhi uupuni, a ua l«i aku m«kou a he nui ko lakou olud> e loho i m mea a pau. Ile komiaiia Auseturi> kahi i la.u)Qt\ olqolu lou me ka liiele mai uo' hoi no'&Awnii me k> Moi, u uu kuu pau ia ak\ konu make make, a he hauoli nui koia me ke k'u haha uo ke kiekie o kn lu'iui Hawaii me ka Moi mu ka naauuo.

Ma ka Poalima ae, ua lamaaina loa mnkou i na ohua o luoa nei o ka uioku a ua maikui ko makou launa ana, me \ia learlea ana. He mau kanaka kaulaua kahi a makou e holo puuei, o. he oluolu ka launa ana mē fea haihaiolelo ana me na wahi opio Hawaii.

Ma ka Poaooo ne, be la huihii keia, ba anu like me PviDianian i Mak»w«o, pela i hoopuiwa ia ae ai au, me he Ia o ka rain Ukiukiu me ka makani Ulalena o Piiholo kai ia nei kahi i kiliopu ai i ka moana. Ma keia la, he puie Sabati ka mnkoo, o Gen. S 0 Armstroug, ka haiolelo, Uialalo o ka ninau o ua negeīo me na Ilikini o Amerika. I keia la, ike aku la inakou i ka uhi mai o ka noo moana, a mao ae, nhi iki mai ana—luna ae Ia ka manao, eia o Kaleponi mamua mai. Mni ka la a makou i haalele aku ai h hiki i keia la a'u e kakau aku uei, be maikaiwale no-ko makou oli kino—aohe mea pilikia. He Uauka olaolu loa ko keia moku, nana i hoohoihoi mau ia mnkou i na lu ; poluea. ,Ma kei 1 po oka la 7 iku mai ai makou i ILapalakiko nei, a ke kuu nei ka heleuma, me ka liulin e hehi aku i ka aina maloo. Kou oiaio, Robt. W Wxlcox. Cincehsati, Ohio, Sept. 16, 1880. B W Kawaiuui, Esq. Aloha oe:—la makou i pili mai ai i ka uapo ma ka po o ka la 7 o keia malama, na oluolu maikai ko makou niau ola kinoi

.. Ma ke kpkahiak.a nui o ka la 8 o Sept. oia ka Poakolu, hoopili aku la ko mākou moku ma ka uapo, a lele aku la makou a kau iluūao kaa lio, a 8010 aku 1» o ke kulanakauhale. Nana ae la makou ma o a muanei, he nnip wale no, e ku ana na hale nunui a kiekie naa na aoao o ke alaaui, e holo nūa na kaa lio malana o na alahao, n malupa o ke alanui lapo, me na obua lehulehu, e holo ana no hoi kahi mau kna ]oloa, aohe lio, aohe mahu mamua, iluii-> o ka piina me na ohua lehulehu, he mea kohaha nae keia i ka ūaua iiku, aka, hai ia mai la nae ia makou e knmaaina, he uwea ai»k malnlo o ka honua ua hanaia ae malalo o ke alabao kb mea nana e hooholo nei i keia man kaa. I hakalia iki no makou a pan no na apann hana -i ko makou alakni, o ko makou kau aku la no ia maluna o ka mokumnhu, uohe i emo, pae aku ln makon no Oakliind., a malnila i ai ai ko makou ain« kakahiaka i ka horn ll a m ou Ih. Ma ka hora 12 ae, holo makaikai aku la inakoo.,% he, w« jsi . kul%n*k&uhfiilo uani keia makona nanaina. Ma ia auina la no, holo aku la makou no Beuecia, a mālaiiß i ni ko m«kou win» ahiahi. Oiai makou e hoomaopopo ani] me ko'u mau wahi .hoa i ka nui o kela mau kulannkauhale, ūa hiki ole ia'n ke lnwe mai i ko knkou kulanakauhale o Honolulu e hoohaiike. no ka mea, o k» liapa hea la ia ? Eke kiuiaka iolo e hiki

iii'u kife Hoikē āku-.i na natū pih» o keia mau kulaaakanhale, ua uui hewahewa ioa, ina he dalā kahi a ouiou, a e makemake ana e makaikai, e pono e holo mai ia nei. Ma keia ahiahi Poakolu no, kan aku la makou maiuna o kekaa ahi, a holo aku la no ka hikina, a ka akn la makou i Sacramento ia po, a hooinau aku la no makou i ka holo ia poa puka ma kel» aoao cj. Kaleponi ia po, ;a komo. ak u ia ao Ney»d«, a hoomaha uj;a la ojakou no tiono oity ma be kak»|jiaka Poaha toia, ka Ia 0 o S«pt-j inile ka l«a p keia'wahi m«i. £apak.kik<* ; mai. Hop ; maha makou iu la a po, i oib ka

|lbru 2'p tn oiu po, kau'hoii.iūo ko ko» mnlni u holo uo bu hikin».

Ma kn 1» 10 ae p Sept. oia k"a EohHm», e holo ann mokon i ke kula pi)nou o Nevada, hao m«i U ka lepo, oiai mae holo »11» he 20 mile ik« horrt, hu ae lu ke rtloba i ka aina, me be la o ke kuln. aiao/io ka ]oihi launa ole hoi o keia kula, oift naua aku a moiiwa.

na poakou i hopmtvu hejle ai me ini hoomahu liilii no ka wa ai » biki i ko makou hoen ana i Omulia m» ka hi' kinu o Nebr«Bka, hoomaha hou makoo, liookahi po nia Oounoil Bluffs, oiu ka la 13, u ruu ku ln 14 ae ma ka honi 9a m hnwlele, a holo mai la no St. Louia, a ku ma ke kak&hiaka hora 6»mo ka la 15 ue, o ka holo o ke kHa ahi i keia waKi lie .40 mile i ka hora.

Mu kein kulanaknuhale makou i halawai ai me kekahi Ilikini i hoonuauao ia īioiiu ka inoa o Allou Wright, he kiauinn oia no ka uiokuuinu o Idiailtt no uu llikini, un launu uluolu oiu me ma» kou. A maluila no mukou i ike fti i knlii w»bi peke uuku, nona ko kiekio he 31 iniha, he 45 odh paoun, u he 25 ka nui o konu muu mukahiki, uo ka iuou o Gen. Schetter, ua kahiko ia a paihi.

Ma ka hora 9 ae, haalele aku la makou i keia kulnunknnhale nui, a hoio lou mai la no Ciuciūuti nei nw Ohio, mnwnena mai o Ilinola me Irtdiatla he 340 m'ilo ka loa, aia ka hora 6 no ois- - ku ana makoo ianei uei. Auwe, pehea la e hiki ai ia'u ke bai aku i na mea hou a pau a'u i ike ai ? E kakau aoei au i kekahi buka nui, i lawa ? A ike ke kanaka Hawaii i keia aupuni e ano tiou" ana koua noonoo, a e piha oja ika mikiala. Ke- holp nei i»a kaa o ria ano a pau i ke ao m® ka po, ke holo noi na kanaka me na kamalii ma na alanui me ka eleu Joa ma ka mikiula i na ano hana a pau o ki-la n me keia ano. Mh Hiiwaii, ua liaanuiia mnlailu o Kapalukiko wale no kahi o ka pake, ak«, i ka makou nana, kokoke 3000 mile ka loa mai Kulepoui, Nev«da, Utah,Ne'hi'aaka, ua lieluia nn pake ma ia uoau ainn ma ka pa tausani.

Mnwaena mai hoi o lowa, Missouri, Iliuois, Indiana, a me Ohio uei ke pii mai nei na_pake e hiki ma ka pa haueri. Nolajla,,kje hele ak' 'iei uāpake e lilo i \ieluna kanaka nn. o keia aiipuni. Ma keia la, Ua hele aku makou e makaikai i ka hoike nui o Cincinati nei.

Ma ka hale mua a makou i komo aku ai. e-knni ana kahi bana maiaila, h i ka makou hoomaopopo, ua like no me ka bana o Honolulu, a ke aupuni, a ua lialia mai o Honolulu imua o makou. Malun^a, pupi o; keia hale :nui a makou e m*knikai nei, e luhe malie mai ana na hae o na aupuni naauao a pan, n mawiiena o ia mau hae, o ka hae Hawaii kahi e Inhe malie mai ana. He nai a lehulehu wale na mea a makou i ike ai. Ia makoū ma ke Keeim ona mikinihao, hnlawai mai la me Capt. G C .Moreno he elua m'im knnaka Tnreke i hanauia ma lemanlema, he mau Luna Aulaua,; a hoomnka aku la lakou e knmailio ra» ka olelo Ara)bia; ilio hou aku la o Moreno ma ka olelo Helene, a pau in, olelo Farani,. u pau ia olelo It«lia, a oka hope loa ma ka olelo Turek"e. I keia hora, ua hiki ole i keia maū kannka ke koho ia Moreno he knnaka nhala? He Arabin pnh», he Helene paha, heahala? A ua kqj mni la ua muu kanaka nei o hai »ku o Moreoo i kona iuoa a me kona onehanau—a na hniia aku. Hai mai la ua man kanaka 'la ia makou, ua nui na olalo a laua i ike, aole nae lnna i halawai me kahi kanaka e like me keia ka makaukau piha, me he la o kan»rolelo e olelo ana o kona ouehanau la ia. Maloko o keia Aupuni o ka lahni pookela loa i ike ai an, he kanaka kiekie loa keia Capt. C C Moreno,lie hoa'loha oia no 'na kanaka kiekie loa o keia Aupuni. Eia na olelo a kekahi o na Lnna Senate o Amerika nei, e noho nei m.i Oiociuuati nei i ka wa i halawai mai nei me M-oreuo i keia kakahinka; E Mr. Moreno, pehea oe i hookuu ai e hauaia mai oe e Comly m» e like me'keia e keln poa aole i holuia iwhena ō ka poe ahona iki o Amorika nei ? (Ua paueia «ku.)—ln» i h»»wi mai ke Aupuni Hawaii i palapala hookun (pHaaport) tro na Kauikela a pau e " „nbo 'la ma ke Aupuni Hawaii i kue i na han* « ka Moi, ina in hora, e hnawī na puuwai Amenk» oiaio a pan m>ii ka Aknti » hiki i ke Hema. mai ki. Atel«n.itika a hiki i ka Pakipika i na hooho hauoli ma ka huro, &c:

J»Moreno i kaha mai ai e hoi, e ku ana he 50 a oi ua kanuka naauao loa no Atoerika nei malnilu 'm'e kahi lnhui « He s 11 ei"_ka olelo a ua Luaa S&n.ita *hei nona ka inoa Hon. Turn«r: 0 keia kauuka o 0&1b0 Ci»Bur Moren6. nia k«

oi o ko knouka nnauao tnu Ameriktt nei i koia horn, a ua Heluiu oi» iwuen» 0 kukou mu k» papu «Hphi o-na kanuka nanuao o keiu Aupuni—na heluiu oi» ma ka papa o Ob«s. Sumoer ma, ko kōkou Luoa Senate,.i.aloha nuii». Oia nei ka mea nana i lu iho he puu dalu nui e |malamnia, na kumolii Itnlia ilihilne Q inoho' ena ma bo kakou uupnni; a oia noi ka mea nanu i kakau i kekahi buke kaulana loa ma na olelo lehulehu o ke uo noi &c. E naua iain. Kaha loa aku la 0 Moreno me kona ano enau. He rce» nui loa o ' Moretio iwaena o keia lahui niiiauao . loa■ike ole kakou o Hawaii; nka, e hauoli au uo ke ku ana o kuu Inhui mahope ono. Eia ka olelo a kekahi kanaka kau* lana o keia kiilannkauhale: Ua liko ku ia nei (Moreno) peui me konu leo mo kokahi pilnlikoa ikaika loa he 100,000 o kekahi aupnui. Aia nu a hiki i Italia, o hookolo bu i ] koim moolelo pihu, ulaila e kakuu aku | nu\no kn knkou nupepn. He uioolelo kaulnna loft ko kein kanaka i kn hai aua ia mai iu'u, O nu wawa nno nui loa o nei, oia no na moho holo Peresidena. O ka inoa ikuiku loa o Haneoek a me English o ka aono De[uooarata, a o Garfield e haule ana. Ke kapaia nei o Garfietd he kannkn aihue e ka lehulehu o ka aoao Democ u'ntn; u ke olelo nei na Loio me kekahi o ua kanaka kuulanu o keia kulanaka.uhale, he ki nu ko Onrfield, a oHnnooek ke hnenka wohe kiko o ke kina iiōko onn, &c. Akn nae, o ka mea maopopo loa o Hnneoek ke puka ann. A mahope kakau hou aku au, aohe manawa ua haiki. Ke haawi aku nei mnkou pau.i ko makou aloha in oukou a pau loa. E Ola o Hawaii i ke Akna. R W Wilcox.