Ko Hawaii Pae Aina, Volume III, Number 45, 6 November 1880 — EHIKU MAKAHIKI I NA AINA E. [Hakuia e Joseph H Kawelo] [ARTICLE]

EHIKU MAKAHIKI I NA AINA E.

[Hakuia e Joseph H Kawelo]

Iu la no, loiui nmi Ui t\ ft lauiohu iko mnUou kapoim nokn holo ana i Hamhuga, Oenuaii)', ;ni :\no hoohihi i\ku U nne ko'u puuwni i im kula uliuli o īn-lnni.

Liuliu Uou umkou no ko mnUou ula mo»n»i, oia ka ln 22 o luno, hiu ao U t;o nmkou heknnnn, mo ke miile hoalohalohn a na keiki aukai, Wo honieward bound tvom a toi'i>ingor s!iov(>, a pahola pn ia ne ia hoi na eheu pea, i pakui pu ia mai e tia leo, t'nre theo well.

Iloopuka ia aku la makou iwaho nialalo o ke kuhikulii ana a ke pailata helu IS, i l?o makou puka ana iwaho, hoopali!rohao ia mai la ko'u mau kii onohi i «a ike ana nku i keknhi wahi moku kuna uuku i like ka nui me Mille Morrm, e ku ana iwaena moana uona ke kaawale kupono ho 5 inile; a aiu maluna o koua, kia e kau ana eha nnui ipukukui nunui, i hiki ke hoolelo i kona malamalama ho 13 mile, a ma kona aoao e kau

ana na hua tiui o kona inoa, jienei< Gatmt Koek, a aia malalo pono ona kokahi pukoa uui.

Pa pono iho la ka makani mahopo, a kaukoe wale aua makou, aolo i emo kau like ima makou me na ailana liilii o Sil)oy, o ia po ana iho, hala hopo ae la na hale ipukukui o Bishop i\ me Bullfrog lighthouBB a me Longship, aole no hoi i loihi loa, he mau hora wale no, aia hoi ike ia aku la na maka aa, ku i ka hoomaka'uka'u o na kukui elua i kapaia Lizzard lighthouse.

Ua paa mau keia mau kukui i ka waha o na luina, wahi a lakou, ike i ka Lizzard, ike ia Enelani, ua kuknlu ia laua maluna o ka lae i kapaia ka Mole oka aina. la ao ana ae, be roea hou i ka ike a ko'u mau kii ooohi, oiai, ua piha pono ia ka ili hualala o ka moanawai Enelani, (English Ohnnnel) i na moku mai ke nui a ka liilii, e noke oe i ka helu a loloa na hua.

Ke ano o ka moanawai Enelani.—He mea pono paha ia'u e hai i kekahi mau mea e pili ana i keia moanawai. 0 keia moanawai e moe ana mawaeua o Enelani a me Parani, mai ke kaikuono o Biscay a i ke Kai Akau.

Ua nui ka make ana o na moku ma keia wai, he oi pakelu aku nae i na e paa ana i ka noe, ua helu ia iloko o ka makahiki 1878, ua huina nui o na mokn i poino 300 no Pelekane, 41 no Amei'ika, 71 no Farani, 67 no Geremania, 103 no kekahi mau aupuni e iho oia'lioi na hoike nkaka a ka mea kaulana Siimuel Prinisoll, ka mea i kapuia ka hoaloha o na luina, ua like ia me 582 a o ka huina o na luina i make he 4,018, hookahi kuuiu poino, o ka nui ole o na moku.

Ua hookui ia ke Golden Fleece e kekahi mokuahi Paniolo, a iho akn la ia ilalo o ka holionu me na eepakeke 9,00 me ka haawi 010 ia o kekuhi kokna e kela mau puuwai kakauha, o Etirydice me na ola he nui o nu opio GOO a oi, o kekahi ia o na moku hoomaamaa kaua o Enelani, nolaila, ua kapaia keia wahi ka luakupapau o ka hohonu a mejna ale kawahawaha o ka moana.

Ua lawe makou i kepailata Ohannel Pilofc ma kahi i kapaia o Eddystono lighfchouße, he hale ipukykui.keia e ku ana ma kahi 8 mile ka mamao mai ka aina mai, a ma ka laina pololei hoi iuka o ka aina ke nani o Plymouth a he awa hoolulu hoi no ko Beritania man aumoku kaua, aole nae oe e ike i ke kaona mai keia hale ipukukui aku.

r Ka njokupuni uuku o Wight.—Hala hope ae, la o Eddystone ia makou, a kilohi ana makou i ka.nani o ka mokupuhi Wight, ina ko'u lioohalike, ua like no' uie ka mokupiini o Lanai lia nui, ua kapaia ka Paredaiso o Enelani.,

Malhna o keia mokupuni ,ke kaona nui o Newport, i hoonani ia e na kihapni pua o na nno a pau, o ka hihi loa nae i ka'u ike, oia no ka halawai ana mai o leo'u mati kii onohi me na hiohionn. liiehie a kilakila 'lioi o leekahi kakela a ha meu hon ia i ko'u ike nna, i na moa hoi a'u i lohe olelo wale ai no. Maloko nku o keia uilana o Southanipton a me Portsinouth, lie inau kuliinukaiihale nui

no ia, a o iku aku no ou i na inoknahi i kanlua ia, e holoholo ana mawaena o boutlmmpton n nio ('lierbourg, Farani, Hala iu inau walii niahopo o makou, oni ae aua ka lae o Beaky lload, a no ka ikaika loi\ mai o k:v maUani niamua, ua lawo aku la ua pai!atu noi ia inakoii a nia kahi i kapaia o Dawn Nazo kuu ka helouma, pu-a na pea n pan, moe ka po ilaila, a ao ao o kahl la, maikai ka inakani mahope, hoao hou e holo.

Mai kakahiaka a nui ka la kaa makou mawaho ao o Dover, oia hoi kahi kokok * loa o Eneluni i a Farani, he iwakalua kumaniakahi walo no milo, ho hiki no ia makou ke ike aku ia Oalaia, mai kahi ekolu niile ka mamao mai Dover mai, elua mile me ka, hapa mai ka aina inai e lana ana kekahi boe nui, a aia malalo ona kekahi mokuahi i piho mamuli o kona hookui ana mo kona kokoolua o ka laina liookahi o Hambarg.

I ka makahiki 1870, uaau heihei mai la kekalii mau haole, mai Oalaia mai a hiki i Dover, oia o Kapena D Wehh a ino C S Guvill, ua eo ka pili ia Webb, oiai kona hoa 'au ua loaa i ka mai hnki.

Ma keia wulu, loaa hou ia makou kokahi pailaka oia hoi ko pailaka o ko Kai Akau, pau ae la lioi ka mana oko paikka. vuua, ua olelo ia ma Europa a pnni, o keia ka oi o na pailaka, ua hiki i keia poe ke lawe i na mokn me ka maalahi loa mai Enelani aku a hiki i Norewai, ua tausani mile a oi, eia ka mea i mahalo ia ai, aole ona hoohana i na holonioku e liko me ka na kapena, he mau ohenana la, he mau paralele, he mau palapala, aiaa, o ka lakou nei man mea hanā he ūūku loā, he panana ohuku wale no.

0 keia nui pailaka a pau o Beritania, he poe lakou i lehia wale, o na pailaka o na awa, elima makahiki o lakou e holoholo ai maluna o na waa pailaka, a o na pailuka hoi o ke Kai Akau ; he iwakalua makahiki iloko o ka oihana pailaka, alaila, loaa kona palapala hoomaikai mai ka papa kalepa mai.

He ike loa kokou i na puuone i kapa ia e na haole he quicksand, he lehulehu wale o keia mau ahua one ma keia kai; aole nae e ike ia aku, eia ka mea apiki e huki ia ka moku ilalo iloko o ka manawa pokole loa. No eha la ko makou holo ana hiki i Heligoland, aia oia mawaho ae o Hamburg, no Beritania keia wahi, aole no hoi i liuliu hookomo ana makou iloko o ka muliwai Elbe.

Na hiohiona o Greremania.—Oiai makou e hookomo ana, aia hoi hoohuoi ia mai la ko'u mau aniani hoonui ike, i ka ike ana iho eia" ka makou iloko loa e holo nei, a aia iwaho loa ka nuku muliwai , tia haahaa loa ka aina, a ua kiekie ka wai innluna o n& aekai, eia no nae ua pa ia e na dyke, aole i loihi pili ana na pailaka olelo e, e pakake ana ka lakou olelo, ua hoailona ia lakou rae na medala keleawe poepoe.

Hookomo ia aku la makou a loko, ma kahi he kanakolu mile, ilaila makou i ku ai, no ka mea, «a oi ko makou hohonu i ka muliwai, aole iemo piha loa mai la ko makou oneki i na haku hale hanai ko lakou mau elele; na tela lole, na mea kuai bipi, na mea hana wati, nana oe ku ke pai, hana ka haawe i ka ua mea o ka nui o na kanaka, e onoonou mai ai i p_a pepa liilii, i niea holoi. J

Ma ke kakahiaka Sabati ae, pau ko makou poe haole iuka, a koe iho la o makou poe kanaka wale iho la no ekolu, oiai ua lawe aku na lima menemene ole o ka make ia Simona Maria, uapoina ia'u i ka hai mua ana aku nona.

Ua loaa ia oia i ka mai, a mamua ae o kona make ana, oiai oia e uwe ana me ka ehaeha, nonoi mai la oia ia'u e heluhelu aku i kekahi mokuna o ka Eaihala nona, hai au iaia i ka mokuna 1 o loba, me kuu i aku iaia e hoomanawanui i na ehaeha, aka, mamua ae o ka lele ana o kona hua, i mai oia ia'u, aohe Akua i ka lani, hookahi no ka Akua o nii oha- 1 na o kakou i make, ike aku no ka oia i ka hea mai a kona inau makua ponoi iaia. Mako oia i ke kakahiaka hora 8 o ka la 7 o Maraki, a kiola ia akn la oia iloko o ka hohonu.

Ku iho la makou i keia walii hookahi pule, e aloalo ann i na tona guano ekolu lianeri, me na kuna i kapaiu ho Galliot, ua oho poopoe lakou e like mo na tabu,

eia ho keu o ka holo. Kolo ia aku ]a niakou o lto kau walii mokuahi uuku, oiai nukou o pii ana i ka loa o ka muliwai Elhe, kilohī «ku la ko'u mau maka i na kap& o ka muliwai, ma kela a me Ueia aoao, « iko aku no oe i \\a hua ai o kela a nie keia ano, oia hoi nu piku, alani, npnla, ohelo.

Ekolu liora o lto makou kolo ia ana, liiki aua makou mawaho ao o Altona, oia kc poo o ko kulanakauhale o Hamburg, he man minute'pokole walo no hoi kaalo aua makou mawaho ae o St, Pauli, a ahuwale inai la o Hamburg ponoi. 0 Altoua, St. Pauli, a me Hamburg, hookahi no o lakou inoa nui oia o Ham ; burg, eia ka mea apiki, aohe o lakou mau uwapo e like me kakou, aka, he mau puoa ko lakou i kapaia he moor, hoopaaia iho la makou ilaila, a pii aku la uiakou iuka, me he poe la akahi do a hemo mai mailoko mai o na Lale o ka poe hehena, i ka ua mea o ka hi-o, a holoholo aku la maleou i o a ianei, me he poe la ua kamaaiua, ina hoi oe e ninau aku ina kamaaina, he perupeu me ure ka iala.

0 ka lahui Geremania, he lahui ia aole hookao i na ili ulaula a me na ili eleele, uia na wahi a pau a'u i helo ai, aole i loaa na hookipa pumehana aua e like me keia aina.

He nani ka nanaioa o ke kulanakauhale, ulu maikai na laau a me na pua, maemae na alanui a pau, no ka ipea, he pulumi mau ia i na kakahiaka a pau, e lohe ana oe i ke kani a ka o-le i na wanaao a pah, he hoailona ia no kela a raa keia mea hale, e lawe aku i ka lakou mau opala i ke"kāa lepo

0 na huina, alanui a pau o ke kulanakauhale, ua hoolawa ia me na pailaka i kau !a na hoailona ma ko lakou mau papale penei, Shielder mann von Hainburg, e lawe ana lakou i na malihini i ka po a me ka ao, me ka hoopoino ole ia, na nui na hale lealpa a me na liale mele, na hale keaka lio a Salmonsky a me Keneh.

Ma Hamburg oe e ike ai i na hale niniu o na lio laau, ua kau ia na lio laan maluna o ka papahele lewa, i hoopaaia iluna e na pio hao he umikumamalua, a maloko o keia papahele kekahi lio maoli e holo ai, a nana e holo hoolai wale no ka ka poe iluna o na lio laau, i kahiko ia me na noho a me na kaulawaha, kani pu me. ka ogana, aole i kana mai ka lealea, hookahi wale no grosaen ka uku no ka holo ana.

Malaila au i ike ai i kekahi wahine nni, nona na paona he 637, a o kona noho e noho ana he ekolu kapuai huinahalike, ma kahi o ka 57 ka nui o kona niau nmkahiki, a he ku maoli i ka hoomaka'uka'.u kona nui ke nana aku. Ua ike au i kekahi hale nni i kapaia he Central Hotel, he wahi hoolnana ia no na Geremauia o ka poai hanohano, e kani hala ole ana hoi na bana nui, na piha pono na paia o keia hale i na po a pau. Aole i kaawale loa aku mai keia hale akn ke Zoological Grarden; he wahi. hoikeike holoholona o na ano a pau, mai ka liona a hiki i ka iole.

Eia ka mea kupanaha, ua hoolilo lakou i ka la Sabati i la lealea, ma ke ahiahi Poaono, e kapn ana aole e hemo na hale kuai rama, aka, o ke Sahati he la hulahula ia no lakou, wahi a lakon, o ka mana ia o ke kanawai, i mea e pau ole ai kahi uku pule o ke kane, hoi pololei oia a hiki imua o kana wahine, me ka lilo ole i ka lealea o ke ahiahi Poaono. Ua noa nae ka rama ina mea a pau malaila hiki no i na keiki liilii ke komo i na hale kuai rama.

Piha ke kulanakauhale i na makilo, e noi ana ma kela a me kei.i ipuka hale, o ka poe waiwai, ua kipaku aku lakou i keia rnau uhane hune e hel3 mawaho o ko lakou mau ipuka,[a ina e loaa ke aloha ia ia lakou me na wahi peni uuku, e komo koke ana no lakou iloko o na hala inu ratnae uhauha ai.

Ua kiai enakaala ia ke kulanakauhale ena makai hoopono, he poe lakou i kahiko ia me na aahu like, a ma ko lakou mau aoao he pahikaua, i mea e pale aku ai 5 ka hoopoino ia ana mai ko lakou man ola, ua ike niakou ekolu i kolaila mau hale hookolokolo, no'ka nui aloha o ka liinakanawai pakele ai makou mai noho i ko puhi.

Uu noho makou i Hamburg hookaki malama oie na k keu, loaa mai la ia niakou na kauoha a ko kakou Kanikela Huwaii E F Webcr, e hoomakaukau i ka huli hoi ana mai no Livapula, a malaila o loaa ai ia umkou ka moku no Hawaii nei, eia ka mea. apiki, ua ane hoohihi a kn aloha maoii iho la makou ia laila, pau mai )a ka īuanao ana uo liawaii nei, kuka ilio la makou ekolu e mahuka, oiai nae makou e apa wale ana no, hoea ana elua mau. makai, a na laua e ho-a ia makou me he ioau pu&a !a, a hookau ia ana makoa iluna o kekahi mokuahi Enelani, Our Queen. Elua la ° ko makou holo ana mai a ku ana makou i Hartlepool no Livapula, he wahi kulanakauhale uuku ia ma •ka hikina aku o Enelani, a o na hora molehulehu ia oka po. Ike ao 'ana ae ua hele makou e makaikai iki i na huina alanui olaila, a no ka loaa ole o ia manawa kupono, nolaila, ua maopopo ole ia makou ko laila mau hiohiona.

Hora 9:20 a. m. haalele makou ia Hartlepool no Livapula, aia ma kahi hookio ona kaa eku ana na kaa he kanakolu a kanaha paha xna ko'u koho wala ana, e holo ana kela a e komo mai ana keia, loaa mai la ko makou pepa liilii, hookomo ia aku la makouiloko o kekahi o na rumi o ke kaa helu ekolu, kani ke oeoe a kue ae la na hao uneune. Hpao aku la wau e halo aku mawaho o ka.puka aniani, aola nae e hiki ia'u ke hoomaopopo,i na mea e ku kokoke anā i ke akhao, oiai ua like me he aka la ia niau mea imua o ko'u mau maka. 0 ko makou holo i ha>awi no ka hora hookain, he~42 tnile, h-ookahī'kaamahu, e huki ana i na kaa ohua he 36, i hele a piha pono i na ohua, he umi wale no ohua i ae ia e nuho ma ka rumi hookahi, a he eha rumi i ke kaa hookahi, ua like me 144 ka huina pau ona rumi, ina e piha pono na rumi a pau, alaila, e loaaka huina ona ohua he 1,440. P' He loho olelo wale i ka holo o nei mea he kaa ahi, ua ike '-umaka maoli hai a pau kuhihewa, ua papa ia na ohnl# aole e kiei ko lakou mau poo mawaho o ka puka aniani o loaa i ke poniuniu a kuala poo aku iwaho, aia ma keia alanui kaa ahi a makou e holo nei, he 13 alahao. Ee hapaha hora wale nohookomo ana makou i na pea waho o kahi kulanakaunale unku o Lfieds, nona na mile he umi roe ka hapa inai Hartlepool mai, ia makou e hookokoke aku ana i ko laila wahi hookio, hoemi ia mai la ka holo a naue akahele aku la.

Ia manawa lohe ia aku la na.leo e hea ana e haawi aku i ko makou mau palapala liilii i ike ia ai kahi a kela a rne keia ohoa. e hole ana. 0 kekahi hoi o na lur»a e kahea ana, Hoololi ae no Nottingharo. Yorkshire, Manchestcr a me a elua mau luna ma kela a me keia aoao o ke kaa, e hahau ai i na huila me na hamare liilii, ina e lohe laua ua palale ke kani o na huila, alaila, he mea maopopo ua naha ka haila, a e poino auanei, nui na poino ulia wale o keia ano i loaa i na kaa ahī. .He mau minute pokoie wale no ko makou o ke kali ana, a naue hou aku la hele mai oia kula loa, aohe nae he loa i nei mea holo nui wale a ka haole, o ka holo a ka lio he eha, o keia hoi me he la e hihio ana oo īloko o ka moeuhane i ka ua inea o ka nanea. 0 ka elua o na kulanakauhale i komo ia e makou, oia no o Kottingham, he wahi kulanakauhale uuku hana hao o no ano a pau, ua hnliamahi nui kela a me keia i ka hoomau ana i holomua ai lakou ma ka lakou oihana, aole ano pili 0 na hale ma keia wahi, ua hookaawale ia i o a ianei.Haalele hou makou ia laila no Lancashire, hookahi hora a qi noho ana makon ilaiia, ua ano nui iki ae kooa nanaina i ko kela mau wahi elua i hala, nui nahale hoohee hao, keleawe, puna, ma keia wahi. Mahalo au i ko lai]a wahi hookio o na kaa ahi, oiai ua hana kuapoi ia iho o luna uie ke pili piula, me he paoa wahine la e hoopunana ana i kana mau keiki aia ma kela a me keia aoao, he mau hale aniani i hele a piha pono na papaaina 1 na kohi kelekele a ka Puukolu, a ma kekahi mau rumi hoi na buke kuai o na ano.a pau, o kekahi o na buke nui a f ii i

ike ai malaīla, oia no ka Cooke Code of Discovery, i papalua ia ae kona nqi i ko ka Baibala.

Haalelo niakou ia laila no Yorkshire, aole nae makou i ku iki ilaila, hoomau iki aku )a inakou i lia holo ana a komo ana i Manchester, o kekahi keia ona kulanakauhale nui o Eaelani, ua anu like no paha ko lakou noho ana me ua kaona pili aekai, koe nae ka ike ana i ,na moku. Aolē no hoi i kuu ka nafej" a tine hou aha no ke kui kolopa uneaoe i kana hana oke kue, iloko o na miaute pokole, na lohe ia akn. la na leo e hea aoa, Livapula ! i loa no a ka, hemo ana na pani a no ko makop ano kukule, a ike ole i ko makoa . wahi e hele ai, nolaila, hele mai la k«kahi haolo a ninau ia makou, No hea oukou? No Hawaii, wahi a makou, Mahea oukou e noho ai? Aole i maopopo ia makou, he ake nui nae makou e halawai me ke Kanikela Hawaii.

Komo koke atu la oia, liuli iho la iloko o kekahi buko nui e waiho ana maluna o ke pakaukau oka rutni hoonanea a hai mai la i kahi i noho ai o ko kakou Kanikela R G Janfon. E kuhl ana makou, o Eanjburg wale no la ka nani, eia no ka ua nani, oiai makou e puka aku ana mai leahi hookio aku, mimiki oiai la na kahti kaa ohUa ia makoa, me he mau wahi iwi la ke aumeume ia, a ka na mea oi o ka eleu & me ka mali lilo ai makou. Laweia aku la makou a kekahi, hoiele i kapaia Albioa HoteJ, a malaila makou i hoaumoe ai no ka po mua, a taa kahi -kakahialia flp ; na n.lm U rr,o. kou e huli i ka hale oihana o ke kanikela, oiai makou e imi nei i kahi o ke'Kanikela, ua hiki ole io makou ke pani iho i ko makoa mau inaka i ka na mea o' ka nani o na hale e ku ana ma aoao alanui. He nani okoa no hoi na hale kuai. Oiai ma na hale kuai nunui e jke, aka no oe i na lede e haiamu ana mai kakahiaka & po, aohe ou luhi i ka ninaa ana 4 ke kumakuai o kela a me keia, oiai ua pai ia na huahele maluna o na apana pepa liilii, ke knmukuai no kela ame keia. Ko Livapula Exchaoge.— 0 kekahi keia o na hale nui a nani o Livapula, i kukulu ia ma ke ano kuea huinaiolu, e hoopuni ana i kekahi wahi kuea ouko, manawahioioiona kaekae luna aka hale, e ike aku ai ae i ke kii o kekahi mau kaeaea nana i papahi i ka lei o ka hanohauo, i make hoi i ka po, a ola no nae i nei mau kii pohaku. Oia o Kapena Kuk«i, e paa ana ma konalima akau he pnlapala aina, a ma kona lima hema he ohenana; a o ko Kolona hoi, e ku ana oia me kona ōho palanli e luhe ana ma kona kipoohiwi, aia ma kona lima akau e kau ana ka hoailona poepoe 0 ka honua, a ma kona lima hema he panana Lolomoku. Iwaenakonn o keia wahi kuea uuku, e ku aua he punawai kia hoomanao, i hoopuni ia e na kii nui 1 hao, ua hoopaa ia ko lakoa mau iima a me na wawae e na knpee hao, a oko lakou mau a-i ua hanhili ia me na kaulahao. He ano ku i ke aloha ke ike aku, roe he kanaka ola la ka nwe mai, l e kahe ana na waimaka, a malalo o ka paepae a lakou e noho ana, ua pelapala ia keia mau huaolelo penei, Bngland not expfict thero io do tbeir dciy. 0 keia na olelo a Haku Nelekona, i ka wa 1 lilo mai ai o Europa malalo o kōna mana, hoopuka ae la oia i k«la mau .huaolelo, Aole i ae o Enelani i ka lakou mau hana. Ka Home o na Luina.-—Oia kekahi o □a paia kilakila i ka'u ike, aia oia ma ke kihi o na alānui Custom iiouae, a me Hanover, he eha papahele kona kiekie, nona hoi na rumi he 420, a marc\ua' pono mai ka hale leta nni o Livapula, i ane lise pu me ko kakou hale anpuni ae nei.