Ko Hawaii Pae Aina, Volume III, Number 52, 25 December 1880 — [Mai ka Nupepa Elele Poakolu mai.] Pela io anei? [ARTICLE]

[Mai ka Nupepa Elele Poakolu mai.] Pela io anei?

11 Ko ukti nri ka hauie rn»atioi i na auimu, f a uu ulnuiha waleia nia kuhi o miliona u 01 ' o kn niakiihiki ,> k,:l;ahi poo hoa i hilinai olc> ! i:v, lie poe hoi no!u> w.iiuai, a aoho uaaoao." : O na 01.-lo ao !,i koia u Bhinui>!u Limaika- ! il-n. IK> elua m:ui nuiau e u!u mai aua j nia!.\]o o koiu m;iu liopunaolo'o ; 1 M tu h 0!l | mai iia !"au o koia Awpum ? 2 \o Ko \\.\i j pomaikai i hoolilo i.\ aL u „i ua ioan aupuni | li\ Ina paliu II» kanohain n;\ l<ain\l,a n p : ni | o iU n t ka auliau o 1 iUo nio U> l.ikoo kolana I «aiwai io, alaila, ho oi.no o lilo .uia na ka ī "liaolo" o uku i !,.\ liapamii o i<a .iuhau ; 1 M.«. l'a !o;>\ \ l,a » |,ao!o" ka | pom.iiL;u o k;\ lilo a;i,\ uU „ U liap.inui o j ko pn iiiiiu iu>i Ulakon knm.i uamai , kola nn> koia makahiki ; na ka •■liaolo"' no iui ilala i hookomoia iloko o na nmhiko. No n;\ "hnolo'' n;v wuiw.ii nui <> lawo ia niai noi uiai na aina o mai, No ka ••hanlo" na lio, in.u, kiiniukuai nui. no iu\ kaa nani o liauo!i ai inaluua o ka .ililinimu o Hauaii ; na lio hoihoi niania loa i iko in ma Kapiolani Paka; na liipi, n,i Hip.i, ii;\ hoki, a , m > , m waiwai kuniiiliiiai niii o ae ī lawo ia mai no im "ha 010 walono; aka, „ auhau o kalii lio pupuka liuiiiukuai haahaa o ko kanaka maoli. ua hko no ino ka lionaui kuinukuai uuio ka "liaolo". l'ela no mt kahi uinu nie.i e ae. Aia ka Auliau Alamii ; J e mau kua leluilehu l;o na "haolo'" o ua uawae no knlii kaa o īin k al ,aka Hawaii, o ka nuin.u nr „'ae, aohe i oi ae ko ka waiwai a omi ilio ko ka ililume. He oiaio, he maii auhau waiwai pna nie waiwai lewa ko kaUou. akn, ho mnii nuhau main.i lo.i keia, oiai i ki'ia mnnawa, he hookahi liapa-ouo wale uo ko laua liuina o l;a Inuna loaa mii o ko aiipiini. Alaila, aole no i'nui loa ka auhau i uku ia e un "haole" ma i.i liaawina a o kn uku ana ia mau auhau, ua hown aui'i ?—oiai lio nuui waiwni mii ko lakou ? O kokalli o na kuinu loaa mii o ko nupiini, oia no ua waiona—a nnwai la ia maii (lnio o uku nei? Anlo nn kn - haole V i lawe nini a hookoiiio i.e iloko o ka linle duto, aka, nn ke lianaka e uku ana ho »1.50 a ho S>1?,00 a oi no ka ouiolo E like uio ka moa i hoil.e mua ia— ua uku kekahi mau hnle kuai i'.iina o kakou nei 5 kone(a no ka omole kini ma Uolani, a i ka hjki ana ia nei.'hui ae la me ka uku moku a r ne ka dute, nlnila hiki i ke 50 keueta no ka omole'hookahi — kuai aku la nae i ka niea kuai mai, (oia lioi ka poe naahaa,) no 82 00 o ka omole, alaila, owai kai uku i ka auhau dute? Aole anei i lona i ka mea wniwai he $1.00 puka inahope o ka hookaa ana i ka uku dute a me na iilo e ae lie 50 keneta ? A oiai he knpu loa ka imi ana o na kanaka Hawaii i ka waionn, nka, ua ilee 110 nae na mea a pau, ke uku mau nei lakou i ke da"la, a o ka lakou mau (lala kekahi liapa nui nana e kii nei i ka rama a l;a " haole " o kuai nei, a o laleou hoi ka poe nana e uku nei i neia mau dute —he hiena loaa nui lioi o ke nupuni. Pela no me kiihi mau waiwai e ae i dute ia b i auliau ia. O kekahi kumu waiwai nui, oia no na loaa o na aina Anpuni i haawi makana ia ae o kekahi o ko Hawnii mau Moi no ka pomaikni o ke Aupuni. IN'olnila, he mea maopopo aole na ka "haole" e uku nei kekahi hapaiini o na loaa o kei.i Aupuni. Nolaila, ua pane ia ka makou ninau mua, a ua liiki ke manioia, nohe kaliua o ka Limaikailea mau k,imqilio ana pela. O ka lua hoi o ka n'inau malnln o kein mnu maiiiala 01010, aia no ia ma kalii a Limaiknika e olelo ana—" a ua uhnuha wale ui ma kalii o miliona a oi o ka inakahiki e kekahi poe hoa i hilinai ole ia." O ke ano' io mnoli o na inanao ina keia, oia no ka hoolei wale ia o ke (lali o ke Aupuni me ka liupo e nu hoa Hnw.iii o ka Ahaololo. Ua luijini ne mukou i ka ninau—''No ko wai pomaikai i hoolilo ia nku ai ua lona Aiipuni la ? " 0 ka pane kupono loa no koia ninaii, oia no kn hoike ann akii i ke ano o lioolilo ia nei ke dnla. Ua lioi.Lanwnle ia e " na lioa i hilinai ole ia" o kn Ahnolelo i pau ilio nei he lina- ! wina no ka Oliana Alii n me tia hnawina I kumnu no ke Aliiwahine kanemnke Kalole. ! onalani a me loihi poe e ne, lio 5123,(500; uo na liln Ahaolelo me WyOilinna Mnna Ilooko —oia hoi na lilo no i«w liookele nna i ke Aupuni—he $189,0951/noSia Oihana Hoo; kolokolo, $96,557.50; n{) ka Oihana-Makni, ttie nn Ualepaahao $195.200; no ka Hoonanuao ana $104,0520; no k|\ Ukupnnee Aie Aupuni, (no ka Oihana wai &c.,) ®78,000; 110 ka uku aiii' i kalii haawina o ka aie Aupuni $59,700; no na Halemai, Halepupule, na Kauka Kaaliele a me na mea pili i ke ola kino, 8182,500; no na Halemai lala, na Haleknkui hou, na uwapo liou; nu hana hou o na uwapo, ka inokuahi Pele, ka eli ana i ke a«-n, Ae., 150.401); no ka hoopaa ana i ka Halealii hou, $80,000; no ka Oihana wai, $64,000; no kekahi Alahukimoku ma ke i.w.i o Honoluhi noi $100,000 ; no ka. Hoopae Limi.hnna, $100,000, no ua Alnnui ,rii(>. na Alahakn, ( me o ke alanui Pali o Nuiianu) $285,000; no ke Ana aina Aupuni, $<10,000; iio ka Oiliann (me nn.uku ,ekeleta) $01,000; na Oihana Dute me Auhnu $79,000; no k.i Pimli Pulii Ohe, nn kon ponoi o 1m Aloi, me na l'uali Pualu, $75,300; no na lilo e ae $51,16-125. O keiu maa huiiia ae I; kai hookaawaleia ; me kekahi maii liuina o ao olua, n inu he In, nole palin ia inau huiiia elua « oliiia, oia hoi, hi' uliu mnknna i ka poe e hooln nna i m mai leponi, [$200 no- kn moa hoolenlii e ola nnn| S2(),000; uku no kit N liiiiia iiiokunhi o Kiiin .|24,01K); o kein ao la lona ka linini

he 1 52,196,006.75 —0ia iho la ka huina ō ka S bila hanwina. ! Ko nnna īho knkou, e iko ia ana, he mau I oiliana wale no i pili ika pomaikai oka " hao'a'," ame lie, nu-a la tia ka " haole " i.o i alakni ma ke koho nna i na kuinii- ' hana. No «a lilo Alii a mo Ka!ok>ona- i lani ma, ho mnu liki ia i piha a oi aku mai ! na loaa n.ai ona «ina aopmii. Alnila, uole I ' loa o hiki i kokahi kanakn, ina ho ulaula, ! ! oleelo, kcv»k.>o, a omaomao luiua ili, e luki 1 j ko ulolo utt nuhnu ia oia no ka makuiia ana i |i ka hanohano oko alo alii, Ona lilo kaii ' . k.in.iw.u, ikolo ino makai, lio inau ! I lilo la no ka ponuukni, |,n maliilua a ino k.i j i [lono--aolo no ka Hawau \v*lo, ak.i, tio ka ! j " haolo " pu, a oi loa aku, no. ka meo. oia ' ika moa () na |,| 0 „„ nlaltl _ j jma ana i k<> o!,i o ka lohulehu, a no ka j I hoonaauao nnn i na keiki, he mnu momi ia, a ho h:\awu\a mu.no o ka pomaikai kai lona j i i\(\ " haole." Ke 010 la mau kiimuhana, a.'lo !oa o nolio ia o llawaii noi o ka » haolo." He nioa hiki 01,- ko hoonolo ia ka " Imolo " mo na i'.l.inui n mo na alahaka, oiin, no lakou !;;i pono nui ma ia mon, ua lawa no ka hapa nui o l,n liawnii i nn wnhi pipa alaholo olowi o ko ano knhiko ; nn ke an hoii ona l.aolo i hookomo mai i na alanui (lalahalaha me na nlahaka ; nolailn, o ka hoolilo nna i >285,000 no ia mau men, he pomaikai wnle no ia no ka " haole." Hr • uku no nae knnnkn Hawaii mni ka 17 a i ke 50 makahiki i ka lakou mau e!ua dala nlanui. He 8100,000 no ka hookomo ana mai ī na lennnka oko m nina e. Ua makemake īa e lioouki hou i ka laliui, nka, aole loa e kii ia ko walio poe no in men • aia nae a uwe ka " haole " no ka nele limahana o Inkou, alnila, e awiwi ia nna ka.hooliolo i puu (lala tiui a kii koke aku la. Nowui ia pouiaikai ? No ka " haole " no. Hepuutlala pohu liou lie $100,000 ,10 ko ala huki inoku lua he omio lia " hoolei wnle ia " o l(e dnln oke aupuni, nlailn, o I eia ka puu <];ila i " lioolei wale m." Aka, no ka '• linole " holookoa keia pnmailiai. Nona na lo.a n ine na pomaikai e ulu mai ana. Aka. e nku like ana no nne na knnaka mnoli iko lakou hapa o na auhau a ke nupuni, a mailuila mai ke dnla o loaa ni ua pomnikai nui la oka '• haole," a e uku ia ai na lilo o oi ana maniua onn 10-a. Xn eli punawni be «10.000 ; oli ana i ke nwa o Honolnlu $5,000 ; no l'ele kolo moku o na' " h«ole ' $15,000 ; oihnna wai »64,000; a heahn keīa? Aoleanei iie mau kumuhana na kn ■' linole? " He oinio he mau kumu hoopamaikai like no paha, uka, o ka " liaole " me kona mau inoku. kona inau waiwai, a ine kona home kai mnk«make, a nana no i kukuln ia mau oiliana, nana i kuhikuhi i ke ano o ka hooliana ana, nana i noi i mau puu dala no ia mau men ; a e hewa nnei ke uku oiu i keknhi haawina o na lilo o ia ninu mea ? Oiai i kukulu ia ma lalo o knna noi no kona pomaikai ! Eia hou, ®no ke kanaka uiaoli anei a no ka " haole " paha ka pomaikai a ke nupuni e uku nei he $1,000 i kela me keia mahinn no ka laina mokuahi Pakipilia n ka " haole ? " E huli hou ae kakou ma kekahi ano o ka ninan. Iloko la oko wai pakeke elu ia nei na dala a Lmiaikaika i olelo ai i ka " uhauhn w eia ? " Aia mnloko oka oihana hookolokolo li $37,000 (he elua hapa-kolu o na lilo holookoa o iu oihana) ke lu mnu ia nei iloko o na pakeke o ekolu mau " haole." Ma lie keena o ko ana aina e, he $i:j,500 ke lu ia nei inawaena o ekolu mau " haole." Ma ke Keenn Knlai.iina he $43,50t), ma ke Kf-ena Waiwai he $23.200, a ma ko ka Loio Kuhini he $19,200, he mau dnla wale no e li) inau ia noi iloko ona pakeke o na " haole." Aia hoi ka Luna Kula Nui, ke knkauolelo hoi o ka Pnpa Hoonaauao, he tnnu " hnole " laua. he ninu puu dala nui na ukn ; a iiip nn kuinu kuh " hao'.e " e uku nui ia nei aoi ae mamna ona luimu leula knnaUa maoli. Pehea hoi na Luna Aununi " hnole" ene ? Ke nana ia ua oi wnle no 1.0 lakou uku nmmun oko na wahi Lnna Aupuni kanaka mnoli 'IMa kein wahi mai manao ia mai makou e kue ana i kn hoolilo ia o kein mnu (hln,aole lon, aka, e hoKe monknku ani nue—no ka " haole " ka poinaikni nui, n no ka " hnole " kn wniwni nui e ohi nei mniloko ne o n i (iala o hoi.lilo ia nei oke aupuni Hawaii ! A e hoike pu nna no hoi m-.kou, nole loa i " uhnuhnia " keia inau dala, nka, ua hooholo pono ia e like me ka ike « me ka noonoo mnikni nna o ko knkou Ahaolelo Hanohano. Nolaila, ke manno nei niakou, un poiio ole loa ii'i olelo hoino a hoonuinui nno hoohilnhiln a kem keiki a Hawnii —me he In e hoike mni nna i ke kuhoaka — i ka iini e nnlo o Hawnii Ponei • ak?., !(e kaena e nei mak.ui •—e hnule ana konn a ine na mannolann pu o in nuna mnnu hulu like, oini, lie nui no na iionlohn 1 hnolo " i koe o Hawaii, n aole lon e ne ko lakou nlolia noiin n me kona Moi, e nalo ka welo ana o kona hne nani, oini, "ua maii ke ea o k.i aiuu i kn pono," a E ObA k,\ Moi i kb Akoa !