Ko Hawaii Pae Aina, Volume III, Number 52, 25 December 1880 — HE MOOLELO KAAO NO ROSELANI! Ka Hiwahiwa o ke Koa! ME KA NANI LUA OLE O AINAHAU! A O KA OLALI HOI O NA POAIANU. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO ROSELANI!

Ka Hiwahiwa o ke Koa! ME KA NANI LUA OLE O AINAHAU! A O KA OLALI HOI O NA POAIANU.

[Unnluia e ka Peni manawalea a Miehael Hahuk', tiu ka Hiwahiwa a ka Lahui.] MAHELE I. Hklc 1. [Ke wniho aku nei ko onkou m.ikamnka he moolelo hoo uo ko mt.kou mau tiusini mnkamaka puni moolelo. iimi ka la liiki i Haehae a ka welona a ka la i ka mole o Lehua; Aloha oukon. E ala e na Keonimnnn", e ultu lioi e na iladanie, a e kuilima pu mai hoi e na Le<le; eia iutti "Ka Olali omi Poaiauu," ka tuea nana e pnomn lana i ko oukou rnau puuwui. E na Iwm o ka aoao pnlnpaln, e ka poe e hiamoe ana, e ml;i ! E kn poe hoi e Uwe ole «ua i ka nupepa( e pono e lawe i ka nupepii; o puni aunnei ka niunu. "Pehea la kn Moolelo 0 ltoselani ?'' "Elua h» makani koleWiin," ike i k« moolelo o Roselani. E kn moku nui o Keawe, me ko hiiln mau iwu, eia mai ka luaoli liko rose o Ainsihau. EnaNunu maka ouaona o Enms, eia mai ka mea Daua e wili maioo oku i ko- &«-k'}U- - mau ankoni. Hoohie wale mā na puukani o ke kaona, hiii Wiile mai na opuu rosi o M=mo. āloha no. 11. HahaLE.] AIA he mau Alii nui e uoho an-i ma ke Aupuni o Ainahin o ilesia Ginigula ke kane, a o Manuokalewa ka wahine. Ua uoho mana Ihu-i maluna o naanpuni elua haneri me k malima, me ka hauohano nui a me ko laua i4iikapulani; a ua k:m ka weli i na aina a p*u. a h»alulu na lahoikanaka ia Giuigu!a. 0 keia G-inigDla. do na hol ma o Sekotia, a he alii powa oia. O Manuokalew.i, do ke Aupnui o Edena, a i:oī o i ke aupuni o Aiu ūiau. m-.muli o ke ko* a lue ka i';-.ika o G;:iif:nla. 0 k i m'>olele ; kt. j ia w;\ no Giuijrnli, a m v jho[ie uku'ka mea non-i keia mo-lelo. 0 ke nlii uui o sekf.tii ia w,i, o Gini Be, a e uoho an-i o Gi['igula he <i!ii im na powa o ua huUna o na iinun-i o sekotia. Ua noho paonioni laua, a o na pualikoa o Gioi Be, ua pau i ka luku iu e na tiga o na I ka ike ana o Gini Be e pio ana U ia Gini_c;u]a, m->-huka uku Ia oi.i i Pelekane me kou i pualikaua nni, me kaoa mau haiawahine ekolu haueri, me kona man kaukaū alii he kanalima. Lawe ae la o Ginigula i ke anpuni holookoa o Sekotia ma ka poho o kona liui», a uoho alii iho la maluna oia lahui holookoa. laia e noho alii Hiia, lohe akn la ia i ka hanwalaau o loko o ke kulanakanhHle. 0 ke kumu nai o kria hanwalaau: o ka pau loa o na moku e holo :ma ma ka moana, i ka powa ia e ka moku powa o Italia; na kau ka weli makau i na aim a p iu i keia moko. Ua kaulana loa oia i ka powa ana ma ka moana iloko o n« makahiki he iwakalua, aole ona enemi e pio ai. No keia lohe ana o Ginigula, pii ne la kona okinki aole i kana Kukala akea ae la oia i na kamana a pnu i> Sekotia, u me ka poe oki Uun, e pii inka o na hulana e kapili moku »»i. K» pili iho la lakoo nei a paa ka moku. 0 kona loa, 200 iwilei; o ki Uula, he 45. il<»ka«kau na mea a pau lo.i, me.i 1 ko«, kan ae la o Gir.igula iluoa o ka moku, a holo mai la lakou mai ke kuahiwi niai a hiki i ka uuku o ka muliwai a ka iho Ia ka moku. liele aku la na meu a pau iuka. Wae XD«i la 0 Giuig_ula i ka poe akamai o kona pualikaun, 500 poe akāmai i maa i ka hauna puhi,. GOO poe alo ihe.' 400 poo alooewn; a m*kaukau tcea a pau. Hoonoho ,iho la o G-!uigula iu Wiliama kana nikaue, i Hope Mdi nona. K.uoha ae U ia i na Alihikana a me na koa a o kona pn.i'.il- ? baalele anu kakon i ko kakon ontha-

j eau, a e hele «ku e kaua me ka moku | nowa o īt«lin,- kn eoemi o na ninn » : pi>u. Huiwi ilio U is» i kon.i nh>h'» hope no konn uina lnuwu, a kau ; k'u 1« i;« me kon?> oinu honhele. e »lo ana i ko ehu~a ke kai; a hanlele ,iho U I.ikou i ua k«pak:ti o Sekotin, a nnlo nfcu la. IĀ lakou e alo »nn i na »le hnuupaDi;pa o kn moaua, a haht elua pnle, hoopii i.ku l.i l'ikou i ka latitu_ hikiua, ia ; wa, ike aku la o Ginigulu i keia raea | eleele iwaenn o kn ilik.»i. Lhlhu iho la | ia i knin lakiku a n«n» aku 1«, ike «ku I la ia bo nioku i kahi nī.imao loa no 100 | mile, e pii aua i ka louitu aknii. Hoo- ■ pii lon aku la l.ikou nei inn ia lonitu ihookahioo, a Inla 200 mile ma keia j luilo ana, ike koke mni la moku pow» o j It ilio, a hoohuli mni la i kon \ holo, me j kn iu uim mni i kona mnti N pea a p»u. 0 kona holo m« ka H%-erig i «na, he 60 ; a he 70 inile i ka hor.i hookahi. Ia \va, i knupnu nuii la ka m >hu i ka holo o na moku nei; hele lUiii Ia na pea a b»hi i ' k \ ilikai, a aoK\i halu n.i minute elua, | pili ana ma ka uoao o ko lnkou nei mo- . ku. I ln manawn, lele niiii la na lii powa o kn mokn It ilia a kiu mai la ilun» o ko hikou nei moku, me ko laaa m»u aahu powa, a me na makakila e hulali una i ka la. Pii mai h\ o Ginignli» mai lalo mai o ka moku nie koua aaliu pilia o ke kmia, ma knna pnhikaua oi lun ole e hnl.li nna i ka io o na 'iii powa o It ilia. P.i--i ne aku la o Giuigul.» me ka leo nni: ' Ile.iha ko olua kulean.i o ka pii ana mni maluna nei o ko'u moku ? l'nue mai la na 'iii pown o ka inoku i Italia: Ile kuleana no ko uiaua ma ka moana uei, o maua uo ka maua nui ma ka moana nei, aohe m»na e «e. He hiki no in mana ke powa ma ka uioana a | puui, oiai, e lawe aoa maua i kou ola j ano i k»'ia hora, a me ke ola o ki lehulehu miiluna o keia moku. i Pi.ne nku la o Giiiigula me ka leo nni: 0 ka olua muu haua, he mau hana j ku wale no i ke nloha ole i ka pono o j ka U'huk'hu; nolaila, e lawe uo uu i ko olna ola i keia sekona. . Lele mai U ui mau alii powa nei ma- | luna oia nei, a ulele iho la laknu nei i ; na ai a ka ui. A hala he hapalua hora 1 o-ko lakou ulele mia, moku ilu> la ka lima akau o kekahi ahi powa; a o kekahi . hoi.mokul ae U ka a haule - p.-hu iho la iluna o ka oneki o ku tuo- ■ ku. i Ia mnnawa, pii akn la o GinignK ilu- ; n;i o ku moku powa lt ili». Ololihiii , mai la hoi na sela o luua o ua moku 'ia i i"ia nei, a ua like ua pahi ia wa me he paka ua e hiolo ana. U>» like ka ia nei ( p.ihi ia wh, ine ka huila m.kani, ka ni nlu poahi Uuua ole, a haule pa-hu aku : la ma o a maanei o k.i oneki o ka moku ' na poe sela nei, n pio inai la kekahi poe i*ia nei. Niuau aku U kei*: Heaha na waiwni 0 luna o keia moku ? Hu m-ii la Ukou, he nui loa ke dah a me ke gul->, ka uioiei a me ke dnima- : na, ka epi-ka a me na waiwai m .kamae e ae: a o ka waiwai i oi ae m miiM o ia m u wniwai, o ke K«īkaniniiine Alii o N.iu,-.iki, u-i 1 iwe aihue ia mni e ko m ikon mau »»:ii powa. īa manaua, iho iku !a keia il .lo raahope o ka moku, a huli hele i.ku h. m* nn ruini o ke kapeoa, a loaa akn la ua Kaikamahiae Alii uei e noho inai i.na i ka rumi o ūa 'lii powa. Aloha akn lu keia, a aloha mai la no hoi kela. Lele m >i la a apo i ko ia nei mau lima a houi iiio la. a poaoa ae la ma ka leo haalulu, "E hoomaikaiia ka inoa o na L»ni ka mea nana e hoihpi aku i keia mau iwi i kun aina makuahine," Ninau aku la keia, heaha ke kainu o : kon aihue ia aua m.ii ? . Hai mai la kela, "I hele au i ka holo i kaa, a lele au ma ka hal« hnlahula, e ; hulahula pu ai me na kaikamahine alii o Farani, a pao ka hulahula, komo aku la au ma ka hotele mea inu; i;i miuawu , au i ike aku ai i keia m iu alii puwa e . hoononoho mai ana i Muliwaa, ua hikii ; mai la ka om ia laua ma k,-i'u ike aku. : Komo akn 1» au a noho iho la, ike mai , la ka mea hnle a p;me m.ii la, E kun 1 Haku ke Alii, heaha ka man.o o k.ijiiki ana mai ? Makem-ike au i waina he- ( lu 1. P.inee mai la k.i mea ha!e e like . ine ko'u m.ikemake, lalau aku U au i ke i kihlia puaniki a niui iho la, a iuu ae la; ; kauiau ka lua o ke kiaha, īho mai la ka | lua o ke al«. Puka aku l,i an iwaho, a ; komo hou aku la i ka h ile hulahula e t hulahula hou ai me na iw (l 0 Faraui, a : p->u ka hul.huU ana, puka aku 1,» « kau |ilnua o ke knn. P.ne aku la » a i ke : k*hukaa e kīa pololei i ka holo o ke , kaa i ka keak.>, a liana aku U ia e like ma ko'u inakemake, a i k » hiki aua aku maLiila, lele iho U an a komo aku la iloko, a noho iho Ia; ike hou aku U no au i u.i mau aLi p»«a nei. A p„u na lea-le-i oi» po, a hookuu ao la ke anaina, p „ki, U j llin , t) ke taa, i U a mau »lap«v a nei, paaila ae la -kua waha me ka hik-

j wawo lo.i, uio ka ike 010 ia m«i .0 kt» loI hnlelm. īloomnka no 1« a« 0 kuhen, j aolo u.ie e puka ka leo; irt nku I» 1 hii i k»i o k* uwapo, a kap «ku U ilun» ' o ka aioku. Knuoliii nku la ua mau nlii ■ powa nei i na sela e buki na pe» a pau, i a e hiu ka heleuiua; kauoha aku la i ka wiliki e kuupnu m«i i kn iuhliu, a hnua aku la ka,wiliki e liko me kona mann. Hoomiika »ku ln ua ,moku nei e holo □ie kn ikaika launa ole, lTiTmanawa ole a nalownle aku 1» i ka inoāim koi lipolipo, a loaa Wnle mni nei Oi'% ke ano o ko'u aihue ia ana mai e kelu iniui alii powa p.kiha wale." Paoe aku la o Ginigula, e ku mai 00 h o pii mai ilunn mahopo 0 ko'u inau ; kapuai wawae. Hoomaka uku la laua I e pii iluna o ka mokn a ku ana ma ka : pnlekHi. EL'ihea aku Ia o Ginigulu ina aeln o kona moku e pii tnai iiuna o ka ! moku powa lt-»lia, a e aku i na i uiea h pau 0 ka moku, mni na kannka a ! i na wniwai, aohe mea e koe. ! Uoi aku la keia iluna o kooa moku j mo ke kaiknmnhino alii o Nouniki. Ila- ' ua mii la na selu e like me ke kunoha 'a ko lnkou H«ku. lluo mni la lakon i 1 n» mea n p »u o luna 0 na mokn nei, ke dala, ke pul», ka innmi, ke daimaua. ka : epok», a me na waiwai makamae e tie a j pau, aole kekahi mea i koe aku, a pau j aku la na mea a pau iluna o ka moku o i Git)igula, a puhi ia uku lu ua moku po Iwa nei ike ahi. Ele hapalua hora, ua I pau ne la ua mokn nei i ka amu ia e ke | alelo ana ole o ke ahi. J Kaueha «ku la o Gitiigula ina sela a p»u o kona moku, e lioopaaia n« sela a pau 0 ka moku pio, m» kahi paa loa o kona moku, a hiki i ka wa e ku ai i ka aina, 0 ka wa ia e kau ni ka hoopai mnlima o l»knu h pnu. Hana mui la na i sela e lika me ke kauoha a ko lakou H,ku. Ooopii nkn la kolakou nei moku i ka lotiitu hikina 92 deg;ere. Ia mana-! wn, liilau aku l.i o GiuiguU i kana o.he j hoonni ike; a iaia i hoaui ae ai, ike oku i | la keia i ka pnnohu uw»hi nla i ka mo- j ana, e pio nna ke anuenue. Kahea akn ■ la ia i ka mea e ku nna i ka hoe, o ka ■ iliu o ka moku, o NSW, He me.i ole ia i ke alii ku hoe, "hiniau imii ka ihu ilnila. Lilīiu hou aku 1« keia i ka lntitu a nana aku la, ike aku la no keia i 1 kahi hookahi 110 k bi i paa >«i, aole emi j _?_k'i ihopt% a(,iLe_LiQi ke panee inai iuiua. { KaiU'ha aku la ia i na sela e lu inai i j na pea a pau, aole e koe kekahi. He ' lU'iūawa ole ia i na sela, a pau ae la nn j : pea i ka lu iaj !om pouo mai la ua ruo- j :kn nei o lakou n«?i i Ka makHni. He 111 mp 11 ua hora mahope iho, ike aku la na j ' inea a pau 0 luna o ka moku i keia mea ! j liou i ka moana, n lelele ae la ko Lkou j i h.iuli innkau no keia mea «no e. J K.\ HlH'.O AXO E A GlXir.t"LA. j laia i wiiiho aku ai i ka latiiu nana, | i i manawa, ano e m.ii la kona m-iu he- ! lehelena, ua liele a ula. Hilinai aku la j I keia ma ka ike uku la keia i ! | kein manu i k-i lele t.na mai noai ka le- 1 Jwa mai, na like kona nno me ka lole ; ( wniliula, ka nuapa 0 konn. h.ulu n puni. j Aloha mai la na manu uei, a uloha aku j la no hoi keia. ! Ninau aku la keia, e hele ana kau i hnakni ilien ? j Ika maknikai honun, wohi akn manu. | A mni iioa boi oe i lele mai nei ? j Xlai ka lew.muu aka lewalani mai. A e lele ana oe ihea ? ! I lele mai nei no au io'u JU, maennli <; j ka hoouna 0 kuu haku e lele uiai i ou ! j owai kou hnku ? j j O Manuokiilewa, ke aliiwahino oke | j anpuni 0 Edena. j | Heaha kana mau olelo in oe ? ! j E lele mai «a iou nei a e bai aku ia j j oe i na kauoha mai koua wnha m»i, a j j eia un mau kauoha nei: Ua bele ma-; | kaikai oia ma ka lewa u puni, mai ka j j paa iluna a i ka pna il>tlo. mai ka hoo-! i kui aka hal,i\yai, a ole koua maa makai ) j ike i kekahi kanakn maikai e »e malalo i o ka la e like me kon maii helehelena, II lie kanaka koa no hoi ma ke kauj. Ia laua nei no e kamailio ana, m ilu una ka ln: i al.iwa ae ka haua, eia ka he manu, a pane mai la k» maDU e lele : nei, eia »e kuu Hiikuwaliiue, ka mea a 1 kaua e kamailio nei. , Ia hooUi ana ibo a laua nei, bone ana ka leo o ua manu nei i ka lewa, ua like kona kani me ka iwipolena, e nhe ne iid,i i ka. pua oka leliua. Lilo loa ko ia nei m*u niaka i k 1 uana ilaila, i huii ae k.i hana, aoie hmn boa (mann . elele), ua heo akn la ine ka ike ole ia. i I.ia i huli liou ae ai, oku nua keia wahiue m«ikai me na anhu kinohinohi. ,Ia manai\a, hnnle pnhu «ku la keia ilu- ( oa ke nlo, no h ipnlua bora. Xjele m ū la ua wahinn nei, hoala ae la, a pane iho 1.1: Heaha keia ou ? 1 Pine ae la o Ginigul i me ka īen 1 liaaluin: Xt> knu ike ana akn nei ?a oe, • noLik h'ie ae nei ko'u hauli makan ee- . iii_- s i k*s ano.e n knu maii heleheleea, n ; me koo man a„hn kinohinohi i loaa ole ī ko ko ao holookoa a pau.

1 I'hiio mai la un wnhino noi mo ka leo ,' uab"enaho n nne hoohie: Auhea 00 0 ka ' mea »'u i li'a nui ni. iloko o kein'sekona nno, ke haawi nei nu i ka iini a ko'u ' puuwai inaluna o kou kino holuokoa, mni ka piko o k'iu poo a ka mnno 0 kuii wawae, nau holookoa keia paukn kino mai luna a hiki ilalo. 0 kuu inoa, 0 Manuokalewa; 0 ko'a onehuuau, 0 ke aupuni o Edena; 0 o ko'n mau miikua, o Aetoahi ka makuaknne, a o Walina ki makunhioe. Uuuhi ao la o Mmuoknlewa i kona komo dairnana i kinohinohiin, me kona liainaka silika i kiuohinohiia me na men naui ano e » pau, a hauwi aku la ia Git)igula. Ia manawn, unulii ao la o Ginigula i "kona kii mailoko ae o kona p-ikeke, me kona apo limagula i hnna loen ia me ka maikni, a hnnwi nku la in Mannokalewa. Olelo nkn la 0 Ginigul«, e malama oe i keia mau uiea i mon hoomnnao nall, a pela hoi au i kau mau umknua, i •> ii.oa hoomanao mnu nu ko'u pnu\vai,a hiki i ko kaua va 0 hoohniia ai. In manawn, puiwa no la kein, eia ka he liihio. Ku no la in iluna a nnna aku J Ia i na mon a pau o luna o k>» moku. Ninau aku la ii» i ke 'lii ku hoe, owai ka ihu 0 ka nmku i kein wa ? 0 NW, wnhi ake 'iii _ku hoe. Pauo nku la o Gini£uh», o ka ihu a'u e makeuinke nei, o NE. Hoohuli hou ia ae la ka ihu e like īno ka oiakemake o ko l.ikou haku. Hoi aku la o Git)igula ilalo o ka m0..11 ..11 nia kona keena, hooholo iho la koua lima iloko o kona pakeke, loaa iho la he hiiinaka sillka me ke komo liuia daimana i kuniia me ko kii a me ka inoa o Manuokalewa. Ia manawa, punia oe la keia i ka maka'u a me ke eehia. Aole i pau.