Ko Hawaii Pae Aina, Volume IV, Number 1, 1 January 1881 — HE MOOLELO KAAO NO ROSELANI! Ka Hiwahiwa o ke Koa! ME KA NANI LUA OLE O AINAHAU! A O KA OLALI HOI O NA POAIANU. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO ROSELANI!

Ka Hiwahiwa o ke Koa! ME KA NANI LUA OLE O AINAHAU! A O KA OLALI HOI O NA POAIANU.

[Unnliiiii o ka Fcni iu!ni.ovale:i ii Mioliael llahale, no ka Hiwaliiwa a ka Lahui/] MAIIELE I. llklu 2. AIA e hamohanoo ana i un knmo lima elaimana nei, knmailio ae la ua komo d«imnna nei, Heaha ka makou i hea ia ae nei ? Pniwa ae la o Kinikula i keia leo knpnnah», oiai, oia hooknhl wale uo mftlaiia m w», aoie kwkahi mea e ae.. Lalau hou iho la keia i ke komo, a hamo hou iho 1», a einau hou oe la no ua komo nei, Heaha ka makou i haa ia aa Dei ?

Ia wa, lohe pono ibo la keia, no loio tuai līu keia leookeia komo. Bt>u)o liou iho la keia i ko komo no ke kolu o ka mnnawa, u uinnu ao Iu no uh komo nei, Ilonha k»\ aiukou i hea ia ae nei ? I hon Ī5 »kvi nei koi puha oukou, e lini mui, hoaha ln kelu mea kupaiunaha i k» moana, wr\bi a Kinikula. Hni m»i la lakou, he kupua. Owui itt kupao, wahi nna i ninau aku ai. mai la lakon, o ke Knpna Laeliaokela, he kupua iuo, he ailumaka, a he ikaik_a_no hoi. O m moku a-paM holo ana malaila, aole e pakele i kona aau lima, a i o\e, e hoopoholo ia īloko 0 ka hohonu o ka moana. He elua odu ano: be kioo holoholona i k«bi wa, a lie kino kanaka i kalii wa. He hiki iaia ke hooliio i konu aupuni i roea ole i ka wa pokole, he hiki iaia ke hooheheo 1 kona nupuui i ahi, a he hiki ao ke auamo helo i kona aupuui aia kaoa wabi e makemake ai e hele, i ka lewa paha, i ka honua nei paha. Ke ano o kona aaponi, ua like one ke ano o ka lupe, ka nui o'moa, a unku mai o hope, a kapaia kona iūoa, ' Ke Aupuūi Lupe o ke K.upna Laehaokela." Ia wa, ninau aku la o K.inik\ila, e laoakila co anei au ko hele e kaua ine ua. knpaa oei? IloOle inai la lakon. Aole kekahi knpua a kanaka koa pabn, e ku aku imua ona, a pehea' la oe e na nei e bele e kana me ia; aia a puka mai mailoko mai ou,oia aunnei ka mea nnna eluku na kupua a paa o ka lowa, a me ko oa wahi a pan o ke ao holookoa. Pane uku Ia o Ginigula, aole au e emi aku i hope, imaa au e hele ai a lanakiia a uiake lioi; a ke aa nei uu e hele akn e kaua me ia, Olelo mai la lakou, aole oe e lanakila ana imua oua, a*e loaa ana ka poino in oe mamuli o kou paakiki, a roe ke ola o keia lehulehu a pau maluna o keia tnoka, aoka opu o ka moana ko oukou wahi noho. Aole ka a hiki ia oukoa ke kokua mai ia'u iloko o ko'u wa pilikia, wahi a liinikola ininau aku ai. Pana mai la lukou; aole makou e lanakUa iravia ovw, aole i oi ako ko onakou ikaika e kana aku iuia. Kulou iho la o Kinikela ilalo no elima miuuie, a oa oe la iluna, uoonoo iho la no kela mau oleio, a hooholo iho la e liele no e kaua eoe ua kujpna nei. Pii ae la o Kinikula mai lalo ae o ka moku a ke ana iluna, naaa ae la ma o a inßtraer o ka mokn, halo ako la i ke panap», a ike aku la, aole o ka ibu meia o ka" moko: o ka ihu i kei» nianawa, o SW. Pii ae la kona inaioa, a p*ne »k 0 la i ūa 'lii ku hoe, Owai ka mea nana i olelo īa oloa e hoololi i.ka ihu o ka mok» me keia ? J*ane aka la lana } no ko maua maka'u a ihß,ks.Jehu\eba a pau,maloūa o keia" n>okn| mea ano e, nolaila i hoololi ia wTwn kālihn. 3?an#*a&o Wo'K.inikda, Owai ka tnana noi; mi»)nna iwi o ka hioko ? Aole aiiei owati k 0 ka'u maa o\eio, o ka oukou ia e hooloh"ts,»aole ku kekahi mea e ao. Laiaa ako oia i ka hoe, a hooholi ae> la*i k& ihu i ka NB. Loaa pono iho

la ka moku i ka uiakanī mahope, ho_ ba paluā horo, kanlo ana lakou nei mawaho o ko Aupuni Lopo.

Ia wa, iko mai la ua knpua nei, » 1010 lo moi la oia iiiai k© kMahiwi iuhī a ku ana i kabakai; a ua like ka ikaika o ka īnnkaai i knna lelo ana moi, me hekili pa malo, ke nana oku i na mea ulu, ua like me ka opala o wilia nua e ka puahiohio, ke ahu mokaki ilalo; ua ktni ka weli i d» mea a pan o luna o ka moku. Haniama ae la kona waba, ua like nio kekahi ana nui, a e a ana he lua polo noa koua waha, a uh like ke kani o koua huelo eae na pukuuiuhi he haueri j i kiia i ka Wa hookahi. I KK HaU Mi īi MOAKA—Ki t\ ANA. 0 KA. MOKU —KA. MAKB ANA 0 KlNlKUI.A, A IjOAA IA DANA, KE KOrŪA O KE AUPUNI AKO'AKO'A—SK OLA HOU ANA 0 KIHIKULA. Ia wn, lelo mai la ua knpua nei iloko o ko kai, n ku nuai la ma ba aoao ak»u o ka moku, ma ko nno kino kanaka, iloko no oko lsai kahi iku ai. Lalnu mai 1» tona raau lima i na kili o ka mokn a hooluliluli ae la; a haki pu ne la na kia tno na pono » pa« o ka moku, a aliu inokuki iho la iloko<e ke k»«i. Ia Wa, kau rnai la l<u weli 0 na mea a pan o ka moku i ke kupun LHehaukela. Hele mai la o Kinikula a ku mamua pouo o ko alo o ke kupua, a pane aku la me ka leo okalakaln, Heaha kou kuleana o ka hoopoino wale ana ilio nei i ko makou mokn ?

Uwila ae la na malea o ke kupua, ]ele ae la oin iluoa a haille iho la ilalo, me ka hehi iknika ana o kona mau wawae iluna o ka ilikai. Pii oe la ke kai n ku ae la me he pali kahakai la roa kela «o- ! ao'keia «oao o na kapna nei, n olepo pu ia akn la ka moku a wailio ana i kahi e. Pau- ae la ka manao aua o na mea a pau i ke ola, ho make wale no. Ua like ke kai ia wa me ke k«pn keokeo i uhola is, ke kuukea oaai o a o. Lele iD«i la ua kupoa nei, u lalau mui la koūa lima kukauh» i ka moku a hnpai ae la iluna; ia wa o Kinikula i hapai ad ni i kana pahikaua oi lua, a hahau ae la naa ka ]ima akau o ua kupua nei, a moka iho la. Ike iho la ke kupua na raoku kona : lima «kau, hoolei iho lu oia i ka moku ilalo o ke kai, n o ae Ia me ka leo nui weliweli, hamama ae la kona waha, me k.BL puapuai—Bß» mai i'kur lu;si pele; iii" wa, ua lilo ae la ka moana he mea ole i ka maua o keia kaeaea, ā ua like ka moana me he koko 'la ka nla pn. Owiliwili ae la o G-inignla i kana pahikaua a hahau aku la i ke kupna; alo ae la ke kupua, a hala no la keia hauna pabi. KaUoha aku la o Kiniknla i na mea a pau e lalau i na meakaun, a ~ kaua ine be kupua. D!en mai la na mea a pau. Pane ae la o Kinikula, "e fllu ka pule h Hakalau," ia wh, kohu p-jkaua k» owe a na pabi. Lalan mai la na lima o ua kupua oei i ka moku, (o ka lima i mokn »i, ua hoi hou ae la e like me mamua) a huki ino aku la; ia wa, hnule pahu iho la na mea a pau iluuH o ka moku. Ouou iho la oia i ka moku ilalo, a piholo iho la ka mokn, a lana iho la i ka ilikai ka poe pio. Hoolilo hou ae la ua knpna nei i kooa kino kanaka i kino holoholona. Bamama ae la kona waba e ale akn i na men b pau. Hoomanawaūui ae la o Kinikula e hahau hou mai i kanā pahi, uka, ua loaa o mai lu oia i ku lae 'oioi o ua Laehaokela l«, roa ka umauma, a puka aku la, a huulo aku la a poho iho la iiulo. Ia wa i piioho ae ai ua Laehaokela nei iluna a haule iho hi® a ale tuai la i ka lehulehn e paiauma ana i ka ilikai, | a pakele wale no ke kino make o Kinikula i ka mimilo ia ana ilalo. Pau ae Ja na mea a pau i ku bdis ia, hoi aku la ua kupua nei i ka oina nje ka olioli nni. Kaapuni ae la i kona aupuni inpe, a elima puai i ka " minute h'ookaui. Pii aku la ia iluna o ke kuahiwi, a hopu iho la ka lima akso i na hanai o kona aupuni, a lele aku la me ka īkaika launa ole, a nalo aku la i ka lewa. E nu Qji)krimaka, e hnli ae kakou a nana i na mea i koe i nle ole ia e ke kupuu: O Kiniknla hoi ke mimilo ia Ia ilalo; o ka moka boi, ke opu malie la iluna o ka poko'a, me na knnaka no ilokookamoko; ke Kaikamahine Alii o Nouaiki, na'kilo hoku, na-amara, kamana, hnlipahu a me na malamamoku, he 11 ko lakou nei. E waiho ja lakon pefa, a 6 hnli ao a unna ia Pan'a, ke Kupua o ke Aupuoi Ako'ako'a. Ia I).ina e lealea nna me kana Eva ku una ka uhane o Kiniknla ma ka puka o ka hale, Alawa mai la o Dana a ike mai la iaia nei, alūha mai la, ma ka manao mai o ko ia nei kioo maoli, e nn» lowale iho la. Puka mai .lao Dana iwaho a nana ae Ia ma o a piaanei, aōle r heikeia. Boi aku la a bnj aku ]a i ka wahine aohe knnaka. Lalau āku la O Dana i kana aniaoi hoonai ike a nana ae la.a ike s\ku la i ka moku e paiale-

wnia Hnii iluua o ka puko'a, a ike wku lu i kbia kino mnk« e mimilo ia iho'aon i». pili i ka puko'a o lnlo; b»i aku lti i ka wabiae, he uliane no ka meiv mako, ka inen i hilii mai Dei i o kaua noi. Keua uku lo o Dtma i kana mau elole, ia Pipipi a tne Ouuuuna, e kii i ua kino mliko "ei a lawo mni imua ona. Hoomaka aku la laua o pii mo ka awiwi loa a hiki aua maluna o ke ni Ako'uko'a, Ike aku la o Pipip'i i kein eoea o pulowa ia nua e ke kai; kiei uku la laua uei a ike akn la be kino kaunka; kii aku la o Ounauna a omo mai iloko kona kino holookon, a hoihoi aku la, a ku una luua imua o Daua; luai (ikn ]a o Ounuouu ialiinikula a waiho ana iwaho. Nana iho Ia o Dann, ua pehu kn opu a ua puka ka umnuma.

Hapui aku ia o D<ma i ke kino iluna o ke pakaukau. Rihea aku la ia Muro, E Mere, e kahea aku oe ia Leho a me Pupu e hele mai io'u noi.

Hde mai la laua » ku »na imun o Dana; pane aku la o D»na, i kuhoa alui uei au ia olun e nima mai olna i ka pono a tne ka pono ole o keia olulo mnka. Nana mai Ia o Leho, » pane mai la, Ma ka'u ilee, e ola nna no, aole e make loa ana. Lnlau ae la o Leho m»bope o kona elemu, a heuio mai la keknhi au awaawa o kona kino, a kau aku la ia iluna o kekahi pa, a pela uo hoi o Pupu. Lalau ilio la o Leho, a hoohnli iho la i ke »lo o Kinikula ilalo, a kalm ' aku la ke kai tna kona waha, a piLa ke- ! kalii pakeke. Lalau hou mai la o Leho a lioohuli ao la ilutia ke ulo. Lahiu | aku la o Pup'i i ka laau iluna o ko pa a kau iljo la ma kahi i hou iu ai e ke kupua Laehaokeln, Ia manawa, ola la o Kinikula e like mu uiumua, a paue ae la, Eia la au ihea Pane iho Ja o Dana, eia oe ilalo nei o ke Aupuui Ako'ako'a, Auliea la ko'u mau hoa make, walii una i pane liou ne ai. Pane aku la o Dana, nole lakou tnaanei nio oe, o oe hookahi wale no ka inea i loaa mni. Uooeuiika iho Ia o Kinikula e nwe, Ninuu iiku la o D.uiu, owni kou inon? 0 KinikulH, wahi ana i pano aku ui. Owni kou aina hanau ? wahi iina i nioau hou nku ai. 0 Sekotia. He alii au no ka poe poiva o aa hulana oia nina. A pehea oe i make ai iloko o ko kai ? wahi a Dana. Ua hakaka au me ke kupna Laehaokela, a hou mai la ia ina kuu nmaumn, a make iho la au; e ole oe ola wau. Niuau aku la oia, aole aeei oe i ikiyi kekahi moku i holoaia iloko o ka opu o ka moaua ? Pane mailaoDana, na ike au. nau aku ]a ia, pehea la kou manao ? | Pane aku la o Kinikula, E like me kou hoopakele au» a ola au, pela ananei oe e hoopakele ai i ke ol« o kuu uiau hoa make, ina ko koe nei kekahi o lakou maluna o ka moku. Kahea aku la o D<>na ia Pipipi a me Onnauoa, e pii olua iluna o k» moku a olu» i ike ai, a e lawe mai olu» ina he mau kino kanaka kekahi. Noho iho la laua nei ma ka rumi hook'"ps, aninau aku la o Kinikula iu Daaa, no\vai keia oupuni ? No'u no, wahi a Dana. 0 oe no ke alii o keia aupnni V Ae, wahi a Dana. Owui ka inou? 0 ke Aupuni Ako'ako'a, wahi a D,mn. Pane nku la o Kiniknla, ua oi nkn ko'u mahalo i ka nani o keia aupuni a me kona mau hiohioiin, ke ala monni o na pua, ka oluolu mnikHi o ke ea o ka noho ana. He nui no nae puba na kauaka o keia aupuni 1 Pane aku la o Dana, aoho kannka o , keia aupnni, o makou wale no. Apopo iho kaua e hoomakaikai iu oe i kuu mau [ anpuni kupua ha 52. Ia lnua nei e kamailio nna, hnlulu ana o Pipipi ma mawaho o ka halo; knhea aku Ia o Dana e komo mai. Komo aku ]a laua nei a luai aku la i k'i poe pio, aoie kekahi o lakou i oinke, aka, ua kohu pnpule nae lakou ia wa, ka hi e i o iaaei.

Lele aku la o Kinikula a honi akn I» i kona mau hoa m>ike, me ka "Hoohanim aoa i Mtina ka wai opua " a pane aku la me ka leo hoalohalohu ia lakou. Ia lakou noi d hamumo k;imai]io i.n.i, kuni ana ka hole o ka aina ahiahi, o k» hora 5 ia, a hele aku Ia lukou nei e paina. Aia maloko o ka rnrni aina, he pakaukau nui poepoe, ua kinohinohiia ae Da meA nani oloko o ke kai; a no loko mai Tl O o ke kai ka I.ikou uea «i e lnwe ia mai «i, na Oopuhue e kuke ka !akou mea ai. Ai iho ]a- l«kou nai, a p H u ka ni ann, boi aku la ma fea rumi hookipn, lnnna ilio la lakou nei me ke kukai olelo ana. Ninaa aku la o Dana i ke Kaikamahine Alii o Nouaiki, He«ha kou kumn o ka (Uhiieia aiin mai ? Huhai uko la no hoi-ke -kaikainahine Tasi ka mua a ka

kōpe, o liko mo kana i hai ni. in Kinikula. Mai i\ Kiniluila' ko I")ano loho aiia 110 ka Wo oihue ia una mai o «« ka'.knmahine alii nei. Kokoka mai ia im hana a fca lihilihi i ko lakou noi' man maka, haule nku la hiolani. 0 Kiniknla nae. ho!q oia i moe iki, hia-a loa oin.no ke kiipun īiaehaokela, kooa enemi; aole oiu i i-ke i ka upoi ana o kona mau iihilihi. Halawai hlu la oin m& Maa:!okalewa i ke aupuni o 3denß, nie ka hookaunii ana, ,- E liihina lua ana i Moeawakea," mo ka hookaunu ana i ua a\ o "Hinakahua." • Lohe mahui ana keia i ke knni o kn bolo o k« niua knkahiaka, puiwa ae la keia, eia ka he hihio.