Ko Hawaii Pae Aina, Volume IV, Number 2, 8 January 1881 — Ka Huakai a ke Alii Ka Moi i ka Mokupui o Kauai. [ARTICLE]

Ka Huakai a ke Alii Ka Moi i ka Mokupui o Kauai.

Mn ke kti ana mai o ka mokunhi "0 R EiUopn," tna ke awa lai o Nawiliwil.i, lia hoiko maopopo mai la n« ouli kannahao p pau o ua hiona o ka la 29 o Dek6m»ba, e kahea leo nui m&i una— Ei&o ka Lnni Kauliloaikounu.waialeale. I ka hokau ana o ka moku i ua aina makani halihali ala 'la he Pan-pua, ua hoau mua iho la ka L«ni Moi tnn kahi o ke kamaaina Hon. P P Kanoa, no kekahi mau hora ah la. Ma ka bora 4 o ke> ahiahi o La la no, ua nee oku iiv ka Moi, ft rao koaei Punkn 0 FI Judd, nn Ult»li, a ibB m poe ukuli aku, no ka hnakai iko i kona mau mnknainana, mn Koloa, i ka horn 7 me ka hapa oin po.Ele maikni naatrinr ola o ka Lani Moi. Ila ko hoi konn iiui ike i kona poe makaninana, e hui mai ana mui "Waimea » Koloo, ma kn luakini hoolopope m» Kolo». Ua huliu ia na baua awiwi no ka hoomnknukau. Ike ka»Io nna o ka buakai a ke Alii ma ke alanui e iho ana e liiki aku i ka home «loba 1 Miiunnkapu mn Koloa, *na pnannia mai la mnkou e na hana mikial» a ka poe Komite lioomakaukau i knhi e haiolelo ai~īl haiamu ana nn kanaka mnwnho ihooka Inakiei—e piha ana hoi ko nlanui i ka poe uko e ike i ka Lani Moi, Ua holopono ia mau noonoo ana a pnn.

I ka hora 7 mo lrn hnpa oin nbiabi, Ua komo »ka la ka Inni Moi maloko o luakini \ hniamuia eka Hoomaka na hana me ka puie a Dr. J "W Stditb. A pau fea pole, nn puai mai la ka ieo eehia o ka Lani Moi penei:

"Mumuu no o len l>olo ana ul\U ma ks tmftkni i t>a ainn o, nn neonoo mua au, ho pono ia'u ko lele raua mai e ike ia oukou o ko'u poe mtikaain«Dß, a e boo mnopopo hoi i na hnua aikiala i ulu ae ma o a maauei o ko'u anpuui. Ar» ka holo muii ana o ke Kuikahi Pnnailike me Amerika Iluipuia, ma ko r u hoomaopopo ana ae. o ka epana o Koloa oei, me he moa la, ua neenee a e no oukou, ffk», ua hiki mai uei nao hov au i ka wa ahiahi, nolaila, aole au i hoomaopopo ia hiohiona.,.. "Ma kdu kaehele ata ibo nei, ma kahi a'ii i ike ai he nui n;v hnla pili, mabope iho 0 ka'wa i h'olo ai o ke Euikahi a hiki i keia wa, na ano hou loa. Ho maa halelaeu i keia wa,. ua neenee ae ke aa uie ke kulana i keia manawa o kakoo. Ma kuu kaahele aūa ibo Dei no hoi, ua ikeia kahi pilikia iloko nei o ka aina, o ka poe mea hana mikial», ke kiekie loa o naukupaoee o ke Dala iloko o keia anpuni. "0 ka piha ana keia o ka Ehiku Makahiki o kuu noho ana ma ka Noho Moi, no ko'u aūpuni. "Ua komo tmi au iloko o ba eoohoo ana no kekahi o ko kakou mau ninau ano nui, oia na Limahana, a i mau heluna hoo no ko kakoo lahui. A o ka'n no \a e hooikaika aku ana ma na aioa e, e hooikaika e hooi aku ma na bana maikai a pan, ka kipa wai ko ua ]«boī 6, a 6 hoopita hou i ko kakon ainn. A ke manuolana nei au, e wniho moakaka aku imua o ke Aupuni o Beritonia, do ko kakou kulana ma ua hana mikialn, a o ka oi loa aku o ka hoohui ana mai i kahi lahui me ko kakon, ma ka palala aoa, a me ka hooUupai aiia i ka aina, eae na hoike oiaio ana akn i ke ano o ko kakou mau Kanawni, kona kuoo ma na hpoko ana, me k& kai3like maluna o na mea a pau, a rnn ka haawi aaa' i oa mea a pau noalalo o ko kakou poai, i ka dobo batioli malalo o ko kakon poai. He mau kumu hoi ia na ia oupuni nui a naauao e hooia iho ai, a e hookaaWale aku i na kumu hooknia a pan, e kamoe ana mamna o ke al« e lona inai ai na knnaka o Inia, a me ko kekahi man wahi a uku, e 1«h o £umatera mo Malae. "Eia kebth\, ua ike ia kahi knmn p» •no ole i keia w»; ua komo nui"inai nei I Da Paka kone wale no, aole be mau Pake "Wahine kekahi; nolaila, Le mea kaomaha no keia i ko'a noonoo ana, nolaib, ua noonoo nui au e lauua a e kamaiiio no keia mea nui. <k Ke lawe niai nei au i keia wa, i w» maikai-oo'u e halawai pu ai me oukou. 0 ko'u Bkenui, e hoomau a e hoomahuabfla akti i ka pomaikai, a me ka-ola manlahi o ko'u lahnikanaka, a e hooi aku i fcā liolomua ana o na oihana kalepa waiwai, o koiakon aina aioha." I ka pau o ka haiolelo alii, ta maheleia aku o Hou. J E Bush ma ka olelo Enelani i ka poe haole. o Koloa. 1 I?®® o keia, ua paoai mai la o A W Maioho -Esq. i kai)a olelo pa Ue ma ka aoao 0 Ua iuakaainaua, o Koloa, penei: "Imua ou © ke Alii ka Moi—Ua loaa pono mai ia'n ka hauohano, ma ka noau o na makaa'maiia o~ E-olon nei, xa olioli loa ia makoo, e lawe mai i ka

Alii nu e ltft Moi," a be nui wale nku kana roi>« oleio. Ua ku ka Moi i ka weiina nlolio io maoli. Ika poe o Waimea boi; ift fioanawa »o i ku mai ai o J II Kiipimiui o panai mai la no ka ooao o oa innkuainana o Waimea, penei: "E ko Moi Kfllokaua —E ola maa loa oe. Ua pohok ae la ia makou na kauoha alii, mni keia moknpuui ao, ia makou kou poe nankaainana ponoi, a ua holo kino mai noi makou e ikomuka ī kau Huiolelo Alu. Skn Laui! A o ka'u ia o pule ao nei nou, o hooloihii'H hou man la. i loihi a kanikoo u palnlauhala." Hookuuiu na hana a pau me ka maikai a me ka hauoli.

la wa a makoju e hoi ana uo kn homo i Maunakapu, oini, o hauu ona i na ea olnolu o ke ano ahinhi, ua hiki ao la o Lilinoo ma i Koloa, mena kaikamuhine noho kuahiwi Knhoupookane ma. E ul«u mnu ana ia lai ka maknni ahiahi, me ko kiu anu kulu annioo, o ko kaona o Koloa. I ka Poaha, ln 30 o Pek. kiui inni la ke Jao opua, e hea mai unn —13 ka Ltv ni e I E hoi, o ko makou ahiahi koin o lohe ai i knu huiolelo alii, i hn hora 7 nie ka h»pa o keia po, —no na apain» o Haualoi-, Kuwaihau ine Lihua, ma Jca luakini o Lihue. I ka hora 2 o' ka auina la, ua hnnlele | ke Alii ka Moi i ki\ home l«i o Koloa, no ke capitala o Niumalu. Uu hainmu ae la na iwn o Koloa, no be kula loa a ka lio e uhu af, He liuakai uloha a lauknuaka keia e haalele hopo nei i ka aina kaulnna. Ika hiki »na hoi oka huakai a ka Moi i Opeula, ilaila i hekau al ka ihu ona lio. Luana iho la ba Moi no ka auau wai, me kona Puuku no hoi; na lana hoi ka nuau, ua pui pu aku Ia no i ka auau a pau. He wai mnikai a ma-u maoli no hoi, i ka naua aku, a hala ka ike a kn mnkn, a me he md« la e i mai ana ka wai: So \vai moU\o keia no au pali e ka Ltiui, Aloha. Me a'u e hauoli nui ai.

I ka Lnoi o luana ana i ka malumala aia ea kapa oia wai maliuo m«ik«i, maiaila ka papaaiua aloha a ku Moi i lwakaha iho ai, me na Wblea oluolu ana no ka huakai. Aia no iloko o keia pohai, he man poe Fna Alii uo, a he poe no ka aoao o ke Kahu INĪ-ilama Aupuni, no Waimea mai a nie Koloa. Ilaila, huli aku la ko_Whiu)Qii_ poe ao ka aiua-wai-ulailiahi, a pela no hoi ko Koloā poe. Ilaila i wehe ai i ka pili hooko-o ia loko, a hapai i ka moe, hai mai i ke «loha oia poe kamahele; ke hoi nei ka Moi no Niumalu, via pae pono me ka oiuolu, Hora 7me ka hapa oia ahiahi no ka luakiui o Lihue, mai ka home kaeaea mai o ke keiki a ka Lnaui Kiaaina kahiko o Kauai, Laukanaka wale ke alanoi e hele nei, no'ka hiki aku i ka luakiui. Ua ko ia noonoo aua pel»; ua akoakoa io ae ea kanaka i ka luakini, malamalama no hoi i kukni. Na poe keiki ialawai a pau o Lihue, ua akoa. koa ae, oiai, ua hoomaka ka lakou hana i ke ao. I ka Moi i komo ai i ka luakini, ua hoikeia mai la ke aloha alii o na makaainana a me ka poe lalawai o Lihue, me t ko lakou puuwai e ku ana ma ko lakou ano, oka weliua alii no hoi. Ua boomakam na hana me ka pule a Rav. J B j Hanaike; a pau ia, o ka Hūolelo Alii, e like me ka mea i hoikeia malun» ae. A pau ka haiolelo alii, na pauai ma i l a oBK Holi i ka olelo pane a na' makaainana o Lihue. Ika pau ana o kana olelo pane, ua ku wai k ka Moi a h*\ mai la i kona manao eloha i kona poe makaainana o Haiialei a ma Kawaihau. Ia wa i ku mai ai o Hon. J Katin a , me fea walohia haalulu a luoluu i ke aloha knhohonu o ka poe o koūa apana a puana maopopo lou mai U no oia i ke aloha alii maoli no o ua npana h\ me ka minamina. Wuhi una, '-Oiai hoi, ina ūo he wa hou akn a he Wa loihī aku no la boi, ina o ko makou hauoli piha loa 00 ia ilano la hoi e iko a i i n 0 « e ke A-lii, aka, ua pokole ka manawa, he mau la pokole a au oku Oe i ke kai. .Nolaila, ua walohia loa ia au ia oe—e hahai ia kau huakni e ka pouiaikai,» na ke Akua e hooioihi i kou m«u la i loihi." Ia JH K Kaiwi, ka olela pane hope loa. Mahope aa lulu lima ka kaoi Moi ime kona poe ~m;ikaaio&na maloko oka luakini. Hookuuia ūa hana me ka pule a Eev. J B Haoaike. Huli hoi aku la ku Lani Moi vo Niamala, ka aina o ka maluhia a i aloha ia no hoi. Hoomanao i ka La Hanau <? Kapiolaui, Dek. 31.—He maikwi ka l\ißna o ka Moi. He wahi luana paina luau kona aia ma Kawaipapa ma ka hora 3 o ka auina la, mailaila okn no Honolulu. Ma kona hali hoi ana no kona kapitala alii rua ke uhai pu nei kona poe makaainana aloha alii i kana huakai, ate kia hoomanao no a\iane\ no hoi ia no kana "maū wahi a pau i hele ai no hoi maanei. Ke «loha nei kona mau makaainana i kana meia hi»ia uolomūa a jp;iu, '" -«• Lihae,'Kauai,"Dok. 31, 1880. * *