Ko Hawaii Pae Aina, Volume IV, Number 9, 26 February 1881 — HE MOOLELO KAAO NO ROSELANI! Ka Hiwahiwa o ke Koa! ME KA NANI LUA OLE O AINAHAU! A O KA OLALI HOI O NA POAIANU. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO ROSELANI!

Ka Hiwahiwa o ke Koa! ME KA NANI LUA OLE O AINAHAU! A O KA OLALI HOI O NA POAIANU.

[Unuhiia o ka Poni nuinawiiloa a Mieliael lluliak», noka tli\va!iiwa a ka Laimi.] MAIHiI.K I. IIki.I: !>. WKIIK AK hv oia i ka puolo, o waiho ana ho holoku ailika, ua kiiuihinohi ia i ktv iiiouii, ilnimana a'me ka epoka, ko kalapu a mo na waihooluu like ole o na aupuni he 52 o ka papaku o ka moana. 0 keia holoku eilika nani, ua loaa mai no ia uiailoko mai o na hale hana lole hilika o Mauna Silka, mn ke aupuni Silika; ua lilo mai keia lole ia Kinikula mainuli o konu wiwo ole. Wehe hou ae la o Maauokalewa i ka ume laholio, po ae la o loko i ke ala, & puka loa aku iwaho o ka halealii, a puni ke kulanakauhale a hala loa aku no ke tausani mile ka mamao, o keia huihui pna rose no ke aupuni ruai ia o Ainahau, he makana hoohai na ke kaikamalune Seriann, ua knua kona maknakane me Kinikula me ka ikaika, a no ko Kinikula lanakila ana maluna o kona tuakuak«.ne, mahope iho 0 ko Kinikula pepehi ana i kona nmkua, uolaila, ua haawi makana mai keia Seriuna inia uei uie ka manao e lilo i kane nana, a ua haaw.i pu mai no hoi i ke aupnni, aka, ua hoonoho aku o Kinikula 1 kiia Seriana i alii no keia aupuni, me ke kauoha iaia e hana oia e like mo kona manao, a oia uo ka mea nui. 1 keia sekoma a Manuokalewa a me Kninihele i wehe ai a ike i keia makann uani a Kinikula i haawi akn ai, haule pahu aku La o Mannokalewa ilalo, no ka mu loa hoi o ka ikuika o ke ala o ka huihui pua ua hikaka aku la o K.uiniliele a kikii una iluna ke alo, n hnla he mau miuute ala ae la o Kuinihele a kaiuailio tnai la ia Manuoknlewa, Auhea oe t; ke aikune, nuni ka hoi ka maikai o keia makana a Kinikula, eia leo'u manao, o keia holoku eilika a ko kane i haawi uiai nei, oia kou lole e komo ai, ae nmi la o Manuokalewa, tne ke kaukau mai, Heaha la auanei hoi, o ko'u la nui hoi keia, o ka nani au e ike mai ai ia'u i keiawa, oia ko'u nani e ku aku ai imua o ke anaina alii no ka mare ana i ke kane a kn'm. Kahiko iho ltx o Manuokalewa iho tjq ka aahu a Kinikula i hoouna aku ni nona, hele no hoi na }>ihajiiha a kiilili puahau o ka lena, o ka liu-a o ka lole, he 20 anana ka loihi, e hee ana na pilnli, e owaka ana ke daimana, e anapa ana ka _ momi, e lilelile mai ana hoi ka epoka, o ikananaakuia Manuokalewa ia la, ua hele a pau j)ono na ki he 12 o ka nani iluna ono, a'u hoi e puana ae nei, "(inli ke kua mnhina ke alo, o ke ku a ka wahine nani, aohe puu, aohe kee." tvahiko ilio la no hoi ke kaikamahine Kuinihele iaia iho me na hoohiwahiwa kiekie loa o Inia, ka hele ia o ka nnui a halii ia mai la ka nani he mea ]mle no kona mau mau wawae, o na pilali keia o na adimorala, oin ka ili uhi o kona mau knmaa, a i ka hoohalike ana i.a lann n elua, aohe oi, aoho hoi emi, na pai a pui. Ia lmia nei o linohau nei, ko kokoke )on tiku nei i luv nuuuiwa, ua akoakon mni la i)n men a pau n pniii ka halealii o na lii, ko kuli mai uei, o na kuikamnhine alii o lnia, ke hoonuhonoho ia mai nei lakou iuh ka puka kahi o puka aku

ai o Muiuiokakiwa. u ino Kuinilwlo, ho 20 mavi kaikamahine i hooUuawalo iii c, paa . ka hu a o ko Manuokulewa lole, n lu' no hoi iu) kii ho-a, o kn lulo o Kuinibfh', a o ki'kahi nuui kaikiunahino u ;u', ua hauwi ia hei uuui hana ki lakou Uo lmpulvi hora ko ( < a hiki uo i ka lumi ukahi, ia wa no o Miuuiokulewu i pul;u mui ai o k'.ii iinn ia Kninihelo ina koim limn honm, wiiki uo lu nu kaikunialiiuo alii ho 40 o paa i ka hu u o ka lole :> l.u'n'. nt>i; Ui mai la lu' inau kaikumahino i ua waialu kupnoa, hoohu mai la he iniui kuikamuhino i na pua o kela tne Ueii\ hiio uia kuhi a laua nei e hele aku ui, halii nu.i la lie niau kaikaumhine iniunua o laua nei i ko alanui tne na vekta nani i Uoohikihilu ia uie ko gula, puluini iu'lo niai la kekahi mau kaikainahine i tm alanui, ke opiopi mui nei no hoi kekahi • mau kaikainaliine i ka veleta i halii in mahope o laua nei, ke huro niai nei hoi ka lehulehu, houheuhene mai la hoi na leo o ka oho, kapalulu mai la na leo haalulu o na palui, nnkulukulu ae la na leo paapuaina o na pukuaiahi o na pualikoa wa ka aina, nukolokolo no la hoi na poka hihio o na luiinolui o Kuiuihele, kc luiluoa la hoi i ka lewu, na haluna makani a na pnalikoa o Manuokalewa, ke luhe mai nei hoi na keiki aulmi (na ulii manuwn) i na wai hoomulule kiuo, ke hookeke mai nei hoi na huina. 0 keia iho la na hiohiooa o ka aina o Edena i keia manawa, aia hoi o Mauuokalewa nie kona nani nui, laua pu hoi me ke kaikamahine Kuiuihele, ke hela la no ke keena hookipa, ua ki ia na pu, a ua huhau ia na pahu, e like me na kaina wawae a Manuolealewa a me Kuiaibele i ko laua wa i puka mai ai mai ke keena mai. Ua hoomauia ia mau ouli 0 ka manawa a hiki i ko laua koieo ana 1 ke keeo& hookipa, kahi a ke anainn e kakali mai nei no ka manawa e mare ai. Ua hoonoho ia ke anaina alii ileko o ke keena hookipa e like me na pualikoa 0 Napoliona ma na huinaha, a iwaeuakonu o ke keena a me ke annina, ua hanaia kekahi "nuualii" a kiekie, ua hoonaniia a nani, a e hnli pono aku aua hoi 1 kahi a ka Bihopa nui e uoho niai ana. 1 ka wa a Manuokalewā a me KuiniBela i konio mai ai i ke keena mare, ku ae la ke anaina alii iluna, haawi mai la i na hoomaikai ia laua nei' aka, ua hoopahaohnoia nae ke anaina i ka ike ana mai o Mauuokalewa wale no a roe Kuiuihele kai komo inai ia manawa, aole hoi o Kiuikula ka mea i kau nui ioa ia, Hele ae la o Aekoahi a ninau ae la ia Aeko'ele, Auhea ka hoi ke kane a ouI kou, a heaha ka hoi ka mea i haakle ia aku nei ? Pane mai la o Aekolele, Aia no i kona rumi, ua olelo aku nei hoi au e hoi maiia i ke keona konio ka[ia o komo i lole, hoole mai nei leela, olelo mai nei, na lawa no oia i ka aahu, a papa pu mai nei uole e hoouna aku i mau ukali nona, nolaila, oia wale no paha ke hele mai ana mahope. E na tausani puai kaao, e waiho aku kakou i ke anaina iloko o ke keena mare, ua malu ka aha, aohe lele mann, ia Manimkalewa hoi me Kuinihele e noho ana ma na nohoalii, maluna o ka nuu, a e niuau ae kakou ia Kinikula, E lohi ana oe i ke aha ? I ke kumu palia o ke kauila ? Ia Kinikula maloko o ke keena, lalau iho la oia i ke kookoo o kana aikaue, oia hoi o Pipipi, a naea iho la oia ma ke kuiuu, e kau ana keia mau huaoielo, ua palapala ia' ma ka olelo sckotia, penei:—O na aulm nani loa o ke ao nei, e loan. no ia maloko o keia kookoo mana, ina o wili hema ia ke kui helu 5 e pukai mai auanei ke kaa gula me na paa lio I paluaeha, ua hoaahu nani loa ia, a inaj hoi e hukiia ke kui holn 8, e mokakil mai auanei na aahu o kela a ine keia | ano, e wae ka moa maliemake aoho e puu; iua e kaomiia iho ke kui helu 4 e puka I mai do na ano papale, kamaa a pau loa, 1 a ka m umo e hiki ole ni ko wae iho. | Ia inaniiwe no, hoomaka iho la o Kinikulu o wili i na kui, oili mai la ke kua! gula nio na juia lio o kainupu ana ma-! waho ao o ke keeua iuni e nolio atu, ia wa no mokaki mai la ka lole, papale me na mea a pau, kahiko iho o Kiuikula iaia iho, hek> ko kanaka, U u

; Imiiallli lua i ke anu," puka mai la oia | tnai ke ieena nmi a ku ao la uiawaho, | nana he la oia i kona kan, ua makaukau | im a p 9 it, a ka, aole nae lie kahu kaa, 'iuia i lele aku Ri iluna o ko kaa, he 4 mau manu mai ka lewa mai, ā kau iho la inamua o ke kaa, ho niau k(Vhu kaa lakou, lawe ae la kela a me keia «īauu i kana kaalawaha ponoi, lie miu» tausani na hulu lil io maluna o lakou a pau. E ka mea helulielu, ko noi nei au i kou oluolu i hooknhi wahi aekona o kaua e hoomaha iki iho ai ia Kinikula maluna o ke kaa gula, mai hoopoina loa hoi kaua no Aekolele. No keia lohi loa o Kinikula a oiai hoi ke anaina mare e kali mai ana, hoouna aku la o Aekoahi ia Aekolele e ukali mai i ke kaue. ia wa no hoi, aohe sekona, aohe minute ku iina o Aekolele ma ke keena ana i haalele iho ai ia liiniku'ln, nana ae la oia ia loko o ke keena, aola oha ike aku, i kona puka ana aku tna ka puka ina ka aoao o k9 keena, ike aku la oia he kaa nani me na paa lio, a tne na nianu kāliu kaa nani, ia wa, haule ajtu la oia ihlo i ka ilihia, kiei mai la o Kinikula, mailuna mai o l?e kaa, ike nmj la oia i līa wahioe opio e waiho arm | ilalo, lele hou mai la oia mailuna mai o | ke kaa, lalau iho la oia raa ke poo a hoaln aa la, Heaha keia e ka wahine, o ka hele uku- hoi keia no ka mare me kou kaikuaana, he mau haawina fea hoi o ka pilikia ke hoikeike e ia mai ia'u, ua hai aku no hoi au ia oe, owau wale aku no hoi mahope nei, alaa hoi paha ka hewa la, nani hewa ana no nae hoi ia, aole na ke kine, & haīa ole no ke keiki o Sekotia ia oe. Pohala ag la o Aekolele a pano »o ia, 1 hoouna3a mai nefau e Papa e kii īnai īa op, aia ke anaina ke kall la, o ko waaia imua o ke anaina, Ua maka.ikau na mea a pau; i ko'u ike aua mai nei ī keia mau mea kamahao, ui» pur,ia au i ke eehia, a bau)e a uiake aku ne , o kahi apiki loa no paha ia, ina paha o ko'u pilikia, pilikia hewa aua wau me ko'u pa lihi ole aku i ke keiki Sekotiu, owau kai alo hoolmhi i ko ala loa, he manu okoa ka mea nana e omo īa pua lehua. Hopu mai la o Kinikula ia Aekol |e me ke aloha, a hoihoi ae la iaia iloko o ke keena, olelo aku la o Kinikula ia Aekolele, e leomo oe i kapa noo, a holo ae kaua o kali loa mai o kuaana ma, ae mai ) A o Aekolele. Lalau iho la o Kinikula i ke kookoo, a olelo iho la, O na lako nani o ka wahine, oia kai makemake ia, Huki ae la oia i ke kui holu 8, puka mai la na aahu a ma na lako a pau no Aekolele. Kahiko iho la oia iaia iho a pan na hie iluna, ke j nana aku i ka wahiue, ua hele a "hoonaona ana kanahele, hoomahie i ka lehua,' i kau ua mea he wahino maikai. Oili aku la laua nei a kau iluna o ke kaa, ia wa, iho hou iho la he elua manu, a hoouhi iho la i ke aniani gula mainua o ke kaa, ua kinohinohiia me ke ddimana, hoi ao la laua o mahope o ke kaa, hao aku la na maau kahu kaa i ka lakou hana, o hili ana kekahi i kana lio, e huki ana kekahi i kana kaulawaha, a pela aku, Holo poai ae la ke kaa mawaho o ka halealii no na puni ekolu. I keia wa a ko kaa e holo kaapani nei mawaho o ka halealii, ke huro mai nei na kanaka, ke mahalo mai ūei ka lehulehu i keia kaa nani kamahao, e hookele la ana e na kahu kaa manu, a hooho ae | la lakou, Auwe ! ke kaa gula nani e 1 me na iiianu nani. Owiliwiii ae'la hoi na manu kahukaa i ka lakou mau huipa a poha aku la i ka lewa ; haawi mai la lioi na manu elua maiiope o ke kaa i ko laua mau leo kani kikiko'u, holo ae la ke kaa a ku iho la tna ka puka, tua kahi hoi e komo aku ai i ke keena nmre. Miki mai la na munu elua mahope i kaj laua hana, weheia ae la ke aniani guia i; hoouhiia iho maluua o ke kaa, a uwa hou ae la ke anaina, i ka hemo ana ae o ke aniani gula, a ikeia mai la o Kinikula a tne Aekolele o noho aku ana iluiu o ke kaa, iloko o ka liihipea a mo kaaiwa-1 iwaokanani. I ka nana aku ia laua, ua hnlo a haa ka leliua i ki> wai, hoolei pau ae la ka nanaina o ka lehulehu makaikai maluna o laua nei. Iho mua iho la o Kinikula mai Luna iho o ke kaa, a

lalau mai h i kn lima o Aekolele, a ilio akji la o Aekolelo ilalo & ku ma ko Kioikula aoao. Lalan iho la o Kinikula i ke kookoo o kana aikane, a pane iho la, 0 ko kaa a mo na lako a pan, e hoi aku oukou i ko oukou waln, wili ae la oia ! ko ki helu 1, ia wa no, nalowale aku la ke kaalio a mo na lako a pau. Komo aku la o Kinikula iloko oke keena mare, kahi hoj a ke anaina a me Maauokalewa raa e kali mai nei, o kui ana ia Aekelele tna kona aoao akau, heh aku la laua nei, a maluna o ka Nuu Alii, kahi hoi a Manuokalewa ma laua o Kuinihele ekn ana. 3ke mai la o Manuokalewa iu Kinikula e kui pu akn ana ia Aekolele ma kona aoao akau, "Hookokoe iho la kona mau enaka ika uioani, i ka ike i na pua hoomahie lnna." Lawo ae la o Kinikula ia Aekolele a hoonoho iho la nia ka aoao akau o Manuokalewa, a hoi ae la hoi oia a noho iho la ma ka aoao hema o Kuinihele; o lakou a paa eha maluna o ka Nuu Alii. Aole i j>au.