Ko Hawaii Pae Aina, Volume IV, Number 31, 30 July 1881 — KA PELE AI HONUA MA KE KULANAKAUHALE O HILO. [ARTICLE]

KA PELE AI HONUA MA KE KULANAKAUHALE O HILO.

E ka maua hiwahiwa aloha: - Ke hookauwa akunei au i kekahi o kou mau kolamu no ka hoike aku i ko kaua mau makamaka i ka hana a ka Pele i kekahi o kou mau kulanakauhale nani. No ka ulumahiehie a me ka makahehi e ike i ka hana a ka wahine o ka lua o Kilauea e hele makaikai nei i na ululaau, na kahawai a me na wahi palahalaha o na nahelehele ama'u o ka aina ua kaulana. Ua haalele iho au i kou keena, kau aku la ma ka oneki o ka mokuahi Likelike no ke awa o Hilo, e ike kumaka i na hana a na kamaeu hoomaka'uka'u la. Ua ku aku ka Likelike ma ke awalau o Hilo Bay ma ka hora 12 a me ka hapa o ka Poaha, Iulai 21. Mahope iho o kona hekau ana aku ma kona mau awa mau. Ua kau koke iho la maluna o na waapa hoolimalima no ka lele ana iuka. Mahope iho o ko makou haawi ana i ko makou mau palapala ae a ka Agena o ka Papa Ola i ka Lunamakai o Hilo, ua hookuuia aku la makou mawaho o ka pa e hoopuni ana i ka uwapo ae, a launa aku la me kekahi mau makamaka o Honolulu nei i hoohihi i ka wahine ai honua no ka pule hookahi a oi aku. No ka manao nui no e ike mua a e lulu lima pu me

Pele, ua hoolimalima iho la i na lio no ka elua dala no ka lio hookahi, kau iho la a o ke kahua pele ka pahu hopu, kahi hoi a ka Pele e kahe ana makai iho o Kuikuinui, me ke kipa kauhale ana ma kahi o na kamaaina.

O kahi a ka Pele e kahe mai nei, aia no ia ma kahi he 20 a 30 kapuai makai mai o Kuikuinui, he ulu kukui ia ma kahi e kupono ana i ke kahawai o Kalanakamae, e kahe ana ka pele ma keia kahawai, no ke akea he 4 a 5 paha kapuai ma na wahi e lana ana ka wai. He aneane hoi he hapaha mile ka mamao mai ka puu kaulana ae o Halai ma ka Hikina Hema. O kona kahe ana ua like no ia me ka hanini ana o ka poi paa mawaho o kona barela i hookomoia ai, a me ka waiko hoi i hoomoaia ma ka ipuhao hoomoa, (vacuumpan,) a e hookahe ia ana i loko o na kapu, a komo aku i ka Mekini Hoomaloo. Ua like kona enaena me ka enaena o ka hao a ka Amara e makaukau ana no ke kui a palahalaha, he wela ka papalina, he hiki ole i ka malihini e ku loihi iho ma kahi he 5 a 6 kapuai a ka pele e kahe mai ana, e ikeia ana hoi kona puhi a me kona nakulukulu ana i kona wa e komo ai ai maloko o kekahi kio wai e lana malie ana, me he mea la e "Uhi! uha! mai ana."

O ke kahawai o Kalanakamaa e kahe ana oia mai ka mauna mai no ka Hikina Akau, ma ke ala hio e hiki aku ana i Kukuau no Waiakea, makai mai o kahi a ka pele e hele uluulu mai nei, he mana ko ke kahawai o Kalanakamaa, e iho ana ma kahi i kapaia o Alanaio. Ua manaoia ina e hiki ke kahe ana o keia pele ma ia mana, e kahe like ma Alanaio, alaila, e loaa ana paha ka pilikia i kekahi mau hale laau e ku kokoke la ma ia mana. O ka loihi mai kahi o keia mau mana a hiki i ke alanui aupuni ma Kukuau e pii la i Kaluaopele, aia malalo o ka ekolu hapaha mile, a maluna aku hoi o ka hapalua mile, ke ole e poina i ka'u mau hoomanao ana, ina me keia ka ikaika o ka iho ana o ka pele i na la a pau, alaila, ma keia Poaha i hala iho nei, Iulai 28, ua hala hope ke alanui ia Madame Pele, a e hoomaha loa aku ana oia i na anae momona a me na limu pahee o Waiakea e paina ai kona ai'na ahiahi.

I ka nana ana i na hiohiona o ke Kulanakauhale o Hilo ma ke kulana o keia auwai pele makamua e iho nei, aole he mea e lele ai no ka hauli o na kamaaina, no ka mea, aole e nee papa loa ka hele ana a ua luahine hookalakupua nei, me he mea la o Waiakea wale no ka pahu hopu o kona makemake. Aole he nui o na hale e hoopoinaia ana, koe wale no he mau hale hanai holoholona e kokoke aku ana ma ka hikina o Kukuau a me kekahi wahi lihi iki paha o ka Mahiko o Waiakea, ke hele oia ma ke ano he puali koa lanakila e luku ana i ka enemi, aka, aole pela ke kulana o keia kahawai enaena a ke ahi pele e hoouna mua ma nei. E hoomaopopoia e ko makou mau makamaka, o keia ka makamua o ka pele e iho nei i Hilo, aia maloko loa o ka ululaau e kupono ana ma ke kahawai o Wailuku a me ke kaona ponoi o Hilo kekahi mau punohu o ka uwahi pele e iho mai ana, a ina e mau ana kona ikaika ma ka iho ana, alaila, oia ka pele nana e hoopoino i ke kaona a me ke kulanakauhale.

He nu ae no hoi na punohu uwahi liilii o ka pele ma kela a me keia wahi o kahi e kokoke ana ma ka aoao mauka o ka ululehua o Panaewa, a ma ka aoao hema aku hoi o Kuikuinui, aka, aole i manaolanaia e hiki ana ke kahe ana o ia mau alawai pele e hoopoino ai; aka, o ke Akua kai ike i na mea a pau. O na kamaaina o Hilo, he oia mau ko lakou hiaai a me ka manaolana no ko lakou kulanakauhale, o ka hapanui o na kamaaina, ke noho nei no me ka manao ole he pilikia ke hiki mai ana. E kahiko mau ana no hoi ua kaona la i kona. Ua kaulana he Kanilehua, a me kahi mele kaula o "Eleele Hilo e, Panopano i ka ua." He manaolana ko'u e hookauwa mau aku i kou mau kolamu no keia hana hooweliweli a ka wahine ai honua, ke loaa ka manawa hou ma keia hope aku; ke hooki nei au maanei, ke kahea mai nei ke oeoe o Likelike, o ka hora 8 keia o ka po no ka huli hai i Honolulu. Beniamina.