Ko Hawaii Pae Aina, Volume IV, Number 34, 20 August 1881 — HE MOOLELO KAAO NO KA NAITA ROKEKILA HINEDU. KE KOA PUKANI O NA AU POULIULI. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KA NAITA ROKEKILA HINEDU.

KE KOA PUKANI O NA AU POULIULI.

[Unuhiia e ka Petii manaw.ilea a Joseiili Poopoe, no ka Hiwaliiwa a ka Lulhiī.] MOKUNA IX. lIELU 7.4 i na •lli < fto . UA LILO ka hoili kaua mawaena o Haehao-liilii a me na moo, i mea hoohialaai loa i ko na kanaka mau mak«, a nolaila, o na koa keia o na aoao a i elua ua palaka pu iho la i ka lakou mau hana oia wa, a ua aku la hoi ko lakou mau maka a me na manao e nana aku i ka hakaka e hoonka ia mai la i ka lewa. He mea maopopo loa ua haliana ke feaua mawaena o Haehae-liilii me na moo, aka, ua kunpau aku la no nae oia i kona ikaika a pau. Ua piha ka lewa i na leo pu-hiohio o na m00,.a me ka leo nakulkulu hoo-ne-i nakolo o Haehaeliilii. He mau minute pokole wale no ko Haehae-liilii paio pu ana uie na moo, aia hoi u» pau loa ae la ua mau holoholona la a ke Kupua Anedifine i ka make, a ua kau liilii ae la hoi ko lakou mau kino a muu mokaki aku Ia maluna o na one o ke kai. Ia wa i huro ae ai na kanaka a pau o ka aina no keia Innakila i loaa ia Hae-hae-liilii, a iloko hoi oia waa na kanaka e lilo ana i ka uwauwa ana, a hoopalaleha iho la hbi no ko lakou mau kulana, ua pae ae Ia he mau heluna o na waapa o ke kupua Anedefine, a kukulu koke mai ia i ko lakou mau laina koa. He imo ana hoi na ka maka, ua ike ia aku la ka mahele kaua lio malalo o Rokekila e hoonou ae ana ma ke alo e halawai pu aku ai me ea mahele koa o Anedefine, a iloko hoi oia wa i hoomaka hou ai ke kaua. J I ka mahele kaua lio e lele ae Ia imua o kona mau enemi, ua ku i ka nani a J me ka eleu na koa, oiai, aia ma ka hapa j mua na koa e kuli ana i na koi kaua, a mahope' mai na koa o hali ana i na koi! kaua, a mahope aku na koa o na laau ihe lau-meki. I ka halawai ana'ka o ua mahele kaua lio la me na enemi, ua hoouka koko iho la ke kaua, a he tuea maopopo akahi no a hoomakaia ka hooili kaua oiaio mawaena o na aoao elua. Ma ke kauoha hoi a ka Naita Lukela ua hoouka koke ia mai la kekahi mahele p, paa ana i ka eheu hema e hoopuipui mui i ka ikaika hoonee kaua ma ko ka aina aoao. Aka, e like me ka mana nui i loaa ia Anedefine ua kau mai la oia maluaa o kona waapa uila alele mai la oia maluna o na ohuku ale o ka moana me ka wehiwehi, a ma ku ha' hookahi ana o kona waha ua hoolilo ia kekahi mau mahele koa mnlalo o ka Naita Lukela i mau puu leliu, a ia wa i makawalu like mai ai ka hookomo ana mai o na waapa kaua me ka hookaulua ole. Ho manawa ole ua opa pu ia na mahele koa o Lukela no lea nui hewahewa launa ole o na kanaka o Anedefina, a ia wa hoi i hoike 'mai oi ka Pukaua Hu o ua kupua Ja i kona ikaika lua ole. Ua hooaaka mai la ia a me kona mau koa e anai i na k'oa o Lukela, a o ke kupua Ancdefine uio koua mau maka iho

uila mai ko ao polohiwa mai i u-malu i!\o la malunn, oia huli mai la ia o luku i mi koa o Kokekila, a ua lelo luiua pu niai la hoi kana mnu liona. līe mea maopopo ua oi hewnhewa loa ka ikaika hoolele kaua ma kela aoao, a na ano o P a v \\ ia ko Uokekila ma aoao. 1' ko liokokila iko aua i keia mea, ua hoouna koko aku la ia i kekahi o kana mau ilio, oia hoi o Haehao-liilii 0 kokua i ka Naita Lukela, a o hoi me Aipuupuu, o paio pu me ia (Rokekila) i ko knpua Ancdefine. Mamuli o keia. kauoha o Rokekila, ua hooko koke aku la ua mau ilio kamahao la, a mamua ae hoi o.ko lakou haiaele ana iho i ka honua a lakou e ku ana ma ka aoao o ko lakeu Alii, ua hoopaapaaina ae la ko lakou mao kileo kupauaha i ka lewa, oiai hoi ko lakou mau Jeo uuina e pohapoha ana, a ua oi aku hoi ka ne-i nakolo hakui lua oia mau leo mamua o ka leo o na batari pu he 30, no lakou hoi na pukiiniahi pakahi ho umi. Mahopo iho o keiu niau leo nakolokolo; ua oili aku la uamau īlio la me he uila laeanapu ana i ka lewa polohiwa a Kane. Ano, he men pono i na nuiknnmka ke hoomaopopo iho i keia wa akuhi no kakou a kokomo aku iloleo o ka io n me lea iwi o ko kaua. Ke ike nei kaleou ua hoonee ae ka kakou Koa Hiwahiwa i kona mahele koa, a ke pii la he alo a he nlo me na koa nunui o ke Kupua Pelekane (oia no Alehiona), a ua mahele ia ho'i na haawiua hana o na ilio. Ua nui na kanaka o na aoao elua e hiolo la i ka make, a o ke koena iho hoi ke omo honua e wale la no i ke koko o ko lakou mau enemi, mamua ae o ke kakiwi ana mai a ka huelo awa o ta make i ko lakou mau uhane a hehee aku iloko o ka lua kupapau koou. I ka wa i hoomaka aku ai o na ilio e hooko i ke kauoha a ko lakou haku, ua like ko lakou ikaika pepehi me he auwai pele nui la e ulupa ana i na mea a pau e hookui pu aku ana. Nolaila, ma keia wahi o na makam&ka, he mea pono ia oukou ke makaikai mua alm maluna aku o ke kahua kaua a na katiaka o Lukela me ke Kupua Hu e kupapa la, a o ka honua hookaha koko hoi a Haehae-liilii i hiki kino aku la e hooko i ka puana a kona inoa, oia hoi o "Haehae-liilii," a pau ka makaikai ann ia papa okioki kanaka, alaila, haliu mai a kilohi ae maluna o ka honua a Eokekila e kaua Ia me ka hopo ole imua o ke Kupua Weliweli o Alehiona. Ho mea maopopo aole hiki ke hooleia ae ua nelo ke iTupua Hu, i ka ikaika a me ka mana e hiki ai ke alakai aku i na koa e hookeleia ona p ka Naifca Lukela; aka, he kanaka ia i hoopiha ia mo na haawina o ke pukonakona, a oiai hoi ka Naita Lukela, ua emi iki ihonahaawina , i loaa iaia; nolaila, o ka mea oiaio, ua haule e aku la ka hoi o ka lanakila ma ko Hu aoao, a ua ike maopopoia hoi keia mea ina ka nui o ka poe make ma ko ka Naita Lukelu aoao. Aka, oiai ua Kupua Hu la e haaheo ; ana no ka loaa iaia o ka lanakila, aia hoi ua hookuiu. koke ia mailaiamanaolana kuhihewa ana i kona ike maka ana, ku i ka puehu liilii o kona mau kanaka, ine he mau opala ls e lulapaia ana e ke ahi. No ia mea, ua holo aku la oia ma kahi ana i ike ai i ke kau liilii ana o kona poe kanaka me kona manao na kekahi mea kino kanaka e luku ana i kona poe. ' • laia hoi i hiki aku ai malailo, aia hoi ua hiolo iho la ka weli maluna ona i kona ike ana'ku he holoholona ilio ka mea' nana e ulupa ana kona poe, a o ka hiona holookoa o ua ilio la, ia 'manawa ua oi ae no kona weliweli -mamaa o ka j helehelena hoomakaukau loa o ke daimonio o ka po. Ia wa, hooholo iho la ua Kupua Hu nei e kiola aku no oia i kona ikaika a pau maluna o ka enemi nana e hoopalahfi nei i kona poe koa. Aka, iaia i anehe ae ai e kaikai i kona pahikaua nui a hahau aku maluna o ka ilio, aia hoi ua ho-uina hou ia ae la ka lewa e kekalii' leo nakolokolo, a oiai ua leo la e hoonakolo aaa ua lilo ae la ka kino o ua Kupua la i mau apana liilii iloko o na maiuu a me ka. waha o ka ilio -

Ko luuu uei iio j»ha ];a hoonianao iloko o ko'n poo makmuaka, aolio keia lva ilio o ao, aka, o kekahi hiona weliwoli no ia a Kokekila, oia hoi o Haehae-liilii. I ke kau liilii ana ae oua Kupna Hu la nin na mana oolea o Haohao-liilii, a mo kona waha kupua, ua Mo ia i m'ea hookau aku i ka woli a me ka makau i na kanaka o ua Kupua la, aka, mamua ao o ka loan ana ia lakou he wa e kiola iho ui i ka lakou mau mea kaua no ka niakaukaa o haawipio mai, aia hoi, ua pau loa ae Ia lakou a pau i ka make, a ua hookau" liilii ia ae la ko lakou mau kme maluna o ka honua. A i ka anai loa ia ana hoi o ua poe la a kahi ka neo e na maiuu uanii weliweli o Haehae-liilii, ua haawi ae la ia he hoailooa me kona leo kuina olelo, e hoike aku ana hoi ua lanakila ia maluna o mau paio, a iloko no hoi i lohe ia aku ai na leo nakolokolo o Wawahiliilii mo Aipuupuu e wawalo ana i ka lewa, oiai na lanakila aela laleou maluna o ke Kupua Anedefiue. A i ku like ai hoi rae ka ka mea kakau i hooakaka ae nei mamua no ka mea e pili ana i ke kahua hakaka mawaena o ke koa liokokila me ke Kupua Anedefiue, nolaila, he mea pono ko lioihoi ia mai ke kamailio ana a ka mea kakau, mai ka manawa mai'i hoomaka ai ke kaua mawaena o Kokekila ma ma ke Kupua Anedefino, a hiki hoi i kona make ana, I ka hooili mua ana o ke kaua mawaena o ka mahele koa lio e alakai ia aua e Kokekila me na koa o ke Kupua Anedefine, ua oi loa aku ka holomua o ka lele kaua ana raai a na koa o ua Kupu'a la. Ua hooleilei mai la ua Anedefinala i k'ana mau ihe uila iwaena o na kanaka o ko Kbkekila aoao, a ua weliweli ka nni o ka luku ana a ua mau maka ihe kamahao la, Ua haehae mai la hoi na waha nunui a na liona i na kanaka a me na lio e kalamoe aku ana imua o lakou, a e mumulu ana hoi ka lewa me ko lakou mau leo, a o ko lakou mau huelo e hoopaapaaina ana i ka ea. {Jole i pau.)