Ko Hawaii Pae Aina, Volume IV, Number 34, 20 August 1881 — KA HUAKAI ALII NO HAWAII! Ka Makuahine Kahu Aupuni ma Hilo Ka Haiolelo Alii ma Haili. [ARTICLE]

KA HUAKAI ALII NO HAWAII!

Ka Makuahine Kahu Aupuni ma Hilo Ka Haiolelo Alii ma Haili.

HILO, Augate 11,1881. I kun Nupepa nloha;—l kela pule aku nei ua hoike aku nu ia oe no n» hana a ka wahine hookalukupua o ka oiu o Pele, i keia pnle hoi ke waiho iku nei au i ka moolelo o kn bnakni a ka mukuahioe Kahu Aupuni ika mokupuni nei 0 Hawaii, U» haalele nko ka hoakai a]ii ia Hinoluln i ke »hi«hi o k» la 2 o Augnt9 nei, i ukaliia e kana aliikane, ke Kia|Hina wahine Kekaulike, na mea H>moihano J M Knpena a me J«>hn E Bush, 'na aialo, na ohua a me ka pu«li pnhiohe o Honolula, a ua ku mai k« Alii wah.ine aukai ma ke kulanaknnhnle nei o Hilo ma kn hora 10 A M. o ka ln 4 o Augate. He huakai ohua nui keia a ka Likelike, a ua Inulou maoli kona oneki i ka halo ana iho, me he mea 1», ke hoomaopopo iho. o ka lua keia o kana hnakai piha ohoa nai wale ke boob«)ikeia me kana huakai mu» loa mai kona hoomaka «na mai e holoholo ma ko kakou m«u kai. I kaheknn ana iho o ka moku mi tTilo uei, aole ke Alii i lele koke niai i kula nei, nkn, na holo mua nku oia e ike iaMokuolo, kela mokupuni e niakaikai nui ia nei e na malihini, a e kn nei hoi Uia Waiakea makai ako. Mahope iho o ka makaikai ana, tia huli mni oia no knla nei, a hookipaia ae la mn ka hale noho o Poonahoahoa, ka home hoi i kulūma mnu i ka hoanmoeia e na alii o keia paeaina. Aia mai»ila oia a me kana nliikane, na ukali a me na ohua e noho nei. I ka born 7:45 P m o ia la no. ua hoau mua ae n* keiki puhiohe i ka lakou man hokeo leo kaoi lea ma ke alo iho o ka h'ale a ke Kihu Aupuni e hoanmoe ai, a ua hiiiamu om hoi ko Eilo uei m« ia ffi»DniTa e mahele pa i na poianikai 0 ka puali pnhiohe e ukuia nei e ka lehulelwi, a uo hookuuia ke puhiohe ma ka hora 10 p m. I ka mokn ana o ka pawa o ia po, ua pii aku ka Hooilina Moi e ike kumaka 1 aa hoohehee pohaku ana a Pel« ma ka mana e kokoke la i Punohue, a ua hoohele loa ae na kapuai lio ma £alepolepo, Waioluma a-me Kukuao i ka wehewehe ana kai ao. Ma ka Poalima ae, ua luakaha iho ka Hooilioa Moi ma kona home malihini, a ia ahinhi ino, hora 7:30, ua nlele hou ae nakeiki pahiohe i ka lakou man naeakuni. KA IKE JkLII M.K HAILI. I ka Poalima. oa hrolaha ia ma na pahi al«nui a ma na wahi. akea o Hilo nei malulo o kn peni a ka mea kakan, a» oluolu i ka Mukuahiue Kahu Aupuni ka ike ana aku i na muka-inana o Hilo, maloko o ka laakiui o Haili, i ka hora 4 0 ke ahiahi Poaono. Mamua ae o ka mannwa i olelo ia o ka Poaono, Augate 6, ua akoakoa ae kekahi hnpa o na ©akHainana maloko o Haili, a ua oluolu i ke K»ma Aliiwahine Kuhu Aupuni ka hele kiao ana aku e halawai me na makaainann, mahope iho o koua makaikai alaa ana aku i ka pale ia awakea. Ua hoomaikai mai ka pUali puhiohe me ke mek lahui " Hawaii Ponoi," i ka wa o ke Alii e hele aku aaa e komo iloko o ka luakini, a ua hoohaahaa mai hoi ke anaina ma ke ku ana iluna i ka wa a ke Alii i komo aku ai iloko o ka luakini. Mahope iho o ka uoho oun o ke Alii ulmli-taa-Q+ nohoj u a ku mai o

Rev T Co«n e pulo, ulaiU lie mau olelo Lookipa na ko Kiaoiin* \Vabine Keleoulike. Mnh'ope oua, u« ku moi ke K.ubu Aupqui. n hai inai i koia liaiolelo malalo ilio nei : E na Makamaka : Ua nui ka hnuoii o ko'u naau i ka lialnwoi nna me oukou i keia la. Mahope iho o ka holo ana aku o ko kokou Moi i na palena o na aina e, ua ikuika ke koi ana a. na manao lanakoi, e hele koke mai e launa me oukou ā pai». Aka, ua hoōkaulua ia ko'u mau manaolana o ka hele kolee mai e ike ia oukou. mamuli o ka pae a me ka hoea ana mai o ka mai lele makamaka 010 he līepela mawaena o ka poe e noho ana ma k'e kulanakauhale p.ko o ko kukou Aupuni. Ma ku heluhelu ana i na nupepa o na aina e, ua hoomahpopo ia lta puni ann o ka honua i ka laulaha o keia mai ahonui ole ; a mamuli o ko kakou mau launa pili kalepa ana ree ke ao o waho, me ho lu, ua ane hiki ole pahu ia kakou ke alo ae i keia hauna mai a ko ke Akaa lima maluna o leakou. tJa hauoli au i ka hoomaopopo ana iaku, mamuli o kn hooileaika ana o ke Aupuni a ma ke ■ ahonai ana mai o ka Luni, ua aneane o mlul» a nku ka mulea awahua o ua mai nei, mai ko kaleou poli aku. Ua aneane ehiku na nmkahiki i hala ae nei, mai l:a wa m«a a ko kakou Alakua Moi i hoakuku mui ai no ka makia o Kona Aupupi he Mooulu hahui; O ka make nui 0 ko knkou lahui-kanaka, he mea kupono ia XLkoJve\i-«L noQn.ao liohoau ai;ae poao ia.e_ lilo i mea na kukou a pau loa e kaana lokabi pu ai, me ke kokua ana kekahi i kekahi, no ua ano a me na kumu, kahi e hiki ai ia kakou ke hoopaluhe i keia ninau paakiki. Aole me iiai ke koikoi a me ka mana o lea wehewehe a ine ka hoomaopopo ana no keia ninau, aka, na ponoi maoli nie kakou a me ko kakoa mau hooikaika ana. 0 kekahi kumu e liiki ui la kakou ke alo ae i keia holoamoku ana a ka make, oia no ko kakou mau hooko ana ma na rula o ke akahai ana e nmlama pono i na ola kino o kakou a me na keiki, a me ka hiipoi maluhia ana i na kanuwui o ka Akua. Ua hauoli nui au i ku hoike ana aku ia oukou ; ma na palapala e loaa mai nei ia'u, mai ko kak'ou Moi niai, ua hoopiha mau ia me na lono o ka oluolu mnikai o Kona ola kino. Ke haka nui uei uo ko'u mau manao, mn o ka huakai makuikni honuaa ka Moi, e loaa niai una no ia kakou kahi nu-a poao hou, aole wule ma na mea a Kona mau maka e hoomaopopo ai ; aka, mamuli no kahi o kona mau hui launa ana aku me na 'Lii o na aupuai uaauao a kahiko hoi o ka honua nei. He inea ku i ke kaumaha a me ka walohia, oiai, no kahi inau mahiua i kaahope ae, ua hoomaka ka iho ana inai a ke ahi pele ; a i keia wa ke hoonenene mai nei e hoohiolo 1 na kikiki o ko oukou mau ipuka a linle. 1 ko'u lele ana mai i kula nei o ko oukon kipona hiehie, ua hoomaopopoia ke kokoke loa ana m&i a ke a'hi e holapu i keia kulanaKauhala nani o ko kakou Aupuni; a no keia mea, ua kauoha aku au i ka'u kane, | ko'u Kuhiaa o na Aina e, ka Hon. Ake Cleghorn, e hui aku me kahi miu kamaaina kuonoono o oukou, a e noonoo akahele pu no kahi mau kumu e hiki ai ke hoohaliu i ke kahe ana a ke ahi pele ma ke ula okoa; a ē hoopakele ai hoi i na home a me ka.pohai naui o ko oukou awa kumoku. IVla keia hapai ana, e hauwi aku no ke Aupuni i oa lima kokua a pau loa e hiki ai i na lima kanaka ke pahola aku. Mai ko'u hiki ana mai, ua loaa ia'u na j lono, ua ikea laulaha ia ma na la Sabati ka hele nui ana o na kamaaina a me na malihini makaikai e Uawili a lawelawe hoi me na hana kupaianaha a ke ahi pele. Ke | poloai aku nei au ia oukou a pau, e hooki ia mnu nno hana, a e noonoo kakou me ka | malama haahaa a akahai i na malu laahia o ka la Sabati. j E na makamaka, mai hooki i na noi ana" aku i na ahonui ana mai o ka Lnni, kahi hookahi nona ka mana a me ka lokomaikai e hoonee ae ai i na alaalai, a e haopau ai hoi i na piiikia. Mahope iho o ka pau anu o ka haiolelo a i'.e Alii me na olelo ninnu, na helahelu rtmi o G. W. Akao Hnpai, Esq., i ka olelo p»na a na mnkaaiuana o Hilo i ka haiolalo Alii, oia keia e wniho iaaku aei: E ka 3lea Ilihia, ka Hoolina no ka Noha Alū, Ke Eahu Makuahine no ka Lahui līmeuii. Aloha oe :— j I ka panai ana aku do kau Haiolelo j Alii, ano, ua Liki iho maluna o'o ka | liaiuihuno nui i ka hoike ana ako ma ka aoao o Dh makaainana o Hilo nei, i k 0 Ukou lawe ana mai e hookipa i kou tnau manao me ka hanoli. Ua kouiohia pu niakon i ka minamiua do ka hoopapee ia aoa o kou hiki aoa mai, mamuii o na ulia o ka mai bepera 1 pahola ae iwaena o ke kulaaakauhale Aln, a m e n« w.,bi e pili HQa . Aka, he mea no ia i ike D ui ia, oh piha na papalma o keia ao hooua holookoa me na pihkia o na aoo like ole he nni wale. Ke haawi nei nae makou i ka lohe aaa mai i ka emi ana o keia mai mamuli o ko ke Aupuni mau kokua a'na, a meko ka Mikua Lani aloha ana mai. He meu oiuio o ka Hooulu Lahoi oiu oo ka makm o ko ka Moi Aopuoi, a ao | e ioa kakou i makaoaake e hoopoinu i ko kakou Lahni a me bo k«kou Nobo Alii tiß mea walohia ka ika ana i k'a emi' ana o ka Lahui Hawaii Ponoi i keia WB. Ako, aolo loa nue kakou i hiki aku i kahi e nele loa t\\ \ na manaolana, no ku lioonianao hou aea 1 ko kakōu

lahui a oie ko hoolaupai aua hoi i ko kakou Aina Makuahine,, B loaa nao keia ia knkou mamuli o ka makaala muu e hooko i ka p«a ana i ka laahia o na rula oke ola kino, a mela noho una «oaemae o ke au KnilaUano, Ke hauoli nei ninkou i kou hoike pna mai, oiiii, mamali o na lauaa leta awa ou a ne ko kakou Moi i uloha nui ia, e kankoe hele la ilnko o na poai lahni o waho, e loau ana he mau pono e hoopomaikai msi $i i kona lohui oiwi. Ano ke hni pu tiei makou me oe, me ka nanu elmeha, no neia mau hiohiona o ke Ahi r«lft 6 pahoia iu,i; Dei inawaho iho o keia kulanakauhale, mnlia paho, e hoonele ia ro«i ana kekahi o kou mau makaainanu i na aina, a me na home a lukou i noho ai a kulaiwi, a malia paha, ē hoonele ia ana keia wahi , i kona iuva nani, i ia e na kapakohakai wliuli, & malia paha. e lilo ana ka K «ani a me ka uliuli o keia kulanakauhale i wahi uaoneo. He mea lnipono lon ia kakou e hooman i ka nonoi nna i ko ka Mukua Lani aloha wale mni, innlia o hookoo ia keia wahi, Xe hanoli nei makpn i ka lohe aoa ua hoopuka «ku oe i ke kauoha.i kau iilii kane, a i kou Kuhiua o ko na Aina E, a i ka Hon o!eghorn (Ake) hoi, e hui pu aku me ka poe kuonoono 0 keia kuhmnkauhale, ena ko kukakuka ana, liuliu «na no na e hoopnkeloia ai koia pilikiu ke hiki mai, a i ke Aupuni hoi uo koua mau kokua tiini mu koua ano makua no ka lnhui. A nia na mea a pili ana ne ka laahia o ke Snbati, he moa in i hnnn ia e ks . poe-.ano KtiL'istiana .ole. Aka, a kiui makou, e ao aku e hoopale loa aku io m»u hana ana. | Ika hoopnu aua i kein, ke pule nei makou e hooloihi mai na Lani i kou ola. Ilahope o ka pau ana o keia haiolelo ua kalien ia o Qon Jno M Kapena e haiolelo, a o ke ano oui o kana haiolelo, oia no ka hoomakaukau aua no ka wu koho halot i e hiki mai ana, a he mea pouo i na makaaioana o Hilo, ke hoouna i na kaoaka Hnwaii e lili ana no ke kuokoa a me ka pomaikai o kona niua h»unu. A pau ka haiolelo n Mr Knpenn, na kaheaia o Rev T Coan e hookuu i ke anniim me ka pule. A pau ka pule, ua ku no ke anniua iluna o hiki i ka puka ann o ke Alii iwnho o kfl luakini. I ke ahiahi Poaouo, ua hoonanea hou ae ua keiki puhioho uia ke kuea oka Uale Hookolokolo. I ka la Subuti ae, o like me kona maa ina Honolnlu ho hele pulo, ua hoohanohano ae oia i ka luakini o Haili nia kona hiki kino ana ae. I ka Poakahi ae, Augnte 8, ua ikeia mai ke Kama Aliiwahiuo Kahu Aupuni e kekahi mau wahine haole o ke kaoua nei o Hilo. { fea hora 3 a mahope iho o ka auina la, ua hele kino aku ke Alii e makaikai i ke kuia hanai o Hilo, i ukali ia e Hon J M Kapena, Sophia Sheldon ame kekahi mau keiki e ae. Aia keia knla malalo o nakumuīlon Joseph Nawahi ame Miss Arius. O kekahi keia o na kula kahiko iloko o ka aina, na like me kanaha-knmauialinia makahiki o ke ku ana mai kona hookumuia ana mai. Ia po iho, ua houleulele hou ae no na keiki puhi ohe i ka lakou mau kuuiuhinn. Mamuli o ke kono a Mr. Lee Loy, ka Luna mahikonuio Pepeekeo a me Kau-. paleuea, nolaiia, ua holo aku ke aliiwahine i Pepeekeo maluna o na waapa, i ukaliia e ke Alii JsTiaaina o ka moku puni o Hawaii ame ka poe wae. Haalele na wuapa ma ka hora 6 kakahiaka, n hiki ra& ke awa o Pepeekeo i ka hoia 8a me hapa. Ua kau ke Kahu Aupuni maluna o ka lio, a o na ohua ma ea wawae a hiki ma ka hale noho o ka Luna Nui a me kana lede, kahi hoi i apo aloha iu. mai ai ka huakai ake alii. Aohe i liuliu iho, na awiwi mai la na mea nona ka hale i na aiea ai i hoomakaukania, a he manawa ole, kukuku ana ka oiaha o na mea ai Haule iho la ke Alii a me na hoahele e hoonuu ina momona i hoolakoia, a ai īho la kela a me keia a maona mo ka mahalo nui ia Lee Loy a me kana lede no ka piha lokomaikai, a ua eo no hoi ia laua ka hanohano o ke kahea mua ana mai i ke alii e kipa ma ko lana hale, a ua huule hope iho na kanaka maoli koikoi o Hilo nei. Na olua ke eo ! Ua haule o Hilo Hanakahi. Ua papalua ka hanai ana a ia wau kamaaina i ka huakai a nie kn poe makaikai mai no hoi. Ke mahalo aku eei no hoi ka mea kakau i na wahi makaainana uuku o ke alii i hele mai e ike iaia ma ia la i Pepeekeo, no ka mea, o kona njakeoiake ka ike i na makaaioana a pau o ko laua aupuni, mai ke kiekie a ka haahaa. aole oia e hoopale i ka ike ana i fe a poe e hele mai e aloha iaia, no ka mea, "° ke aloha kona makemake aolo ka mohai." I ka hora2|, ua hoi mai ke alii & ine ka huakai no ke awa, i ukaliia e Mr a rae Mrs Lee Loy a me na makaamana o ke alii malaila, a haalele aku la ! a , PL ;r eelte<J 5316 na hooipo hoomaikai, a li hol n»«i la ao ke awa o Ptinahoa.