Ko Hawaii Pae Aina, Volume IV, Number 36, 3 September 1881 — HE MOOLELO KAAO NO KA NAITA ROKEKILA HINEDU. KE KOA PUKANI O NA AU POULIULI. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KA NAITA ROKEKILA HINEDU.

KE KOA PUKANI O NA AU POULIULI.

[Unuliiia e ka Poni manawalea a Joscy>h l'oepoe, no ka liiwahiwaa ka Lahui.] MOKUNA IX. HELU 7T.'" NA nmkamaka e hooipoipo pu nei me ka Moolelo o ka Jtfaita Rokokila Hinedu, ua ike oukou ma ka helu i hala iho nei, ua make ke Kinua Anedefine, ka hiena weliwe» n. t moku[iuni ako'ako'a o na papaku o Alehioua, a ua pau hoi kona maua a pau i ka ulupa ia a muu mokaki iho la ma na kapuai o Rokekila. Noiaila, aoho mea i koe aka mea kakau e hoohuai aku ai no ka mea e pili ana i ke Kupua Anedefine, oiai, ua hala aku la ia ma kela aoao o ka muliwai o ka make, o ka raea wale no i koe ma keia wahi o ka kakou moolelo o ka hoike aku ia oukou i na mea e pili ana i ka hauoli a me na lealea i t hoil;e ia mai mahope iho o ka inake ana a me ke pio ana o Anedefine a nie kona poe. X ko auhulihia ana mai o ke au o ka lanakila nia ko Rol:ekila ma aoao, ua haawi koke ia a« la ko kuahaua e ke Alii ka Moi ludanekai, e kukala ia ana penei: Olelo Kuahaua—o makou o ke Alii ka Moi ludanekai o ke Aupuni Malata, ke kukala ia aku nei e ko makou Naita hanohano ke Alii Lukela o na Legiona kiekie o ka Papa Hanohano o ka Moi Nekai, ua lilo keia i la hauoli kulaia puni no ko makou Aupuni, a ke kuahnna ia akn nei na kanaka a pau o ko makou Aupuni e akoakoa mai me na makana lehulehu ma ko makou halealii, e hoike ana i ko lakou aloha kiekie i ka mea nona ka ikaika i hoopakele ae nei i ko mnkou aina raai loko mai o ka puliki ana a ka mea pakaha wale, ka mea hoi a makou e hauoii nei no kona make ana, a pela hoi e hooko ia ai ka Olelo Wanana kahiko a ke Kaula eehia Hibariata. A nolaila, e lilo keia lio Olelo Kuahaua Alii i naawi ia o makou ma ke kahua l:aua a makou e kapa nei ke Kahua Kaua Latehama (ma ka Olelo Hawaii » 0 ke Ola ") Na ka Naita Lukela i kukala waha, aku i keia Olelo ifunhaua imua o na puali koa a me na knnaka, a ua lilo ia mau olelo i mea olioli nui ia e na mea a pau. Aka, hamau iho e> na hoa, heaha keia hiona • eehia e ike ia aku la e /lee mai ana a halawai pu ae mo ke Koa Kokekila. Owai keia e hele mai nei iloko o na aahu i okomo ia kona mau nu'a i na pohaku dtCimana a me na pohaku makamae ona waihooluu he nui ? Heaha ke ano o keia kaoo e kamoo mai nei me ka ilihia ? A owai la ka hiwahiwa a ia kaoo e puluma mai ana i Uona kapn a me kona ihi ? 1 ka wa i kukala ao ai ka Naita Lukela i ka Olelo A'uahaua Alii, aia hoi ike ia aku la he kaoo o na lede opiopio e kai mai ana ma ke ala pololei e hiki mai ai i kahi a Ilokekila e ku ana, a iwaena hoi o lakpu kekahi lede i oi aku ka nani a mo na hiohiona ilihia mamua o ko na moa e ae a pau, a nona hoi ka aahu i hoonnni ia me na pohaku nani o na ano a pau, a o alohilohi ana hoi imua o na kukuna malauialumu o ka la.

Aia hoi nw iiu lima « kokahi mau lalo ho tii;ui lini am o na vuiolina, a o Koknhi poo hoi o p«a ana i na hoko pua i imiiu o ko nla anuhen. I ka wu n ka hnakai e lielo nmi h, ua liko iho la im kuli o na kanaka inalunu o ka iiihoium mo k,> kukni una ilio o ko lakou mau poo ilalo, tno ho la e hoiko ana lakon ho «noa i liko mo ko nkuaka lakou i iko aku ai o holo mni: nna. | 11010 uiai la ua huakai la n iioopuni | ao la i kahi o ku ana o ka Eueu o Rukini, a oili mai la hoi inai waona mai o i na wuhino ka lede nona 'ko kapukapu i hai mua ia ao noi. i Hele mai la ua ledo la iue ka hano-! hano nui, oiai hoi ka hai'-a wahine i ukali mai iaia, e kukuli ana me ke anoano, a kukuli iho la hoi ia mamua pono 0 Kokekila, ka mea hoi i lele iho mai tuna iho o kona lio a ku maluna o kona mau kapuai. A i ua lede la e haule an i ma kona nwui kuli, aia hoi poha mai la kona leo kohu hoeue melodia imua o Kokekila: " E ko Koa Rokokila, ua helo niai nei an o hoiko aku iunia ou i ka mii o ko'n hoomnikai ana'ku ia oo no kn haua au i hana iho nei, k» mea hoi e hoike maopopo loa mni nna o oo io no ka moa a ko Kaula Hibariata i wanana mua m'ai ai. Ho luina keia i komohia nku ai ko maua aiha iloko o ka aie palena ole, ka aie e hiki ole ai ke hookaa ia mo ka nui o ko maua inau lua huna waiwui nui, aka, ke lana nei ko'u manao e loaa mai ana no ia inaua he manawa e hiki ai ia maua ke hoihoi aku he wahi lihi o ka aie i komohia aku ai maua iloko o kou mau apona ana mai. Aka, e ko -Koa, e ae inai kou oluoiu e hookipa aku 1 ko'u mau hoomaikai ana imua ou." Me mi huaolelo hope ku ae la ua lede la iluna a kunou mai ]a hoi jmqa o ka mea ana i hoolaa aku ai i kana mau hoomaikai ana, a me na kapuai hiehie hoi nku la ia a halawai hou me kona ; kaoo i hele mai ai. j Mamnli hoi o ke kauoha a ke Alii ka Moi lud>\nekai ua huli hoi aku la na mahele koa a pan i ka halealii iwaeua hoi o na leo uwauwa o na kapaka. Ua lilo kela manawa i waahlu loa no na kanaka, a ua hele hoi ko lakou mau hiohiona a piha pu i na hoike ana no ka olioli, Hoi aku la na mea a pau a hiki i ka halealii, a malaila kahi i pahola ia uiai ai na hoohiwahiwa nani lua ole a ke Alo Alii ludanekai a mo kana lede ka Moiwahine Rosaria, «ka mea hoi nona ke kaoo i hele ae ai e halawai mo Rokekila ma ke kahua kaua, a o ka mea no hoi i hele kieo aku e hoike i kona manao hoomaikai ponoi imua o <ke Koa ka Naita Rokekila. Ke hoomaopopo nei paha ko'u poo makamaka, o ka Moiwahina Rosariiv no ia i hele mai la iwaona o ka uluwehi o na ledo e halawai pu me ka kakou Koa hiwahiwa Hokekila, u nolaila, aolo paha he mea i koe e kamailio ai. I ka haule ana'ku o ka la ma kela | huli o ke ao, a hohola niai la hoi na oheu o ke ano liula o ke ahiahi iji <wa i hoomuu mokaki ia mai ai na makana a na kanaka nia na kapuai o P»okekila. Pela no i hele hookupn mai ai na makaainana a hiki wale i ke puanuanu ana mai o ka po, me ho mea la ua kokolo mai Ia na eheu o ke aumoe. Aka, iloko oia manawa holookoa a pau, aole i hoomaunnimil wale ia iloko o ua nanea palaualelo wale no, aka, ua kahinu ia no ua wa la ine na hnna e ku ai >ka puana ke oielo ae ho " īuau hana lealea." Oiai ua pauma ia mai la na leo melod:a hoeno olu mai na kileo mai o na lede opio, ua kilipohe palaneho iho la hoi ko lakou niau manamanalima nmluna o ka lakoū mau lira a me na vaiolina, a ke ho'uhene mai la ia mau leo i na pepeiao o ka kakou Koa me ke kikoni liilii ana iho hoi i kahi nolunolu o kona puuwai, a e hoohuahuai ana hoi i na kai-koi manao hoohihi i kona houpo. 0 koia na uauea i hoonininu ao ia mauawa, a ua hoohala ia ke au o ka inannwa ine ka hauoli a mo ka lealea, o iiiki ole ai.ko olelo ia ua kuloloia walo ia iho no ka wa i manaoia nō ka hauoli.

1 kii huli ium «o o k<s i\umoo mo ka hoomōu ia no hoi o ka mauawa nio ka hauoli, ua ku ao la o Kokekila iluna a kunou aku la ia imua o na Moi, mo ka olelo ana'ku e kalaiu mai oiu tuai ko auaina niai, oiai ke koo niai la ka nume ;v ka makohiumoo i konn nn\u lihilihi. A niamuli o koin nonoi n ko Koa ua hookuu oluoluia niai la oia nio ka panai ana uiai hoi o 'Lii ina olelo pano e hoahewa nna ia laua iho no kahookokoia loa ia ana o ko au o ka nianawa mo ko laua noonoo 010 i ka hewa nui launa ole oia hana ana, aka, ua hoonialielie aku la o Hokekila i ko īaua mau mnnao pioloke me ka panai ana'ku hoi ua niinamiua loa oia i kona haalelo ana iho i ke anaina a kona puuwai i hoohihi loa ai, aohe hoi e hihi he okoa ka mea a kona naau i huki ai. Nolaila, haalele aku la ia i ke anaina oiai hoi na niea a pau i ku ae ai iluna e hoike mai ana hoi he Alii nui ka mea nona na kapuai e hookamumu la i na papahele, a he hiwakiwa hoi na ko lakdu mau puuwai. Maanei e haalele kakou i ko anaina e nanea ana iloko o na hauoli ana, a e kiei nku kakou moloko o ka rumi a Rokekila i komo aku ai, oiu no hoi kona k|ena moe. ' I ua koa nei i komo aku ai iloko o kbna keenn, ua holoholo ae k ia i o a ii uei iue he mea la ua komohia ia oia e k«kahi noonoo ano nui a kuhohonu. j Ae, uu loaa oia i ka mai maewaewa lha ole, oia hoi ka hauoli aloha o kona rhakuahine hanai aia ia ke okuku Ia iloko o kona honpo. f TJa loku ia kona puuwai, ua hoowalaj)ia ia kona naau, a ua ehaeha kona inanao, i ka hoomanao ana ae pehea aku nei la ia. Nolaila, o keia ke kumu hookahi nana i kono ae iaia e hookuu aku i na olelo nonoi o kala ia mai oia mai ko anaina inai, o liEe rne ka kakou i ike ae nei. Ala mai la hoi iloko o ua Koa la na ninau ana e hookupilikii ana i kona noonoo, a o ua man ninau la oia no keia: Heuha la ka waiwai o ka lanakila i loaa ia'a i keia la ? Heaha hoi ka pomaikai o keia mau hoohanohano ana, ioa aia ko'u makua hookahi ke paa pio.la malalo o na. mana eleele o kekahi mea ? A i keia wa i haule iho ai na kuli o ua Koa la ilalo, a puana ae la oia i keia mau lalani olflo kalokalo: E ke Akua anoano eehia, E Teserenohogiono ka iiihia, Aole anei e hookokoke mai, Kuu ulono ana i kuu hea ? Ua eha kuu naau, A ua walohia kuu houpo; Ke haiūni nei hoi, Na wai aiai o kuu maka, Ke kakaa aku nei lakou, Me he niau kulu kehau la. Aole anei e loaa— Ke aloha ia mai; E kon puuwai knpu, Ke Akua o na Kukiui ? Ko uwalo akii nei au, A ke ulono aku nei ko'u Ico, Ma na keehina wawae 0 kou nmu kapuai laahia. E hai mai oe, Pehea aku nei la, Ife kapu, ka ilihia, 0 ka mea a'u i kapa aku ai, 0 oe no kuu makua ? A', e kuu kokua, Ka mea nona na iwi, Au i lumai ai; Ma ka waonahele, A'u i auwana hele ai. | E hiki anfei ia oe, j Ke hawanawana iho ? A hoolana ae i ka puuwai, Ua aneane e lilo, Ea, e Aole i pau pouo ao ka huaolelo hope aua Koa nei i puana ae ai, hoi halukuluku ana ke pani o leona keena, a na ia halnku hoi i hoohikilele ae iaia mai kona kalilo loa ana aku iloko o'na wiliau-o kaua n:au kalokalo ana. (Aole i pau.)