Ko Hawaii Pae Aina, Volume IV, Number 39, 24 September 1881 — HE MOOLELO KAAO NO KA NAITA ROKEKILA HINEDU. KE KOA PUKANI O NA AU POULIULI. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KA NAITA ROKEKILA HINEDU.

KE KOA PUKANI O NA AU POULIULI.

Unuhiia e ka Peui a Joseph Poepoo, no ka Hiwahiwa a ka Lahui.] MOKUNA IX. HELU i im'U| C k-e P tml\uu.-siWe. Na Ulumahiehie i ikeia aku—■ Li!o kahi Akua Peke i Nui [Kuhina nui.] Ikea ke akamai kilokilo o Selima —Ka huakai imi makua a ka Naita.

MOOMAOPOPO iho la na mea a pau, he hana ano nui ke hana ia nna, i ko ka Moiwahine ala ana mai. Ua ike iho la no hoi lakou ua pili no ua hnna la ia Selima ma. He ruaDawa pokole wale no hoi ka ke anaina o ke kali ans, aia hoi hoea mai la ka Moiwahine RoBaria, a ia wa i haule iho ai nn mea pau malnna o ko lakou mau kuli, me ke kikiwi ana iho o ko lakou mau poo ilalo. I ka noho ana o ka Moiwahine ma noho, ua hoi ae la na mea a pau ma ko lakou mau wahi iho, a huli like mai la i ko lakou mau nanaina, ma kahi a na Moi e noho ana me ka Naita Kokekila. Ia manawa ku mai la ke Aiii ludanekni « pane hou mai la iinua o ke anaina me ka i ana uiai: E na'Lii oko Aina, ua kokoke mai ka manawa e noho ai ka Aha Kuhina, no ka noonoo ana i ka haDa a'u i hai mua aku nei ia oukou, oiai ua noho kino mai nei ka Moiwahine mawaena o kakou. Nolaila, ano ka wa e noho ai ka Aha Kuhina, a e inalama ia hoi me ka maluliia a fne ka hanohauo, a i wa hoi e noho mai ai uaaha la, nlaila hoike ia aku ko kumuhana, ana ia aha hoi e noonoo me ke akahele, a hoohooholo i ka mea i manao ia he pono a me ke kaulike. O ka wa mai la no ia kuku like mai ai ona Kuhina Leduriana, Poseto, Kascta. Wena, Badana, Lioneta, a mo Uahama. He poe keia ua hoonani ia hoi ko lakou mau }ioo me na oho hinn, a ua hooniua ia na ili e na alu'a o ka elenwkule, a he mau kulana Knhina like ole ko lakou i noho ai. 0 Ledafiana, oia ke Kuhina o na Oihana Laa iuaua o na Akua, o Poseto, he Kuhina ia o na Kilo a me na Kuhinakuhi Puuone, o Koseta ke Kuhina o na Kakaolelo a mo na Ololie ninole-olelo, a o Wenn, ke Kuhiua o na Loea Akeakamai, o Badana ke Kuhina o na Ahu Waiwai, o Lioneta ke Kuhina o «a Aina, a o Unhama ke Kuhina o na Launa Aupuni anu.

110 |wo keia i kaulana ka īuakolukoai oka lnkoH niau liana jv\kahi i hoopilia ui, a ho mau noonoo kuliu o wohe nna i na Nnnohai hunakelo i poopoo ia iloko o ka poliuliu o ka pohihihi, a mo ia mau uu'anu'a o ko akaiuai, i haaheo ni lakou innluna o na oihium a ko ka nina i ku ai mo ka woliwoli. I ka nonoho ana inai a ua niau kae'ao a la tno ko lakou īuau hanohauo nui, ua ku hou niai la ka Moi iluna a pano mai la mo nei: Auo, ua liiki mai ka wa e kukulnia ai ka moohana a ko kakou Aha Kuhiua, e like ino ka'u i kahoa e aku nei ia oukou, no ka raen eia ka Moiwahiue ma kakou a ua makauknu oia o kaana a e lawelawe pu nie kakou ma na ninau a pau o noonoo ia ana e keia Aha Kuhina. Nolaila, i moa o ike ai oukou i ka hana a'u i manao ai, nolaila, ke hai aku hai au. E noho keia Aha Kuhina a e noonoo i ka niakana i ka makana uui e haawi aku ai kekahi o ko lakou hoakauaka, ka inea hoi nana i hookipa mai i ko kakou mea uaua i hoopakelo ae mai na umii nna a ko Kupua Anedcfiue ; a pela pu hoi mo ka mea pono o hana aku "i ' '« l naua i kuhikuhi mai i ke ala o liiki ai ka Naita Hauohaao i leahi i ku ai kn Muihui Mesinn, A ke inauao nei e noolilo ia kokahi o kuu Mukuainana, oia hoi ka uioa nona ka niuauma hamania i wehea e kaheahea o na leo ohohia, i maliu ia mai ai e ka malihini hanohano, a Hoola hoi o ko Makou Aupuni Nekai, oia hoi ka Naita o ka Pahikaua Kupuao Aigupita, i Kunina Nui, a oia kekahi o na hoahanohano o Ko'u Aha Kuhina Aupuni, a e lilo no hoi ia i hoa no ka Papa Hanohahano o ke Alii Nekai. Ao ka kakou hana kupono e hana aku ai ike Keonimana malihini, nona ka inoa ano kaula oia o Selima, me ka hana e kaa io ai ko kakou aie nui, no ka niea, oia no ka inea nana i ike ma kona ano makaula, eia maluna o ko kakou mokupuni nei ka Maana Mesina, kahi a kakou i lohe [wale ai, ka Hale Paahao Weliweli o ko ke Akua Poipe | inaina, a o ua mea la e kaa ai ko kakou aie, oia keia: E lilo oia i Makaula a i Kilo no ka

Moiwahine. A nolaila, e noho keia Aha me ka noonoo no keia mau mea. Ana ka lokomaikai hemolele o na Lani Hoano loa e papalu mai i na noouoo hololea maluna o oukou e na pou ha-na o ko'u aupuni. I ka pnu ana ae o na olelo a ke Alii, ua meha pu iho la ke anaina a pau mai o ao. A liuliu hoi ia hoolni ana, ua ike ia aku la na hoa a pau o ka Aha Kuhina e kuku like mai ana, a pane mai ana ke iiuhina Lpdarinna: E ka Uihia o ke Aupuni, ke Akua o ka aina, ao ka Moi ona kanaka. E lono, e mnliu mai, a e hoolohe mai i ka leo o kou poe. E ola ke Alii ike Akua, a o na mea a kona Puuwai Ilihia i noonoo ai, aoho leo nana e a'e ae, e hoopalaha aku ia leo, a e uumi paha a make ia leo, aka e lana, a e lele ao a lahalaha ia leo o ka Moi tnai kela a mai keia pea mai oka aiua. Nolaila ke kukala aku nei makou, )' keia la ua holiloia ko makou hoa kauaka a hoa Makaainana e like moka nmknmako Alii i Kuhina Nui a oia no kekahi hoa o keia Aha Kuhina, a o kona hale a pau e lilo no i poe noho ma ke alo alii nei, a e nana ia mai oia e ko ka aina a pau, ho Kauaka ia e ku ana ma ko kulana nui kiekie, a e, haawi ia hoi na uiahalo ana a pau iaia, oiai kona ola ana ma ia ano. Nolaila, i mea e hoapono ia ai keia hookohu aua, ke kauoha īa aku nei ka makamaka i hookohu ia i keia wa e ku niai iluna, a e hele mai imua o makou no kon& hoolaa ia aua me ka oiaio no ka oihana aaa e lawelawe aku ana, i ku liko ai hoi ine na Kanawai ame na hana niaa niau o keia aupuni mai o kikilo loa mai. I keia wa ku mai la kahi Akua Peke, a holo mai la oia me Da hiohiona ua lulumi īa e na hoike ana o ke kaunmha a me ka luuluu, aole no kona manao iho e hehi ana kūna mau kapuai no ke ala e inolia aku ni kona kiuo no ka make, aka no ka hauoli no. Hele mai la ia nie na kapuai mama, a inamua pono iho ona Kuhiua, pepee iho la kona mau kuli ilulol

In wa paue hou niai la o Ledasiaua : E ka hoahannu, Ano, ma lea lokomaikai lua ole o na Lani a mo ko Alii o ko kakou Aupuni, nolaila ke kauolin ia aku oo eku inni iluna, n o hoanhu ia kou kino holookoa nie ko kapa onionio o koia Papa Ilnnohauo a kou oiwi laa o kupuni iho ni. Ma keia wnhi, hele mni la ko /uihina Poseto o im Kilo ame na Kuhikuhi Puuone aku mai la imua ona, mo kekahi kapa onionio i liko kona ano me ka hau kakahiaka, a i hoauapanapaia ae hoi e na pupu momi wai liula o ko kio wai kamahao o ka mooalii o ua mokupuni Nekai la. Pane niai la oia imua o ua wahi Peke la o Kaluukea ; E ka hoahanau, ano e aahu iho oe i ke kapa laahia o ka Oihana Kuhina eehia oko kakou Kupuna Kahiko ke Alii ka Moi Nekai. A pela auanei e hoike al«i ai oe i ko ke ao, ua laa oe no ka hanohano o ka Papa o na Kuhina a kou Alii a me kou Moi e pulama nei. E ka Pokii, ano ke kukala aku nei au imua o ka Puali o na Kilo a mo na Kuhikuhi Puuono, a i ka Aha Kuhiua nei oka Moi. Ua hooko pono ia ka Makemake Alii maluaa ou, a ua liookohu pono ia oe e liko nie ua niaksniake la. Ako kukala hou aku nei au ma ka hunohano o ka Legiona o na Kilo a me na Kuhikuhi Puuone o ke aupuni Neleai nei o hilioai ma kau lawelawe oihana aupuni aua. E kuu Pokii, wahi a ua Kuhina la, Ke manao nei au, ua pīha ka hookohu ia oe e like me ka makemake o ka Haku 0 kaua, aka, o na lawelawe o na hana ma. kau Oihana, mai kuhihewa-oe ua hiki ia'u ke hoaiki aku i ka moali o ia mea, aole pela. A ma ia mea i hiki ole ia'u, na ke Aliiwahine hoano no ia e hoike mai imua ou. A pela auauei e panee ia aku ai ke aloha o ke Aupuni no ka hana maikai au 1 hana aku ai i loaa mai ai i ke aupuni nei ka puuhonua o ka palekana mai ka hohia ana o ka wiliau eleele o ka pakaha wale, mai na manao haakei a me na lima koko oke Kupua Anedefine. A nolaila, ke aahu nei oe i ka lianohano o kou aloha, aloha alii, a uloha hoakanaka hoi, a ma kau hana pono ana me keia. Pela auanei ke Akua e kokua ai ia oe.

1 kela wa a ke Kuhina Poseta i puaana ae ai i na huaolelo hope loa, ia wa no i haule like iho ai na kuli a pau ilalo, a lohe ia aku la na huapule anoano e o-lao-la mai ana mai lehelehe mai o ke Kuhina Lnderiana. A i kona amama ana ae, aia hoi ku mai la na Mai iluna, a pane mai la ka Moikane. Ano, e kau aku ai na hoomaikai ana a ka Moiwahine maluna o ka hoalianau, hou, a pela auanei kakou e ike ai, ua apono oia i keia hookohu ana. Ia wa i hohola mai ai na lima oua Moiwahine lu, a pane mai la me ka leo anoano ilihia: " E ke Kaikunane, Ano i loohia raai ai i ka Nohoalii he hanohano, ma ka hookuu ana aku i kona mau hoomaikai ana ma o kona kauwa wahine la. Ni ia mea, i keia wa no, ke kauwewe aku nei au maluna ou ina ikaika a pau oka inana hookohu ia oe e ka Pokii, a e lilo auanei oe he hoa no ko Makou Aha Kuhina, a he uku panai hoi no kau hana kiekie e poina ole ai iwaena o ua moolelo o keia mua aku mawaena o na Alii Aimoku o ke aupuni Nekai. A no ia mea la, ke kukala aku nei au ma ka aoao oka Nohoahi; ua poni ponoi aku au ia oe i keia la ma kou inoa, ke Kuhina Nui o ke Aupuni o ke Alii ka Moi ludanekai, ahe hoa hoi oko makou Aha Kuhina. A e haawi mai hoi ka aina i na hoomaikai ana a pau maluna on—a na kou ola e waiho mai i kou lawelawe ana ma kau oihana. Ana ke Akua e hoohaumaka-iole ia oe," Pau ae la na huaolelo a ka Moiwahine, noho iki la na mea a pau iluna o ko lakou fflau noho, a ike ia ae la he i£ubina kahi Peke, a ua maikai i ka manao-o ua mea a pau keia kohoia nna. Oiai ke anaina e lai ana, ua ku mai la ke Kuhiua Uahnma a waiho mai la imua o ka paepae oka Nohoalii i knna noi, a eia na mapuna wai ono i luai ia mai eia olohe Kuhina o ka Moi ludanekai:

"E «a Kuhina oko Alii, ona mahele a pau o ka mea Ana Manawa o lta Halealii nei, ua luuluu ia mau huahela mo na niomona o ka hana nui a ko kakou Ilaku Alii i poloai ai ia kakou e akoakoa Pu iiio ia o liko mea maa mau ia kakou. 0 na hana i lawelawe ia iho nei o pili ana i ko kakou hoa makaainana, ua piha ia, a ua kupono ia no ka hoopilia ana ia maka'lua, a no ka mea hoi, o ka hanohano i hoouka ia aku nei maluna ona e kona Moi, lio panai ia no kana mau hookipa a heahoa i hoao ai e kaohi a e hoomaliu mai hoi i na hookokoa loa ana aku a na kapuai a keia Puuhonua, ( me te kuhi ia Eokekila,) i hoopomaikai nui ia mai ai kakou. Aano ena o ke Ali>, aole paha he manawa maikai a kupono e ae a'u e kakali aku ai e like loa rae keia wa e akoakoa nei, no ka hoolauna ana aku imua o oukou ma ke ano iko a launa oihana, a pela paha ka noho e oluolu mai ai. Ake kukala aku nei an, he wa ike a launa oihana keia me ko kakou Pokii ma ka Oihaua. [kahi Peke] Ka-i aku la ua Kuhina la e lalau i kahi Peke, ua paa o mai la naliniao ua wahi Haa la ika Moiwahine, no ka mea, ua mahamaha loa ia ka Moiwahino e ka olioli, a pela i lilo e ai iaia me kana noi niai ia Uahama, nana (Moiwahine) e hoolauna mai ia lakou. Aua lilo aku la ia manawa he wa lulu lima ma ke ano iiee oihana, me ke kukai pu ana me na hene aka ana, na olopu waina, a me na mamala -olelo on ohia. Nolaila, ena makamaka oka Naita Kokekila, mai ui-ha oukon no ka hala loa oka kakou koa ma na nahili oka ike alii ana. ua hiki hoi paha, e hoomanawanui kakou a pau na hana o ka luhi o ka kakou koa, alaila nee hou kakou imua ina na mea o ua koa lā. (Aok i 2>au.)