Ko Hawaii Pae Aina, Volume IV, Number 43, 22 October 1881 — HE WAHI MOOLELO POKOLE NO ESOPA. [ARTICLE]

HE WAHI MOOLELO POKOLE NO ESOPA.

Mahope iho o ko Esopa luana ana e liookamaaina malaila, ua kipa, loa aku aku la i« ma ke ano makaikai i ke nlo alii o B*bulona ; a ua nui a leliulahu wale kana oiau hoohoka anu i ka poe &k6«katcai k»ulaua oiu hu. 'No na hana hookelakala hauwi nlnuU a Esop», u« ukiuki loa iho 1» ka Moi Lycerus o a manun ilio la e pepehi ia Eaopa. Eia ko jiuujJ i ruiu«o ia ni e pepehi: ua hoouoa malu afcu ln o Esopa i kaua mau pili akeakamai i ka Moi o kekuhi aupuni o aku ma ka inoa o Lyoerus, e like uie ka mna ina poe uaauao kiekie oia muu la, ka hoouna a hoouna mui i kekuhi uie kakahi. A pelu o Esopa i lioouna ai i kana mau niuau hoohoku makainoaoka Moi L)'cerus o B.<bulona, ka apaa hoi ana e nuneu iki nei, auo ka mea, oka Moi «nu i hoounu aku ai i ka ninau nana e imi mui ka haiua he moi ia oia i kaulnna ma kona naauao kiekie, a he hoaloha hoi no ka MoiLyc3nvß. — I ka hiki una Bku o ua mau Dinau nei a ke Kumehai o ke Aupuni Po o Amonia, ua pahua a holokee ae la ke Hkaniui o ua moi kuuluna nei, a no ku hiki ole i ua moi nei ke wehowehe i kela mau niuau, ua nono! hou mui lu oia in Lyceruß e wohewehe uku oia i ke ano o kela eohu niuau anu i niūau nku. Un pahaohuo lou ku tcoi Lucerusa i ka ike ana i keia mea, a hoole nk'u la oia, aole naua kelu mau uinau. No ka lawe hewa ia o ka inoa o ka moi uanlolo o ua mnu ninuu la, ua hoopuka ue ka moi i kana olelo hooholo, iua e loua ka tnea nana i lawe wale koua inou, o kona nku hoopai ka make. Ma keia wahi e waiho ai kakou i ko kunawai oke alii me kona uku hoopai he make ; a e uana ae kakou ia Esop«, ua hoomaopopo oukou he WHhi heleh«3leūu auo e ko Eaopa, a aohe hoi ana keiki, no ka mea, he maka'u ia oia e na wahine. Nolaila, nonoi aku la oia i kekahi keiki mai kekahi mau eaakua ilihune mai, ao ka iuoa aua i kapa ai no keiki nei, ,o Eunus, a o ka hooilina hoi ia o ko Eaopa mau waiwui. Ua hoohiki ia ke keiki imua o ka moi.eiile loa ua keiki la n& Esopa. * Mahope] iho o keia hoohiki ana, ua hai ia ae la, na Esopa kela mau uinau i hoooea ia ai ma ka iuoa oka moi. Ua kauoha koke aku k moi iu Homipura e pepehi ia Eaopa, e like me ka ke'lii i hooholo ai, o ka make ka ukn oia haua. 0 Homipura nae, he hon'loha oia no Esopa, ua minamiua loa oin ia Esopa. No ia mea ua huna iho la o Homipura ia Eaopa iloko o ka iuaknpapau, a ua kaulaua ae la ia make uua o Esopa ma lia aiea a pau. A no keia wawa ann peia, na haawi aku la o Luceru i na waiwai a pau o Eaopa maluua o kana keiki o Eunus. Aole i liuliu mahope iho o kei» nnlohia ana o Esopa, Ua lohe aku la o Neeenaiho ka Weli o Aigupita, a oia no hoi kolaila moi, i keia kaawe ia ana o Eaopa, ka mea hoi nana i kuhikuhi i ke alanui o kona aupuui e noiio mana ai maluua o kana mau panalaau lehuluhu. A o ko Eaopa hoa'loha maikai uo hoi ia, » ko Neconubo hooinaopopo ana i ko Eaopa make ana, wela ae la ka lili iloko ona no kona hoal'oha Moi, ke'lii hoi O Babulona. No ka wela loa o ko Netinubo huhu, na hoouna mai la oia i ke kauoha ia Lueem, e kukulu iho oia i Kiahoomanao Unni uo Esopu,' a ina aole e hooko ia keia kuuoha e ka Moi o Bibulon». A.l«ila e komo mai auauei ke Aupuni o Aigupita e kau i na auhau koikoi a pau e papalaa ana i kel» ame keia ona loaa aupuni, a ke hoole ia keia mau nonoi aoa, uhiila, n» makauaau loa oia e Looholo i na WaH-kome maluua o ke koko oko BabuloDa, a o kaa hoi i ka Hae Mahinahoaka o Aigupita ma ua heiu o B ibnloua, a e lawe pio hoi ia Netioubo a.me kona aupuni mulalo o ka malu o na eheu o ka Mauu Peredai80, a ma ke kumu o n» huelo o na Moo Arigeta o ka muliwai Nile, & e moepuu koua mau kanaka no ko Aigupita mau hale hooluhi, 1 ka hiki ana aku o keia leta i ka moi o Babulona, ua lohe ia aku la oia e kutn&keua aua, a e uwe aua me ka haalouloa nui ana, a ku-wo uui ae la me uei tsau o-ina leo: E ko makou Akua nui weli eehia, E Apolo ka ilihia o nei lahui, Aple auei oe e hookokoke mai, A e lohe mai hoi i ka'u hea, E kala mai i keia kaumaha, Kei» kaūiuhu e nlono nei, E ,akē nui ana e loaa htā, Na kala ana ia e kon aloha, No ka hawu a'u i kau aku ui, I

A'u i batiATi ai in Homipura, īka'u kauohn eliaeha mnkona, E p:\-ka pu i ke ola lua ole, 0 Esopa ke kamahele kamehai, No ka lili pilikino huhewa, 1 aeoai ia me ko'u laaakei, A lilo mai la ia i keia wa, I Kalaipahoae auhulihia ai, Ke oni paa aiia o kuu aupuui;Ua kaumaha kuu oaau, A ua luuluu loa ia kuu houpo, Ka hiolo nei ua paka,uu lihilihi, Na olohua wai aiai o kuu muku, Me ka hnkui waloh'ia ue, Ina eia ia'u ke ola— - -E lioi hou-mai-iii o Eaupa, — E noho ia me ka innwi, Ma.ke ano be Pouha-ua, No Bnbulona ka Moiwahiue, E halii ilio uu i ko'u mau kuli, E noi aku inia e knln uiai, I keia makuwela huliu liikiwawe, Ma ua ka inu wawno, 0 koua mau kupuai, "Wau o hoomeheu aku uei, E hui uiui oe e Apolo, Pehea aku uei la ia Uu lole loa anei kona 'iho, Uu koekoe » kawa-u aoei ia ? E Houiipui-a k» hoololie, Ke ike nei anei oe nona, "I~klT"DQea noiiH ke kīūō, A kaua i ohuiuu ai me ka iki, Nau e hooko i ko'u olinu, 0 kn hopena o ia heneolu o'u, He lili wela loa iloko o ku houpo, 0 ko'u hoahuuuu Moi, No fee ola o kona hoa J loha, 1 o-u ia ai tne ka palaualelo, E keia Laepaa hoouluhuu, A haukokohi mai la ka poino, Maluna o'u me ko'u aupuai, I moepuu no kela ola, 0 ke Kupauaha kamnhele olohia, E kou Puuwai alolia o na Akua, Ke kapu a ma ka Eehia, E huawi mai i n» ola ana, 1 ka mea non» na iwi, A'u i kuuoha ai e lumai ia, A e hnwunaWHna «ku, Ma ka hoolanu i kuu kauinuhH, E hoolu-e iho uei ia'u i ole, E kal» —no — Lohe iho la o Homipura i keia uwe kaukmi a ke'iii me ka mihi, aa hele aku ia o Homipura imua o ke ulii Luceru, a nouoi aku la e kala ia m u oia no ka hooko ole i kana kauoha tio ka pepehi aau ia Esopa. Hoike aku la oia aole i iuake o Esopa, aka ua huna ia no eia.

No ka loha unu o ke'lii aolo i muke o Eaopn, ua haawi ae la ke'iii i uiannwa haooli nona, a kauoha aku la ia Eaopa e hele mai imua oua.

Hole aku la o Esopa imna o ke alii e like kona mau ka hauhaa. A kHmakani&ilio pa ibo la luua me ka liHuoli uoi oka moi uo Esopa No ka pakele oke aupuni o Babalona mui lilo i pio no ke aupuni o Aikupika. Mnhopo o ko Esopa hula-wai ana me ka imoa o ke'lii, ua hoi awiwi aku la ia e hnlawai me kaua keiki e noho mai la me ke kumakena nona, me k» maoao ua make io, h uu anaane 110 hoi e mnke keiki i ka hookii i na mea ai. I ko Eunura ike anu mui i kona ma--0» hoihou mai la kona ikaika a pau inia e like me mamna, a hauoli pu iho laaa. Oiai ka aiakua me kana keiki e hauoli ana, ua hoike ia aku la iinna o Esopa kekahi leta; oia hoi ka pnlapala a ka Moi o Aigupika. | Iko Esopa ike ana ika leta aka moi o Aigopika i ka moi e Babnlona, ua manao iho la ia e boi i Aigapiku ; tka, mamua o kona hooko ana, ua wuiho aku la oia i kana mau olelo ao i kn i ke aloha i kana keiki: " E kuu, e pule mau i ke AkuH, ka mea uonn ka honua a me na waiwai a pau loa mnluna iho ona, ume koiia mau mea hoi i pihu ai, t hoolilo hoi laia i makua nou. " A e kela aku hoi kou alohalaia mamoa o'u nei, a e hoomaikai hoi i ka Moi ame oa'iii. E hoolilo ia oe iho i maa weliweli nui ia e kou mau enemi, a i mea aloha nni ia hoi e kou mau hoß'iolia. Malia o ilihune kou mau euenii a wuiwai pana oe, m«i hoolilo ia oe iho i luahi na ka lakou mau haua hoowalewale, a hoohihia wale mui. "A ina hoi e waiw»i kou mau boa'loha, mai kuko no ko lakou waiwai, a mai' ake aku e loaa h« kokua ia mai e Ukoo. E akahele ma ke kamailio aua e kuu kuu keiki, e wikiwiki hoi ma ka lohe. '•'M»i ukiuki aimihala ika poe e hana maikai inai ana ia oe, aka e kukai aku oe ma kou aoao ike aloha. A ina oe e aloha ana ika poe ilihune p iH_ kia, e lilo no auanei oe i kauaka waiwai mai keAkuamai, a oka poe a pau i makau ia oe, « HIo no lakou i hoa'loha maikai loa nou, Mai hilahila ika ike a ma ko ake e loaa ka naauao, oiai o ka naauao oia no ka mole o ka noho kuo» noono ana oke kanaka. Mai ake nni kou manao e knu keiki i ka wahiue, aka e hoolilo o e iaia i mea hoop, t iln» na koa noonoo. E hoolilo ike kumupaa o keia h, i waiwai panai no kou hale hoahu i ka la apopo,

" E uloha i na mea a pau, mai ka tiioi i ke kiekio loa ilunn, a i kn lopa kunke» ilalo -lilo loa. E noonoo mamu» oka liooko ann i na mpu a kou maoao 1 raahemake ai, e uiuau ia 00 iho, inn he poimaikai koa, a h'e pihkia paha. E liana ma> kekahi īuea, uoe ka manao, aole e lōaa ia oe be mihi ana i kekahi mea maluna ae ou ūo kau mea i hana ai, i loaa ia oe he aloha ,e ua mea 1». E lawe e kuu keiki i keia mau olelo" a'u, a e kakuu ia mea ma ka Būke Hoomaoao o koa naau, e hoolilo i keia enau oleloao, i inea nau e lia mau aī i ke ao me ka po, a e lilo hoi ia i ai ua kou noonoo, i ole ai oia e pololi.-a loa» mai he pilikia ia oe no koaa oawuliwali, no ka ai ole. E oi pakela aku ka momona 0 keia m»n olelo ao a'u ia oe e kuu Keiki maniua ka waiu a me ka cjeli v «oi aku hoi kou maona i keia mau olelo ao mamua 0 ka ai a ine ku ia e lioomaoua «ua i kou kino a e lioopalaunlelo i kou noonoo."

0 keia mau olelo ao wniwai loa a Eaopu i kuna keiki ia Eunan, ua hooko no koia keiki i keia muu kauohu, aka, me ka wulohia e na hou, ke hoike aku nei ko kukou mukukilu uhohui, aoho i moni kaua keiki i na olelo ao uloha a kouu lu.-mi, 00 ku mea, ua hiki mnī hi ka aueU a ku make, a lawe kohana aku lu i -ke- ola, mai ke kino Hku o.ka Eaopu keiki, u pela i hooko ole ia na olelo ao e kana keiki. AOO keia make una, ua haawi ae la i keia olelo nane, a e ike aiianoi kakou inalalo īho :

" 0 kekahi kanaka, hookuu aku no ia i kaiia manu Neno punahele loa e auau maloko o kekahi muliwai akea, no kekabi mauawa, a i ka biki aua mai o ka wa ana i makeinako ai i kana manu, ua kii aku no oia a hoihoi iloko o ka hale aaa i h lokanw-iile ai uona, Pela no ke Akua i kii mai nei i ka'u keiki aloha a lawe aku la ; e hoonani in ne kouu inoa ; oiai nana no i haawi mni, » naim no i kii niai a lawe uku li» makahi nna i hoomaknukau uiua ai nona."

I ka pau aua o ia Hooilo, ua haalelo iho 1» o Eaopn i ka aina hanun o kana keiki mo ka naau luuluu, a kupio aku la i koua uiahele no AigupikH. A i kom» hiki aua ilailn, ua loho ia aku la eia uo ka o Esopa aole i make. I ka lohe ana o Netinrtb<i, ua ola hou o Eaopo, he keu aku a hauoli nui, no kona lohe ana i keia nu hou. U;» kauoha ia aku la o Eaopa e hele mni imua o Netioabo, e halawai pu me ia. Ua hooko koke iho la o Esopa i ke kauoha a ke'lii. I kona hiki ana aku, ua apo aloha mai la ka moi Netinbo, a me ke alo alii holookoa a pnu. I k« wa nae a Esop* i liiki aku ai imua o ke'lii ka moi, ua kahiko ke alo alii me ko kahiko piha, a pano mai ia ka moi penei: Pehea la kou wanao e Esopa no Mt>kou ? wahi aka Moi. 0 kou aupuni, he malamalama ia no ka honua, a o kon hoolohe i ka olelo ao, a oia auanei ba mea uana e hoowaiwai mai ia oe, a e hapai ae hoi i kou aupuni » oi kela loa ae ; wahi a Euopa. Ninan hou aku la ka moi. Pehea, ina e hoohui uku au i ko'u aupuni ma ko Luceru, aola anei e oi pakela loa ao ko'u aupuni ma ke kaulana? E ke Alii, niai hoowalewnle ia oe iho me ia, oiai, e olinolino ana kou aupnni e like rae ka !a, aka, ina e hoohni aku an» oe i kou aupuui me koua, e hutia koke ia no kela malamalaena nna e na ao hakumakuma o ka noho ana pio. 1 ka lohe aua o Netinabu i keia mau oleio ao a fisopa kona hoa'loha, ua hauoli loa ae la oia. A pela i hoopau ae .ai ke alii i konu manaopaa e pnkaha a e hookaumaha i ke aupuni o Babulona. Ma ia wa mai, na kui aku la ke kaulana o Esopa uaa na Wuhi a pau o ka hikina. Ua laulaha akn 1» fee kaulana 0 ka naauao o Esopa ma Af'erika holookoa, Asia nuku, a ma kekahi hapa o Europa. Be mea oiaio no keia, ua knkui loa io aku no kona kaulana ma ia mau wahi. Nolaila ua kono pioepine i» mai oia 0 na poe noean a pau e luana pu me lakou. I kekahi la, ua kono ia mai oia e hele i kekahi ahaaioa maxe ma Heliopolika ; no ka wehewehe ana i ka lakou mau olelo nane. Ua hn'awi mai la lakou i na mahalo piha nona. Ua haawi mai hoi kekahi i kana nane iaia neī, a ua pane aku la o Eaopa i ka liaina o ka nane me ka hoohaahaa ana aku i ke akua laau o lakon. Ua loaa ia iho ia , lakou © ka inai ahulan nui, he hilahila. Oi«i ke anaina e nune ana i ka mahalo i kona akamai. Ua kimopo koke mai la ka nane a kekahi alii, a penei : Aia kekahi halepnla nui e ku ana, e hoopuni ia ana e na knlanakauhale nani lou he nmikumamalua, a ua hoolakoia keia mau kulanakauhale pukahi me na o-ahale he kanakoln, a e hooinaemae ia ana hoie na wahine ui elua. Kulou iho la o Esop& ilalo me ka aka iki ana, me ka i iho iloko ona, he nane kela db kamalii e wehewehe ke ano. A liuliu iki kona hene iki ana. Ub pane akn ln ua Esopa nei: O ka manawa he mea nni iu, e o ka hoopan wule ant\ 1 ka manawa me na mea waiwai, heoi

aku ia o k» maikai, aku o ka lu wale ia ana oia mea waiwai me mea auo ole, ho keu aku ka naaupo o ke kanuka e mauao ana bo makepouo oia ma ia kumupaa p.ikolekole. 0 ka haina o keia an e i ala i wuiho mai uei, eia no ia, O ka Halopule, oia no ka lionun, a o na kulanakauhale he umikumumalua, oia na malama he nmikumamalua, a o na o-a hoi, oia uo na la 0 ka mulama, a o Da wnhine ui hoi e kiai ana, oia ke ao ame ka po. Peheu la ? uele anei o koia a ka moe ? (Jo!e i pau.)