Ko Hawaii Pae Aina, Volume IV, Number 44, 29 October 1881 — HE WAHI MOOLELO POKOLE NO ESOPA. [ARTICLE]

HE WAHI MOOLELO POKOLE NO ESOPA.

ITb haawi o>ai la ka mea nana ka nn-: ne i na mahalo an», ho ka mea, un ku aku la ka huioa i ka piko olu .o | ke nape la ka »kaana n ke nnnina h uii-inu na iwi aooo. No kei» naon, u« k»uoba nkn la o Netin«bo i ka poe n»uoho a pau e hauwi mai ī n» ninaU ano paakiki loa a pao ia Esopa. U« lilo i mea kuhihewa loa HTmoeuhaue *ua a ko Eaopa hōa'loha moi, ua lilo na WHhi nano omiiumilu a lakou i upu ai i maa b hoohoka 'a aku ai ko lakou manao haukei. Mahope ibo o keia, manao hou ne la o E8op» 9 hele ma ke ano. hoopapa me ka poe naauao o kekahi mau aupuni e aku. Haawi uiai iho la oia i konu alolii» ia Netinabo, a hoi hou aku la oio oo B-tbulona, e ike i ka he kupapau o kana keiki. A mailailn aku oia i holo ai no Helenn, me ka manno no a huli hoi mai no Babulona. Aka, ua makehewa nae kona niaiiHolana ana pola. Oiai, he mt>a loli ano e-mau-ka-ke-au o ka manawa e h»lihali mai ai, a e hoohooi mai ana p»ha oukou e ko Esopa poe walea. Ae, ho oiaio hoohuoi aua, nohe nae kakou e pulale eaku e kikoo«ku imu», a haalele wale knkou i ka hoonoelo pono ina ia loko oko kakou nunea. īaia i hiki ai m« Heleue, ua hoomaka koke iho la no oia e hoopupa me uie ko Helene poe akamai a mmuao, a me na poe kaulana loa ma ia wahi. Aka, aolo loa lakou i helu pu ia me ko E«o--pa heluna, aole hoi. kekalii hapanoii o kana mnn olelo. Ua kaahele aku la o Eaopa ia mau walii, a ua hoohoka ia'ku he lehuiehu wale o na kanaka nauuao. A i kona hiki ana ma Delefo, oiu kahi i ku ai ka luakini o Apolo, ke akun kii keia uo ko Helene a ine ko Bomn. Mannei, ke noi aku nei ka tnea kukulu kepnu o ko kakou naue», Uu kapeke hewa knua kep m»'oko o ke mele «no Hoonaueue-iht, u Shakespe«r,] o kela aku nei, ma fee komo nti« hewa o Apolo, he akua no ka poe B»hulonia, uole pol», o ka pololei co ka Helene me Roma ke akua o Apolo. He akoa no hoi o Apolo no ka poe Hele, a me k« poe lapaau, oiu no palia o L»ka a Wahieloa ia kakou nei. I ko Eeopa hiki aua ma Delefo, ua buao iho la oia e hooknhuli i na hana hoomnnakii a ko laila poe. Aohe nae o lakou maliu iki mai i ka Esopa. Oiai, ua kuhikuhi aku 1» keia aole poūo ia lnkou e hoomaua i ke ukua uole i haua i kn lani a me ka honua, a hoike pu »ku oia aia ke Akna ma ka iani, aole o kii nuo ole, a lnpnwale. A penei kaoa mau olelo i ko Delefe poe : E na Kanaka o Derefo. nei, ua like loa oukou me kekahi pauku luau e laua ann maluna o ea ilikai ; iua e uaua aku ma kahi mamao, me be la be mea waiwai ]a ia, i ka hiki aua aku hoi ou ilnila eia ka hoi be mea ole. Pela uo hoi »u, oiiii wau ma kahi mumao loa mai ko oukou kuUnakauhale aku nei, ua knhihewis loa ia wau be wahi naauao iki la hoi ko oukou, aka ano ke ike nei au, o ookou ka poe hupo loa iwaena o Uj k-in>t-ka malalo iho o ka la ; i ka hooniuua i kela kii i hana maoli e ku lima o ke kakanaka, a i hiki wale no hoolilo ia i wuhie no ko oukou mau knpuahihao. I ko lakou lobo ana i keia mau olulo a Eaopa, na m.ikau nui lon iho la lukou ia mea, o hoi uku auauei ia a kona aupuoi palia, hoouna mai e wawahi i ku lakou akua, a i ole, e puhi p.iha Lain i ke ahi e like me kana olelo a lukou i lohe ai, Minumina loa iho la na kahoua a pau 0 Apolo, a me koDelefo a pnn, o iiuule io mai ua hoiuo ia maluua o Apolo ko lukou akua, ua kuko iho lu lakou e pepehi ia Eaopa., I mea e ko ai ko lakon mukemake ua lawe ae lakoa i he kiuha Ua oloko o ka> lunkini o Apolo, » hookouio mnlu iuo la iloko o ku Eaopn wabi paiki iain e makaukaa ana «'hele i Pokike. A iaia m>« e hele ana i wa«aa o ke ulu no Pokike, ua uhai ia mai la oia e na kanaka o .Delefo, a oleio mai la, tJa aihne oe i ke kiahl* laa o ka luakiei. Uu hoola ako la o Euopa, aka, aa hnli koke ia iUo kaua paiki »loaa iho la ke kiaha iloko o ka eke, a pela i kani ai ka lukon aka iki, a puaua uui ao 1» īue keia. "Kau kapakahi ka la ma Wnianae, Aia ma ke kaha o Kualakai, Alakak'oa i ke Ahupuaa, Ua Hoe ku oe au e hoole'nei, Ua hue o—e —a." I*we ia aku la keia mea a hoolahaia akuiloko oke kulnuakauhale. Ike iho la o. Esbpa e imi ana lakou e hoopoino 1 koea ola, noluila kulu iho la kona muu AV«imaka. 01ē,.0 ka hoopaa una iu Keopu i ka hule

paahuo, a o ka lua, o lūake ana o Esopa. 0 keia ka'u i hoike mua ai, ke hoohuoi ookou —na ke ia 0 kn manawa e huai mai, a e hoomoali aku no knkou e ko Eaopa mau hoa'ioha a ike kakou i kona mau hora hope loa o ke olohia. Ia Esopa e uwe ana do kona hopena ua ninau mai la o Deuaorßrft, ho houloha nona, i ke kumu o kona kaumaha uua. Ua kamailio mai la o Eeopa i keolelo nane penei: 0 kekahi wahine kanemake e uwe mau ana oia i kana kane malnna iho o kona he kupapau i na la a pau, 0 kekahi kunaka lioi ma kahi kaawale aku kahi rpālan ai, ike nīHi la olu i keia hine e uwe an», a aloha iho la oia i ua wahine nei, haalele iho la ia i kana mau hipi ine ka palau, a hele mai a uwe pu . iho la me ua wahine nei. I Ninau mni Ia ua wahine nei iaia, heaba kau e uwe nei ? Pane akn la ua kanaka nei : No ka men, ua make aku Ia ka'u wahino i alo- | ba nui loa ai, a na ia mea i kono mai ia'u e knmakena nku tna koia uoao o ka muliwai eleele o ka make. Pola no hoi au, wahi a ka wahine. A ina hoi ha pela oe, alaila ua hoohui ia kaua iloko o ke kaua iloko o ke kaua pehea, aole ka hoi kaua e hoohui ia iloko o ka hauoli, uiainuli o ka o ka loaa ana ia kana he apo o ka Berita Mare, a e aloha ai boi kaua kekahi i kekahi, wahi a ua kanaka la. Ua ae iho la ka wuhioe i keia pili a Laua a huikau ae la laua i Kaeleawa». Aia laua e uuu ana i ka moana piko o ko laua hauloli. Ua kii ia rnai la na bipi a me ka palau a ua kanaka la a lawe ia aku la. Ia laua i hoi ai a ka lmle, uwe hou aku la ua kanaka la a uui I loa aku. Ninau mai la hoi ka wahine, heaha , hoi kau e uwe uei? E uwe wale ae ana no hoi paha au, wahi a ke knno. Pela no hoi whu e uwe nei, a Eeopa, ua alo ia e u'u na pilikia be nui, iioko o ka luhi, ka ine", ka uiake, ka halepaahao, a me kekahi mau pilikia e ae he lehulehu wale ; he mea ole wale no ia ■ mau mt»a ra«ke a paa loh, Aohe no 6'u kaumaha nui wale ia mau muke a pau, j ua luuakila au maluaa o ia mau pilikia h pau. K.9 uwu nei au no keia pilikia aole an i manao e pakele una wau mai | ua lima mai o keia poe «loha ole. Ua lawe ia aku la o Eaopa i ka halehookolokolo e ua poe nei, a ia lakou e lawe nei : Waiho hou aku lu no o Eaupa i keia olelo nane hon'lohalohii. 1 kekiihi la halawni aku la ka lole me ka Baoa, kono aku la ka iole i ka raua e komo iloko o ka hnle kuai o kanaka waiwai, e paina i ko laua ahiahi. No in moa, ua hauoli loa kahi Kaia no keia hana lokomaikai lua ole a knhi lole. A no ia mea hoi ua kukai mai la hoi ka rana i ko ka iole lokomaikai, ma ke kouo ada mai i ka iole e hele aku raa ko ka rana home puanuanu ma ke kae muliwai e paiua ai ; haele aku la laua nei a ma kae muliwai, olelo aku lu ka ratia i ka iole e au laua ma kela aoao 0 ka muliwai, a e hikiikii ruai oe i kou hoelo me kuu wawae i oie ai oe e piholo. Ia laua i hooko ai e hana peia, ike uaai la ka «ito i ku iole, ua lawe ae la oia i k« īole i laea ai uana, iuia e hapai ana i ka iole, walawalaki ae la kekahi mea malalo o ka iole, eia ka he Tana, ua pane ae la ka aito, he walii mea ulia wale oe, aka malia he kuhinia no ko'u knni a-i nou, ua lilo laua i mea ai na ka manu aito. Pehea hoi au, e mnke no anei ao ia oukou mamuli o keia poiuo ulia w«lō i ili wale iho maluna o'u, ka mea hoi a ko'u mau lima i lawelawe ole i ka hewa a oukou e hoouka wule mai nei. A artle anei o oukou aloha i keia kiuo uhane a ke A.kua i bana ai me un kina be lehulehu wale, i haua ole hoi i keknhi mea e poino ai ko oakou noho ana ; oiai ua poino mua no hoi ko'u kino, e hooili bou mai ana no ka hoi ōukou i mau poino hou malnna o ko'u wahi kino 4feiju'nehuue nei la i mea e uui | 0 a ai ka piliki.i ? 0 keia m-iu olelo aloha >» pao Es:ipa, ua lilo i meu ole i ko lakou la mau manao huwahuw». Lawe heu ae la ua poe nei ia Esopa mai ka huiepaahao a i kekahi pali po . haku kiekie lauomania, kahi a lakou i mauao ui e hooUi aku ia Eeopa a make loa. Oiai lakou « hele ana ma ke uni e hiki akn ai i'kela pah o M»kt.makaole, uu haawi Uou i-.e U no o Eaup.i i keia tnau olelo nune hou. E na kanaka o Delepoa ; i kokahi la alualu iho ia ka Aito i ka H ura ; u 0 k« nui oaama o ka hare, nole i loaa koke ks hare, oa holo aku ka hare a pee ma kapunana o ka Nalo-paku hueio uwa, ( hornet,) ua kii mai ia no ka aito "« pepehi iho k i ka hare,< No keiu inea, mh kii nku Ja ka nnlo e wawahi i ka pununa a ka aito, ike iho la ka uito i ka poino o kona puuaaa, lawo loa ae la ia 1 knUu punaua ina hahi kiekio kii hou uo ka nulo o hana ino, iku hpu

iho la ka aito i ka poino hou o kana punaua, lawe loa aku la ka aito i kana mau hua a mawaena o na kuli o lubitn, ke akna kiokie loa o ka poe Roma i ka wa kahiko, he akua keia no ka mukHni. Ike iho la ka nalo aia na hua a Kapoi mawaena o na kuli o lupita, lioonou aku la ka nalo i ka papaa lepe a pa naa ka hena o lupita, puiwa ae la ia a heleloi iho la nu hua a ka aito i manoo ai e pakele aua. Pela no boi wau, do ko oukou hilinai nui maluna o ko oukon akun, ua luweia mni nei au e oukou ■ 6 hoolilo i lu»hi n» ka onkou mau huna aloha ole. Nolnila ke nonoi aku nei au ia 'oukou, e hookuu ae ia'u, a e hoopnkele hoi ī kuu ola. Ika iho la o Eaopa aohe i maliu ia mai kaua, a maopopo loa mai la iaia kooa hopena. No ia mea, hoao bou iho | la o Kāopa e haawi i keia 01010 nune no Ika manawa hope loa. E na kanaka alolia ole—e, o kekohi kanaka i aneane e make, inanao iho la j oia e hoi i kahi o kanu keiki, i ike aku oin i kuua keiki mamua o koua inake aea. laia i hele ai, ua nhi mai la ka : pouli oka po, a aki pu iho la me ka noe maluua o ka aiua, ua nalowalo i ko Keknke ke alanui e hele ni. No ia mea, jja [oaa e iho la i ua kanaka la ka poiuo mii ke alanui, memuli o ke kaa aua o konii kaa i ka puli. Pela hoi «u e laweia nei e oukou iloko o ka pouli haalele loa o ka uaaupo i liookahua iho maluna o oukou, e hooili mai i ka hoopai weiiweli maluna o'u ka niea hewa ole, a e mnke aua ku wnu ma keia pali pohaka kul)oho awnawaa eku mai nei. Aole wau i make mamuli o na hana a ua kanaka naauao, aka, mamuli o na hana naaupo wale no a na kannka o keia aina a'u i kuhihewa ai he poe naauao. No keia mea, ukiuki loa iho la lakou i ka lohe ana i keia bqhu huaolelo, a na mea i kono mai ia lakou e lawelawo inoiūo loa iaia, a hele ulnulu aku lakou a kiola aku la iaia i ka pali a make loa. Mahope iho o ko lakou hoolei ana ia Esopa ika pali a muke, ua hoi inai la kou mo ka hauoli uui. A pela i olioli ai ko Dolepoa a pau no ia mea. ' Kaulana ae la keia make ana o Ebopa i kO ua aina n pao, a iniuHmina Io» iho )a na'lii Aiiuoku a pau a nje ua kanaka kaulana a koikoi ona aiua. Aua komo pu aku la iloko o keknhi o ea Aimoku k» wela o k» mauao lili no ksia hoopai i kau ia aku oialuua o ka mea hula ole. Uaonimau aka la ia lili ana me he il° 'nake ole Ia ike o gelio Q a, iloko oka houpo oka Muī o Helene. Auo ka pio ola o ia mea iloko oua, ua haawi ae la oia i ke kauoiia i koaa mau lun.i tausani, e wae i unm tau B H D i ona poe hoohololio elima i maknukau ma ke kakaka, a me ke Uusani ona poe oo ihe, a e bolo aku lakou īlh]o i De]epon, 1 keia po, a e kau aku i ka hoopai weliweli loa uaaluna o ka poe nana i pepehi ia Esopa a me ko lakou mau ohwna. A kukuln iho la ka moi i kinhoomanao nani loa maluoa o ka ha kupapau o Eaopa, a e mau ia aua ka moi e hooinauao ana oona, mamnli o kann mau hana uaauao he nui i haun ma kona anpuui. A ua komo pu mai Loi d» anpuni a pau ana i hookamaaina ai iloko o ke kanii kau nona. I ka lohe ana o Netiaabo ka moi o Aigupita i ka make ana o Eaopa, ua haohae koke iho 1« oia i koua kupa alii, hoole iho la i koua papale knlHunu ilalo, no ka uni o ka minauoina o ke alii a lu iho la i ka lohu maluuw om», a uwo haaloulou nui ilio la ka moi : Auwe! kai ka haule ana oke kuuaka naauao, 0 Eaopa, ka iwi, ke koko, a me ke Oluna o kuu uupuni, Ka une, ka makia a me ke koo ikaika o kua onipaa, E ka mauu Yuretura, A e ka Bapana uoho mehameha, E lawe aku olua i kuu aloha, E haalii iho ma na paehumn 0 kahi o kuu aioha e w^iho ole la, E n-i wni o ka Nile, E oki kou luwe uehe aialie ana, No ka mea, oa Inkua, Ua mi-10-a, a ua hohia aku, E ka pegHOn oaiupo, Ke ola makamae lua ole, 0 ke kaaaka kamahao a ke ao, Kuu hoa'loha oiaio loe, 1 oi aku i ko ka ha Di tn Da bookahi E na puu o Ainej irlb, Mei kau īho ka ohu ma Alep, Eiu kn luuluu e na akua, Ke oholiiu iloko o'u e nape nei, Ka paumako ka weleuia e loku noi, E hiki ole ai i kuu aupuni ke nko, Ke holoi ae i kona hanekanipa, I ku pa miliona o ke aloha oia kaui-.ka, 0 ia kamahele kamehai o AitioDa. 0 Eaopa ka lua 010, A me ka hoohouo o ko ao, Ku moa noua ku noiau,

Nnna i ulupa a palaho, Ka uilani n mo ka hunkL'i, O ki\ naauao omilumilu, 0 ka poe ī hookeikoi ae, A haHUui ae me ko kae.nn,0 Inkou ka oi o Mnuihikina, nn me« kalai uupuni, Aki\ ke ku aku imua o ia'la, Ua hehee lakou me lie hau la r Pela wmi e kaninhu ai nooa, Me keia mau wnimaka aloha. He oinio, ua knnikuu īho la ke aupu ni o Aigupita no Esopa i ehiku mnkahiki. * A pela iho la i p»u ai ko Esopa AHihi uioolelo u»e ke aloha. A.no, e ko Eaopa poe" heluholu, ke haawi aku nei au i ko'u hoomaikai nni ia oukou no ko oukou ahonui aoa e heInhelu me ka'u hoao palieoaaheoia ana e wuiho aku i keia nanen iinua o oukou. A e kala mai boi ia'u no ia mau mea. E na ho», e hooki ana kakou i ka launa aua me oukou ma keia uiau la. A ina e loaa nna he manawaloa hou ia mui im koUunu o ka nupopa o hoao no au no kakou e lioikeike hou aku imua o onkou ika niea oi ae iko Esopa. K» oukou kauwa a hoolohe. i)AVIDA KALUUI BeKA,