Ko Hawaii Pae Aina, Volume IV, Number 44, 29 October 1881 — KE KAHU AUPUNI LILIUOKALANI [ARTICLE]

KE KAHU AUPUNI LILIUOKALANI

Ma ko kakalnaka Poalima, Sopt. 23, liura 11 30 a. ni. Ua ike ia akula ka niokuahi James Makee, e kaalo ae ana 'na ka nuku o ka lao Kawaikini, nie ka Royal Standard e M-elo ana ma ka piko o ka kia hope, e moūo-mai ana no ke awa 0 Mahamoku, nie kana ukana nui o lawe ana e ike i na 'lepo m.-ikaainaua o laua. Oiai ka mokuahi e komo niai nei, ia wa aia ke Kia.iina llis E.\cellencj r Paul Puliiula Kanoa ma uka, me na LmiHkanawai !iou, Jndge Kakina v Ilanalei, ame James 11. Iv. Kaiwi Esq. ka Luna lianawj.i apana o Kawaihae, nie ka liope makai o Hanalei, I\ W. H. Kaupena. Ua liuliu īliola ke Kiaaina no ke kii ana 1 ke Kahu Aupuiu. Elua waapa e holo Waapa liolu 1, Queen Rose. I\lrs Maryann Bueli, a nie Miss Lejieka kekalii " JYo luka" o ke kaona, Capt. David Ballhead M. Kekoa. Wii.ipa Uehi 2. ka niea līanohano Panl Puhiula Kanoa, na Luna Kunawai Kakiuu Kaiwi amo Kaupena Cajit llalulaa o Kalalau Mokunui. I ka pUi ana o na waapa ma ka aoao o ka mnleu, ua kohu scla akula makou ia wa ke kau luii, ana īluna a lulu lim.a pu ine ka mea kiekie ke Aliiwaliine ke Kahu Aupuni Liliiiokalani ka Hon. Jno. M. Ka pena, kana Ahi wahine na paipunahelu a Uo'lii, Sopliia :i me Cnrry. Na ohua a inn na keiki o ke lii. lle hapalua hoi*a paha ka iko alii ana, a kau ke alii me ka llon. Jw>. M. Kapena me kaua alii wahine. So|ihia, ko Kiaaiua nialuna o ka waapa o ke Alii, a o ka waapa liehi '2 e lawa ana i na Lunakanawni a me ua L'iuakana wai wahine o Ilanalei. A me ua puniu naopeope a mo na j " jYo luka" a ke Alii. Kau ko Alii uia ke kaa rae ko Kiuaina o holo ana no ka home o ka mea inuhaloia , J. Kakiua Esq ma ia nuina la, ua hoonolionoho ia ka liuakai no ka hele ana. Ua piha mai nn makaainana e ike i ke 'lii, Kakahiaka Poano Sept. 24. Ua haalele ka huakai Alii ia Mahaiuoku mohope 0 ka paina leakahiaka, a ua kipa hon ka Alii anie ka luiakai imi ka homo o ka Lhna Js T ui o Ilaimlei Plantation Chns. Keolling. Haalele hou ia laila no KiUuen, 1 ka liiki nna o ka huak.ii Alii malaila ua j ohooho mai la ka kelki Boritania Mr. 11. ' A. Macfio i ke noi ana mai i ka oluolu a me ka ae o ke Alii ka mea kiekie ke Kabu Awpuni e kipa īki ma kona wahi —ao hoau mUn i kan wahi h;iua a lakou i houmakaukau oi a nu l<e Alii e hoau inua i ku kakia nua i ke kui inua iiuna o ko lakou Alanui Hnu no 3 1)1 ilo ka loilii Uu ae aku ko Alii tno ka Ui pu ana nku i kona kiilukuhi puuone. I ka hiki ana o ka huakai i kalii i hoomakaukau ia aia hoi be inaii pio aa hoowehiwehi ia me na iau nahele o kanahele o Kuliikikolo kahi o ke koa hilii. Aia iiui ua ka laina ia ua ]iaahana haola ma ka noao o ko ulnnui me ka welio aua i ko lakou papalo ma ko poo a lioomaikai niai i ke Alii, a na hnro no lioi ko unuina i akouko;! mui. L"a haiololo inaila ku Luoa Nui IL A. Mac\fie ina ka olelo

haole, a uh pnnai ia aku o ko Alii na mea Ilanohano Kapona a mo Kanoa. Aia wa ua liaawi ia maila ka hamalo a mo ka kui i ko Alii a hoopa ihola ko alii i ka hainaio inaluna o ko kui, n ia wa ua ma aola ka lakou mea i makomako ai. Ua kapa ia ka ieioa o ua Alanui Kaa Ahi m-i e ka oluolu o ka Luna Nui ma o ka Haiolelo Bvritav,ia aka Ukali Alii. Liliuokalam. Ua Hipa I Hipa ! llip» huro ia, ma koia wahi ua loaa i ke Alii ka Mea Kiekie ke Kama Alii Ke liahu Aupuni ka liana ano nui ina koia huakai ike makaainana o ko ke Alii hoau mua ana i ke kui mua o ke Alauai Kaa Ahi o Kilauea Sugar Comp:\ny a ho hanohano nui ia o niokupuni o Manaokalanpo ika lilo ana no ka mokupuni Kaili la o Kauai ka hoau mua ana oke Kahu Aupuni. He mea i maa ole ma na wahi apau o keia | pae mokli aka, aia wale no ma Beritania nuv a m> na aiua o Amerika. Ua hauo no. liaalele ia laila no Anaholo, moe ma kahi o ka Ilope Mukai i Kawaihau G. B, Paeohan. Mnhope oka paina kakahiaka ua holo ka huakai Alii a me na inakaai nana ma Kapaa, aia inalnila ka haiolelo Alii o wehe ai. I ka kupono aua i ka hora 12 tia kai ka hnakai Alii 110 ka Lnakini o Kapaa Kawaihao. Wohe inua ia mo ka pulo a ka Rev. J. M. Koalolia ko Kahu oia Ekaleeua. I ka Aineno ana o knna ua polia maila ka 100 Alii mo ka walohia a me ka eehia na manao i ka loho akn. Oke ano nui oka haiolelo Alii no kuna huakai maliaikai i na makaainana 0 ko laua mau mokupuni, ka malnhiao ka noho ana o ka lnhui, a mo ka huakai a kona kaikunane Haku Ka Lam Kalakaua ma na aina e. Mahope oka haiolelo Alii, ua poha mai ka leo o ka Hon. Jdo. Kapena, me he la he makani kiu ka pako ionahe, e hoomaliu ana i na Nalu hai o Makaiwa. Ua haiolelo loihi mai oia no ka huakai a ka Moi i Europa, a me ka houpuupu hoonaikola a kahi poe no ka ike ole mai ona Moi na Emepcra i ko kakou Mai a me ka kuai o ka Moi i kona Aupuni, he nui aku na manao walohia. Mahope iho, ua ku mai ka mea Hanohano ke Kiaaina o Kauai, His Ex. Paul Puhiula Kanoa, o ke ano nui o kana haiolelo, e paipni nui ana i na makaainnna o Aloha 1 ke Alii ina Alii, a e ike ia lakou he mau Alii na lakou, a o apo i na olelo Alii, alaila, ua aloha i ke Alii, ae e hooikaika nui i na hana mikiala oia kekahi mea nui 0 pono ai, ht> nui aku na mea waiwai 1 huai ia mai, mai ka wnha mai o ke Alii Kianiua, aka, o kahi mea iki aela no ia i liiki ke hoomanao. Mahope iho o kana ua ku mai ka inoa Mahaloia James H. K. Kaiwi ma ka aoao o na makaainana o ka apana o Kawaihau. Mai ka awaawa o Moloaa a liiki i ka waihalau o Wailua. Ua ku i ka li kana pane puuwai i ka haiolelo Alii a me ka mahalo nui ia, mahope mai o kana na G. B. Palohau ma ka aoao | no o na makaaina hookuu ia na hana me ka pule hooktui, a me ka lulu lima pu ana o ka makuahino Alii Kahu Aupuni me kona mau makaainana o ka Apana 0 Kawaihau. Hoaumoo ma ka hule o Walawala tne Leoiki a me ka hale o Aloiau (p) mahope o ka paina kakahiako, ua holo ke Knhn Aupum, Kiiaina ka Hon. Jno. M. Kapena a mo na Lede a me ka Lunakanawai Kaiwi a me kana Lede no ka home noho o ka keiki lalawai o Kealiu a mo Kapaa, Col. Z. S. Sp:ilding, Hookaln hora palia malaila a huli hoi mai ka huakai a hoi loa uo Ninmalu, ka home nulm o ka makna liiaaina, Paul P. Kauo». Ua ukali m.-a na mea mahalohia 1 ka huakai a ko Alii Knhu Aupuni mai Hanalei mai. Hon. Judgo J. Kakiūa, D, M. Kekoa, Mrs, Kakina, Miss E. Hobb, ame kahi mau makai oia apana. Ka poe i ukali :iku mai Kapaa, ka Lnnakaoawai o Kawnihau, ka Rev. J. M. Kealoha, S, 11. Kahuknla, ka Lnna Auhau o K.awaihau Jatnes Bush, a me ko Doctor D. Kaili, a me kalii poe o iho. Ka nee ana o ka hnikai Alii no Nin. malo Ive Alii Ka mea Kiekie Ko Kahu Aupuni, maluna o ke kna o liuki ia ana e na lio ulunla i'hia me ko kahu kaa i»o ka moa Manohano Paul P. Kanoa. Kaa lio heln 2. kahu kaa no Willie H. Kioe, e lawo ana i na ledo »rs. E. Kapena, a me Mrs M. Busii, Miss. Sophia Sholdon, ame kahi no iuka Aa. E huki ia a/ia e na paa )io cJus, s o na mea Ilanoliano ka Ilon. Jno. ]SI. Kapona, ke Kiaaina Kauoa a me kahi poe iiio, mo Mrs. G. Aoa, nia lakou pakahi maluua o na j lio kahi i npa upi ai maluua oaa Oavaro (Lio). E haalolo ana ka huakai Alii ika j Jjaula o Kapaa o niniu ana na huila i ka kula o ko kalukalu o Puna. Ma ia wahi i iko ia akei ai na poe akamai i ka holo

lio, ke liolo ftla a hiliin.i lua i moeawakoa. A lioomiuiao ao la au ia m:u» walii lalani niele penei: E aha ana Moikea, I ka lilii kai o Pima, E ana ana i ka loa, I ka laula o Kapaa. Kanlo hnpe nela ka hale o Kaweloawo Kalaunakila lei pua kilo la, hehi aua i ka oneki o ke kao o la\yo ana i na kaa a mo na lio. Haalule ika muliwai oka Wailialau oWailun, niniu poalii alano ka Haukomo, kaaliope aela ia, pii akuia o ke kula o Hanamaulu, hooiho ana i ke awaawa o Kapaia e kuku pohai ana na hale 0 na paahaua malalo o A. S. Wilcox, hiki ana ma ka hale kuai (iho) kaahope aela ka hale wili o Lihue, pooiniu aela niauka o ka Hale pule o Lihue, a hooiho ana i ka pali o Niumalu, ka Hale noho o ka Kiaaina Paul Puhiula Kanoa, Iloaumoe ka huakai ia po. Kakahiaka Poalua Sept. 27, aohe wahi a ke Alii e hele ai ia la. Ua iho mai ka Makai Nui o Kauai a me kana wahine e ike i ke A\ii, S. W. Wi)cox Esq. A eiahope mai ka hope Makai Nui, W. E. H. Deverill me kana lcde. Ma ia ahiahi ua wehe ia he haiolulo Alii ninloko oka Luakini Haolo Pope o Lilme o ka mea Hanohano Jno. M. Kapena, mamuli o ko ko Alii Kahu Aupuni ano kunukunu ana ma ke ao, nolaila, aole i liiki ko Alii. Weho ia na hana me ka pule a ka Rcv. J. M. Kealoha mahope iho, ua ku mai ka mea Hanohano Jno. M. Kapena, ka Haiolelo Alii ua ku 1 ka naauao a me ka ilihia ka haīolelo o ka po ma ka aoao o ke Alii, I ke oki ana o kana ua ku mui ke Kiaaina P. P. Kanoa. Ama ka aoao ona makaainana oLihue, ua ku mai ka mea Mahalohia S. R. Hapukn Esq. kā Lunakanawai Apana o Lihue, Ike oki ana o kana. Ua h ookuu ia we ka pule, a hoi na niakaaiuana me ka pilia hauoli, ua hele a piha ka liale i na makaainana o na waihoolnu like ole,.Kanaka, Haole, Lelewa, Pukiki, Oleloea me na Norewai. Ua huli hoi mai ka huakai Alii no ka Home Ma ke kakahiaka niii uoeleele o ka Poakolu, ua imlei akula ka BoatokeGov. P. P. Kanoa, a ina ka uapo kali, oiai na inea Hanohano maluna o ke kaa, a o kekahi poe e iho hoi Lunakanawai Kaiwi, ka Rev J. M. Kealoha, S. H. Kahukula, a me ka Luna Auhau J. B. maluna lakou oka Ominbus oke keiki W. H. Eiee. A ma ka uapo, ua kiola ia lakou, a koele wawae nui ae ana a hiki i kauhale. He wahi piula mni nae ko ka Limakanawai Kaiwi oka hoi ana inai Ua kii ka waapa Kiaaina ika Mea Kiekie ke Kama Alii Likelike i luna o ka Mokuahi C. li, Bishop. Pae niai ke Alii, kau ma ke kaa me ka mea Hauohano Jao M Kapeua no Niunialu, Ike na Alii, a mahope o ka pnina kakahiaka ua makaukau ka huakai a ke Alii no ka hele ma koua o 'ka Aiua. Ua kau ka Makuahine Kahu Aupuni ma ke kaa o huki ia ana e na lio ulaula elua. Ua hala mua ihola ka moa Kiekie ke Alīi Likelike me ka Ilon. Jno. M. Kapena a me kahi mau lede a me kahi raau keonimana ma ia huakai Alii. Ao na ukali o ka mea Kinkie ke Kahu Liliuoka» lani, ke Kiaaina Kauoa, ka mea Hanoliano Mrs, E. Kapena, na kaikamahine a ke Alii, Sophia a rne Carrie, na LunakanaWai Kaiwi, a me Hapuku, a me Rev. J. M Kealoha, I ke kaa pono ana oka huak»i Alii rn3 Kannalehua ua halawai maila ka kaa Alii, me na huapala o Koloa oia hoi na kaikainahino o ka Aina Ua Noe, me ka Lunakanawai, A. W. Es<j. Aole paha o malalo o 20 Iwakalua ke 010 au i hoomanao hewa. Hiki ma Koloa, hora 1.30j p.m. roa ka liouie Kiaaina mua. Mahope o ka paina auina la, ua hoolnolu aa Alii. Ama ka molebulebn ana iho, ua kai akula ka Huakai Alii no ka Hale pulo Hoole Pope o Koloa. I ka hiki pouo aua i ka hora 0 m« hapa ua piha maila ka Hale pulo i na makaainana. Ua pule mai ka Rev. S. U. Kapahi. Ika Amama ana o ka hua pulo, ua ku maila ko Alii Ke Kahu Aupuni, u. haawi maila i ka Iluiolelo e pnipai nui an.i e hoo pouo kela a me keia mea, a o ka pono ke liana īa me,ka makou ī ko Akua, a mo leo ko Ahi hoikeiko mai i na makaainana o kana huakai kaahela o ike i ko ano, Jta noho ana, ame ko knleana o-na makaainana kanaka a ine na lahui e. .dka, ma ka ke kaaholo ana ae nei, ua iko oia ua maluhia, a ua hanoli ia i kona ike ana pela. A he nni aku ka mea i koe. Ua paipai nui ia ka Uaiolelo Mahopo | iho o kana, kd irroa Hanohauo Jno. M. j Kapona, o like me kana i poha i Uila ai'j ma Kapaa, Lihuo.

KNA 116A LAHAINALUNA, Mamali o ke koho ia uoa mai o makou ma ko nno ho Komite maa no ka Hui lubiJo Lahainalana, o kA haiawni īubilo a na Lahaioalnna maloko o ka Halepule X,ycenm ma Peleula, i ka la 5 o Sept., 1881. Nolaila, Ua oluolu ia makou a noi aku i ka oluolu ona hoa Lahainalnn* mai Huwaii a Kauai. E ala mai ka manao lokahi 6 hapai pu i keia : bana ano uni, e hapai ana ia kakon iluna mu ke ano noho'ūa kuonoono, a i ku lika ai me kii looa o ko Kakou Makuahine, ha La, maleo kakou aoo lie poe kupono e hoomalauialama i ka Lahuikanaka, a e hoohoio i na pomaikai do ke Aupuni imua, a e hapai ia kakou iho iluna a ku ma ke ano he poe e hikl ke hilinui ia. Nolaila, Ua kohoia na Keonimana do iakou na iooa malalo nei i mau Komito Mau no kela a me keia apana, o kela a me keia mokupuni : Kalihi & Moanalua. J Nahaku, Borabora, D Kahannnai. Ewa—J S Kaanaana, Kahema,~T Kaehuaea. Waionae—A Kaoliko, Aarona, Moses Mahelona. Waialua—J Amara, S K Mahoe. E S Timoteo. Koolauloa—J Kaluhi, Wahinemaikai a me J Naili. Koolaupoko*—J L Kaulukou, E P Aikue, J N Paikoh'. Manoa—D Kaheleknla, Naapuelaa, Sepena Palolo—G W Phliu, Kamai. Kamoiliili—Apolo, Miknaohe. Molokai—J Nakaleka, S Kupihe, D Kailua. Maui, Lahaina—L Aholo, A Pali, D Kahanlelio. Kaanapali—A Kaukau, J A Nahaku. Waihee—W P Kanealii, J K Kealoalii, S Maule. Wailuku—Hon H Kuihelani, Rev W P Kahale, J Haole. Waikapu—Luahine, Kakaio. Honuaula—M Kealoha, J Pohakimohewa, S P Halama. Maui Hikioa—C K Kakani, J K Ha- □ una, MeheulaKeauae—Kahuhu. Makawao—E Helekunihi, PNui,P Kealakai. Lanai—S Kahoohalahal». Hawaii, N Kohala—Z Kekipi, D Kupahu. S Kohala—S H Mahoka, Z Paakiki. Hamakua— Hilo Akau—E n Umiamaka. Hiloone—E Kekou, J Nawahi, Hoaai Puna —J M, Makaimoku, J N Kamoku. Kan—Bija Kaaeamoku, J N Kapahu, J K KannnkBpa. S Kona —D Nahina, H Manase, Eobata, N Kona—l) Alawa, J W Kealiikoa' Rev J Waimuuu. Knnai, Hanalei —J Kakina, D Makalio, Rev Puiki. Kawaihau—J M Kewloha, T Kalaeone, Pokalo. Lihue—J B Hauaike, P R Holi. Koloa—DKealuhula, SKekuhinanui, KeWoā^ aimea & Niilmu —J Kauai, Palaile, Liwai. A na lakou pu hoi e paipai a e hoeneu nu LaUaiualuna a pau ma ko lakoa mau apana, no ka mnluma tnau ana i.ūa ]ja'M>vai man a keia Aha, ma ka Poakahi hope o keln u me keia mahina ma ka udo lubile, a biln i ka muhinu o Inue, ka o ka hfil«w«>i nui. A Ī4 wa e lulu ai na hoa o kela me keia «pana, no ka haawiua he $10.00 a ka mea liookuhi. A e haawi' iu ika Lunahoomalu o ke Kouaite o ia Apr la. A uana e hoouna naai i ke dala u ma kā Papa Inoa pu o ka poo i lulu ia W L Holokahiki, Houolaln, Oahn. A o na dala loan a p»u e hoouna ia mai aua, e lioolahHia no mā ka nupepa. A na inoa Uoi maluoa m o Uoihoi «ku ia d<ta i' ku lieioeko oia ka Inoa Hui Lahaiuiilun». Nolnila, Ena Hoa, e ka, pole ia Haknlau, Icn.ua a Lanakila, a kau ka Lel Alii. 0 makou keKouiita. W L Holokahiki, T Puuoua.u, £ W Kawainoi. J Kalaiia, D Lapakl. Komittj. 19G—6m.