Ko Hawaii Pae Aina, Volume IV, Number 51, 17 December 1881 — HE MOOLELO O KAAO NO KA NAITA ROKEKILA HINEDU. KE KOA PUKANI O NA AU POULIULI. [ARTICLE]

HE MOOLELO O KAAO NO KA NAITA ROKEKILA HINEDU. KE KOA PUKANI O NA AU POULIULI.

Unnhiia o ka Peni a Josepb Poepoo, 110 ka lliwahiwa a ka Lahui.] MOKUNA IX. lIELU 83. | 1 ialil nM"™ l n* I >uVkVuiT»k" . Ka hualuii lielo a ka Naita mo ko Koikialii—Ka hoolilo 5» ana o ke Keiki alii Hi>utonu i Nnit«—Hoololo ia ka hauli o Kokekila— Ka Hale hiko—Hamoolelo Pohaohao Kti hakaka ann me na Nunui ha umikumama'.ua nm ka alahele ōlauna Alepine—KaNunui Beora — Na hoaloha ekolu. o keia haalele ana o ka Naita Kokekila a me ke Kiekiali Haatona i na hauohano i hoouka ia mai maluna o ko lana mau hokua, ua hookuu ia ae k ka Aha Kuhina me ka nui o ka hauoli.

Ia wa no i liuliu a hoomakaukau iho ai na kamahele no bi laua huakai, a mamuli o ka lokomaikai o ke Alii ludaDekai u» hooluko ia mai la laua me na lio. Ia Eokekila ina lioi 1 oili aku ai mailoko aku o ka rutui a ku aku la ma ka lanai, aia hoi ua wawalo ae la ka lewa i na leo liuro o na kanaka, a ua hoike nmi la hoi lakou i ka nui o ko lakon olioli ika ike aua mai i ka mea naea lakou i hoopakele, a pela pu lioi nie ke kaiknnane alii o ko lakou Moiwahine, e like me ka lakou i lohe ai uiauaua koke iho. He nni ka pinai ana o na leo huro fvokaNaita hoi a me kona kokoolua Alii ua hele aku la laua a haawi aku la ī ko laua niau aloha hops i ua. Moi o kn aina, i na'lii a rae na kanaka koikoi a pau n He a\o A\u. I Ua nui na maka i hoike roai i na haloi a me na knlukuln ana ft na wairaakft, a he hoike ana ia ua nni ko lakou alo!?a i ka mea nanalakou 1 hoola a i hoopakelo mailoko mai ona poino a me Da pilikia inai ke Kupua palwha wale mat 0 Alehiona, Mohope iho 0 na panai aloha ana a na kamahele me nn 'lii a me na kanaka, ua u haele aku la lakou a kau aku la malona ona līo i lioomaukauia no laaa, a iwaena hoi o na uwauwa una ma e a maanei inai na kanaka mai. I ke kau ana aa 0 ua uiau Kamahele la maluna o na lio, ua oiakai akn la ka Naita Lukela ia laua, u he elima hoi mau kanaka i ukali aku mohope 0 na muu Kamahele la. 0 keia mau kanaka hoi elima e ukali ]a i ka huakai hna opio, he maii kanaka lakou e lawe ana a e halihali ana hoi i k» aahu kaua a tno na )ako kaua a pau, a oia mau mea hoi a pau ua hoomtvUaukau īa no ke lieikialii llautona. He ku ika ūani me ka hiehie na kulana 0 ua mau Kamahele la, a ua pili pono ia laua na laīani mele 0 ke au | kahiko 0 Sepania : " Ua ikea ka mobo 6 hakoko ana | No ka hie o'ko kaUla gula makana | kona kulana hololio hoi I B wanana-e ia ae ai ka ianakila."

I)vnu, i hoU' n hiKiohu i mv likv> t> ka wno, t\ lioohihi ai i\a maka o Uo J a um\holo kuamuunu, l ka huukai i komo nku ai iloleo o koia vilult\iv« «a hooniau nku la lakon i kn liolo ann, i\ o. !;;\makam;\ilio nna hoi ktv Naitu Lukola i na'lii opio no m\ mea o pili t\m\ i in\ knuuku nunni o ka Mauna Alopino, ka poe i kaulana no ko lakon ikaika aim ka makau 010, a ka lakou liana o ka powa amo ka pakaha walo ana i na ola a me na waiwai o na kaiwahelo e maalo i\e ana ma ia mauna, a o ko lakou nui he umikumamalua a he hookahi ohana hoi lakou a \iau, a o ko lnkou iuoa i maa i waena o na kanaka " 0 na Ilaimaiia (Powa) he Umikunmmalua o ka Mauna Alepine." 0 keia poe nunni hoi wahi a ka moolelo kahiko e pili ana no ko lakou rnau makua, ua oleloia ; Ho kanaka nunui he 15 kapuai ko kiokie o ko lakou makuakane, a o ko lakou maknahine hoi he 14 kapuai, a ua hoopihuia luua me na haawina knpanaliA loa o na ano hana kupu», a he mau mea hoi i kaulana loa no ko Inua akaniui ma ku imkaka. I ka Nait : v Lukela amo na 'lii opio e nanea ana i ke kamailio ua hiki inai la lakou i kekahi Kahawai lai malino, ua holo kona wni a lipolipo, mii keia wahi 1 pano ae ai ka Naita i na'lii: " Maanei au a me na kanaka e hookuu aku ai ia olua o na'lii, a niamna ao hoī o ko kakou kaawale ana, o pono e ae mai kuu Haku Alii, e lilo au i kauwa lawelawe tna ka hoaahu ana'ku iaia me ka aahu kaua a ke Alii ka Moi i haawi mai nei nona. Ake nonoi aku nei hoi au ia oe e ka Naita Alii, e ae mai kou hanohano e kakiwi mai i kau pahi kaua oiou kokoolna Alii, i lilo ai ia i Naita, ana kou hanohano hoi e hea iho i ka! inoa o ka Naita hou." | No ia mea, lele like iho la na mea a pau mai luoa iho o ko lakou niau lio, a 1 hoomakaukou ilao la do k» hana nui hanohano a lakou e hana ako ana. Lawe mai la na kanaka i ka aahu kaua a me na lako kaua a pau a waiho iho la tna na kapuai o iee keiki Alii Hautona, īa wa hoi lalau iho Ia ka Naita LukeIa i ka aahu a hoaahn aku la ma'una o Hautona, kaiiki oku la hoi ia a paa pono na pihipihi, a omauaku lai ka pahi kaua ma l<ona puhaka, haawi aku la i ]{ana laau ihe, a hoolei aku la tna kona hokua i ke koi-kaua, aia wa i hoolako pono ia aku ai ua keiki alii la rae na mea a pau e pono ai ke knlana o Naitei. Ia manawa i hele mai ai ka Naita Hokekila a ku mai la mamua o ke keiki alii, unnhi ae la hoi ia i kana pahi kana kamahao, a me na liiohiona mohula o ka hauoli pane mai la ia: " E ke Alii, ano i loaa mai ai ia'u ka lianohano innaloaoke kau ana ma ko kuahu honno o ka hoolaa ana i ko kahi koko Alii oiaio i hoa no ka papa o na kaaaka i ae o lawe i na hoohiki ana e lilo lakou i mau kanaka no na kahua mokomoko o ka hakaka . a me ka paio ana. Ano, i kulike ae ai me na rula maa man o keia oihana laahia, ke kauoha nei au ia oe e ke Alii e kupenu iho kekahi o kou mau kuli malnna oka nonua a kou mau kapuai e ku la, a e knlou iho hoi kou poo me ka hoomanao eehia ana o keia ka manawa e hui pu ai oe me na hoa hanohano eae o keia oihana. Nolailn, ma ka inoa laa hemolele ona Akua, ke hahau pakolu aku nei au i keia pahikaua maluna o kou hokua, a pela auanei e loaa ai oe ma ke ano he Naita, a e hele hoi oe e kuu hoa hanau rna kw inoa o ka "Naitao ka Ululaan," oiai, iloko iho nei o ka nlulaau i lawe ai oe i keii- oihaua hanohano, a pela na lani e ic,okiu\ mai ai ia oe." I ka pau ana o nn mea a pau ma ka aoao o ka hoolau. ana i ke keikialii Naita na haalelo iho ka $aitf\ Lukela a me kona mau hoa i na Naita kamahele, mahope ilio hoi o ua lulu liuia aloha nna, a huli.hoiaku la lioi lakou no ke knlanakauhalp, oiai, hoi ka Naita liokekila a me ka Nnita o ka Ululaau i liuli mai ai a pae uiai la ma ku laua huakai.

la Kokokila ma i henio nku ai n»a ua uu'a o ko kwUī«\kauhftle, uiv hftU\wa» aku Ia lakou me na poai o na kanaka kuaninn he nui i holokiki mai me na makami Ue nui a hoolu'a mai la ma ke ulalielo a ka liuakni e holo aku ana. E hauli mai ana itmni o na maka o na knmahelo na luu lipolipo o ka oliva ka lanu hooilona o ka lanakila, a pela pu hoi mo īm lau uliuli e ao he nui, a Kb nui hoi kn niakana i paki wa\e ia mai imua oka Naita nona ke kulana i ku-ku'i aku la tim tia pea a pau o ka uina. I loko o keia mau wehi o ka waokele i hele aku ai ka huakai, a hiki wale i ko lakou komo ana aku iloko o kekahi ūluE hoomanao na makamaka o keia Nanea, ua haalele aku ia o Hokekila i na hoolauwiii ulolohi ana maloko o na paia o ka halealii o ko aiipuni Nekai, a eia oia ma Ice alahele e hiki aku ai i ka halepaahao i hoopaa pio ia ai kona luaui hanai oia hoi ko Kupua Wahine Doherada o ka Mokupuni Nina, a eia pu hoi me ua koa la he kokoolua a he lioa 'loha oiaio, oia boi ko keiki Alii Hautoiw ka mea i hooliloia i Naita malalo o kana hoolaa ana, a o kona inoa hoi ma ke ano Naiia oia no ka Kaila o ka ululaau, a ma koia inoa auanei e hele aku ai ua Keikialii la. B na makaniaka, ua haalele ako nei im kunia)iele i ko luua walii i oioina ikī ai mo ko laua mau makamaka oke kulanakauhale, kahi i hoaahuia ai o Hautona ke keikialii i 'na paikini o ka Naita a eia laua ke walea nei i ka holo kiau ana a- ko laua inau lio kaua. Ia luua e holo ana a hiki wale i ko laua puka ana i waho o ka ululaau, ike iho laua na ahiahi, oiai e hekau mai ana ka i kahi aka manamaoa kuhi-! kulii hora e -hoike raai ana o ka hapalua ia o ka hora 5. i la manawa i pane mai ai o Ilokekila, " E Sir Naita ua ahiahi kaua, a eia la kaua i hea/ ke ole nae au e kuhihewa, eia kaua ke hele nei ma ke kula o Balamora, ke kahua hookahakaha o na Haimana he Umikumamalua o ka Mauna Alepine, a me he mea la o kela kuahiwi no paha a ka ohu e poipu niaila oia no ua Manna Alepine la, kahi a kela poe puuwai eleele e noho la me ka ike ole aia he horu e anai ia aku ai ko lakou mau ola ana mai kefa ilihonua aku a holoi ia ae ko lakou mau huahelu paumaele e hoike ana i ka nui o na la o ko lakou ola ana, na la hoi a lakou i paki ai me ka menemene 010 iloko o na batoko ulaula oke omo-koko. Ea, e Sir Naita o kn Uluiaau, nani ko'u hiaa e hiki aku kaua i kahi o nei poeino lapuwale, a e loaa auanei ia oe ka lianohano o ka hoailolo ana i kou kulaiia NaiU, ka mea hoi a kela a me kela puuwai Naita oiaio e lia ai e loaa ia hanohano !im olo." " E ka Naita," wahi a ka Naita o ka Ululaau, mamua ae o ko'u ae ana e pane aku no kau mau huaolelo, e ae mai oe e kuu Sir Naita aloha, e hea aku ia oe ma ka inoa kaulana o kekahi o ko makou mau kupuna kaulana no kona ikaika a m« ke akamai, a oia hoi ke kumuao kaulana a ka Mol Sesoterika o a o ka mea hoi nana ka pahi kaua kupua i haawi aku i ua Moi la, o Lahiana ka inoa, a o lea inoa hoi o na kupuna la o makou oia no o Sir Naita Hewkela .Puuwai Whvo ole. Nolailo, e ae mai ia'u e hea aku ia oe ma ka inoa Sir Naita Uerakela a i ole ia o Sir Naita l'uuwai "Wiwo ole. Nolaila, i hoomau aku ai ua Naita la 0k» Ululaau i kana mau olelo, e Sir Naita Harekela, o kou lia a me kou iini, o ka luku ia o kela mau Haimana ' he umiknmamalua a pau i ka make, a ke hopohopo nei au e Sir Naita Harekela, no ka hilei i na pahikaua elua ke lauakilu maluna o ujuikumamalua mau pahikaua kue mai. Aole o'u hopo'nopo 1 na eia i kekahi o kana ka pahiknua kupna a ke Alii Sesoteīika, alaila, he manao lana ko'u i ka hiki io no ia kaua ke lanakiia maluna o kela inau hehena, a nolaila, ke kanalua nei au i ko kaua lanakila ana maluna o ua poe la ; aka, aole nae keia he knrau e hoihoi h'ope ia ai ka kaua huakai, oiai, ke hilinai nei no au inaluna ou, a o ko kaua lanakila

Ai'a no ia iloko o kou īima. Ho rao,a nwopopo o na maUamaka aolo i iko ko keikialii Hautoua eia iho no i ka poli o " llooipo" kahi i moe lolii ai o Ita pahi kamahao o Aigupitaj ka mea nna i manaoio ai o ko laua mea ia e lanakila ai. Aolo 11 ae palm lio mea oi ae o ke paliaohao o ka manao e like me ka kakou mea i ike ao nei rna na olelo a ke keikialii no ka mea o piii ane i ka pahikaua kupua aka Moi Seßoterika o Aigupita, oiai wahi ana ho pahikaua ia na kekahi o kona mau kupuna oia hoi o Sir Naita Harekela Puuwai Wiwo ole, ke kumuao hoi a ka Moi Sesoterika o Aikupika, A pehea auanei ka manao o ua keikialii la ina e hoike aku ana o Eokekila o ka pahikaua i omauia ma kona aoao, oia no ua pahi kupua la a Kona kupuna Hareketa. Aole o oa makamaka heluaeln wale no kal komohia ia eke pahaohao no keia mau olelo a ka Naita o ka Ululaau aka, o Ilokekila kekahi. Oiai, i ka puka ana mai o na olelo mai ke keikialii mai e pili ana i ka pahikuua, aia lioi lele ae la ke piho'ihoi iloko o ko Rokekila houpo a ike iho la ia he moolelo nno nui ba kekahi e pili ana i ka pahikaua ana e lei makamae nei, no ka mea, ke hoomaopopo iho ia o kana wahi mea i ike no ua pahi kupaianaha la, oia no ka pahikaua a ke Alii Seßoteriko o Aigupita, e like me kana ■ i lohe ai mai kona kahu hanai Doberada mai i ka la aua i hookuu mai ai iaia e hele i ka loa a me ka laula o ka ilihonua. No keia mea pahnohao i hoike ia m imua o Hokekila ua aneane hiki ole iaia ke pane aku i wahi huaolelo i mna o kona kokoolua, oiai, ua hookuuahihi mai la na huaolelo a ua kokoolua alii la ona i kona oiau inanao e pio-o ana. Nolaila, liakanu ihola laua maia waW 0 ka laua huakai, a pela laua i hele mumule aku ai a liiki i ko laua hoaahu holookoa ia ana e ba pouli eleele o ka , po, a oia hoi ka wa a ra kamahele lei maeole, kaapuni honua i puana ae ai: " Ua po kamahele Ke hohola nei ke konouli, I K& aahu o ka poeleele, | Ke koloka oha po." Hy?ncn. , {Aole i pau.)