Ko Hawaii Pae Aina, Volume IV, Number 53, 31 December 1881 — He Nanea Kamahao Lua Ole! NO KA MOI ATA ENELANI KE ALII NAITA PUUWAI AHI O ALEBIONA a me kona mau Nait Hopo ole he Umikumanlua. [ARTICLE]

He Nanea Kamahao Lua Ole!

NO KA MOI ATA ENELANI

KE ALII NAITA PUUWAI AHI O ALEBIONA a me kona mau Nait Hopo ole he Umikumanlua.

BUKE 1 MOKUNA 1. No kn linnauia nna o ka menana keia Nanea—Ka make ana ka Moi Utera— Olino ka apu Alii malnna o : Mea nona keia , Nniioii. NA LA e nolio alii ni o Ut,era no ke uupuni o Enelani,a hanauia m-ii la nuna he keiki oia o in, lea mua nona keiu Naneii Kiiniahm ka Hiwahiwa e punee ia nku neiiuuao na makainuku i keia muk.ihiki >u. I ka wu aolo i o mui na ikuna o ka noonoo iloko o oia ht koua w» e hii ia uiia no e kona mau ,hu hiinūi, ua oili aku hi lie kauoh» wahia eh«eha mui ka umnnina aku eona luaui Moi, " E, e, o mokuhia ku ili ana o koiu keiki mui u'u aku nei, a huokanwuleia iiku- ia mai ko'u hd alii aku noi. E luwe a e hnawi nk iuia i kekuhi kuUuka ilihuuo 0 louu iv-i loa aku uiia i ka po.B nuna ia o luwukn —Auo, o la»ku iuiu, e leuili ukuaia mui na lima aku o kona poo nun e pulama nei—-E wiki." Nuni kn ehaoliu, naniea w.iloliia ineneinono o keiu ioo houokulna «ua |

Umaloi op\o ho koiki inui ka I ;\kn, a niailoko aku hoi o ka L•' wa i puku ao ni ko knuohn - 010010 n ko nlii, «u haulo nini i wiihino inn kona muu kuli • ia, n ino ua waiuinku o hioh, \lu ans\ pauina haalulu nialio u« ' ••''•' 100 uwalo, K kuu alii, ku i\lo\i«, 'i'ikuao kuu inau lnmakua olo— < la ka'u o lolio nei, ko hoa niai nel v makolu nloha o ka lei a kaua { \o ko holo noi. 0, o, o, o kuu ali'r, ku la noi k,> eo i_ka hua īnakamae o ua puhuka ka opuu ako kaua pi'iii i manaohuin ni— Vi ie i piiu pono loaaku na olelo a ua 'iwahino la, poha mai la ka leo koi'i ua Alii la. " '.j ku wahine hupo, nn ke Akua o ■ >'no i ko Alii, Auo, o hamau kon • wili hehena unn, o hanwo uuaiiei oo': .» linawina o liko mo kau o iko nei i.iinna o kau Ata." \o keiu luuu huaolelo kaknnha a ko i'ln kano i puno inwi ai, ua oiui pu iho ,\ ke alolia keiki i pnila ao ai iloko o uu -Mi iwiiliino ld, a hohee iho I» ia n iwiho inaulo iho la maluna oka pn-i-ialiolo. 'lka, auhoa o Ala ? ka tnoa nona ka o:\vi i miiuuninaia mo ko aloha o kona makimliine, —Auhoa k ia ? Uu Inili ia aku )a ia o eluu mau Xaita uo na L t '(le elna, e like ma ko kauoha 1 1> ke alii ka Moi, iloko hoi oke kapa 1 ula naui, a huawi in aku la kona oiwi .iuo iiani opiopio ma na lima o kekahi i ;anak:i Maknula o Mei'eliua, a iiaoa lioi lawe aku a haawi nku la i ua keiki la i . ka Naita Sa Ekefeora. I Ika l.i i hoolelehuna ia iho ai na hu- ' na wai o ka k/*ietizL> maluna o ua keiki 1», ia wa i h ai kona inoa o Ati, h na ka w»if NaiU Eketura i ' lian ii iaia in .l^loh*. AhaU ae la elun uoakiihiki ma ia hopo mai, ua loohia ia iho la ke Alii Utera i kekahi uiui ikniku, » nolaila, ua hala aku la ia no ka Hotelo Koekoe, kahi e mukaikiii pnhaohao »i koua kino wailua nio na kino aka ano lehulehu, a imua o ke Kuuliu k,i Mea Homolele. A ina keia mako nna o Utera, ua no ho ilio la ko aupuui o Alehioun [ Enelani ] me ka kune i ka Moi ole, a u.\ wiiwiilo ae la na uiunu e lalnpa helo nn« mao a maauei oka aina. Owni I.i ka Moi? A owni la ke kuhoe oko kokon waa aupuni ? Nawui e kaohi a o liuomaloeloe i na kaula kaohi hookelo o ko kakou iio-.-lupuui ? Aku uameha, a' uu haniau loa ia iie la ka pnne nna, o uiea, a o mea ke'lii, oiai uu paa mai la ka olelo a ka Moi i tnake, " Na ko Akua t> koho i ka Moi." j Ua hunakele ia ko alii mai na maka aku o na kunakii, n aolo no hoi hookahi uiea i ike iki ia moa, a hiki walo i ka wii i oili kuhao ao ;.i kekahi mea » lukou i moenhano mua ola ui, oia ke lilo nna i uie>» nana e hookole ko anpuui. A iloleo o ia wa o wailio walo anu ke iinpnni o Enelani aohe alii, aolo hoi he Moi, u,i lilo iho la ia i inoa pilikia e kau ai ka woli ma na wahi a puu o ka nina, oiui ua ku ao la keln n me koia ulii oknua uina, a. lioolilo iiio la iaia i alii nui no koua poe kanaka ilio, amo kona mau wahi iip-inapana niua, a ino ka hoouionnion ana hoi i na koii manao haukei e hlo i moi no Eoelani a pnoi. Aka, hooknhi n,\o kauuka i na mea a pau i nann aka ai uio na makn hanlnlu u maka'n, oia hoi ka Makaula Mereliua a o ka mea boi nona ka leo o pouo ai ke lioolohe o na nma ji p.m, mai k» poa o nanea ann ilnna o ua nu'a o ka haoohuiio, a i k i poe o hakoko ana mo na niao o ku nohu'm; lopa. | 1 ka hula iiuh iio o kekahi mau uinkahiki, a i keluihi la. ua lioolaha ae Ja na Mei-elina nei ho Olelo iLliahaua o knheai ana i na Atii u puu o Eneluui a helo iuai lakou a pau e akoakoa uo maloko o ka Uiakini nui o ko kulnnakauhale o Lneluna mu 1(0 kaknhiaka o ka 1« Kai'i.simuan, a ia wa o iko iu ui in,i p.iha o hoiko uiui aua ke Akua ma o kokiihi haua kupauallalu, owui la ka tuea e lilo <ma i Moi a i Alii nuL no ko Aupuni ? I lea hoou ana mu'i i ka la Knvisiiuaka ka ln lioi e ike in ai ku Moi o ka ainu, ua akoukoa nui mai la na uiii a p.ni o ka inu maloko o ka-luakiui, a i ka pnii uo hoi o k i pulo - liuuuo uiuu,. uii hoiko ia

mni ūmiu o ku m.\ku o na niea n p,»n ninloko o ka pii luakini, lio poliaku nui kiukio i hinniilinliko in, a na liko hoi kona mo ko ka pohnku uiahula aiai, « nmwaona konu hoi o ua pohaku la he liaukn hao kilu i liko tne ko kuahao pa«iii a ka Ainnni, n \mi ua pauku hao kih i houia la i hou ia aku ai ho Pnhikaua iinni hia 010, a maluna o ua paliikima lu i palapnla ia ai na hunolelo iloko 0 11 a opuupuu gula a o olelo ana ponei: "0 ka mea e hiki o hnki a hemo knia pahikaua nwiloko mai o keia pohaku a aio koia kuiilino kila iaai, oia no ka i hauau ia mai i Moi a i ulii no Enelaui."

A i ka pau pono ana no hoi o na pule hoano a pan, ua kukula mai la ka Epikōpo nana o malama aua i ka haipu* le hoano.

"Ena'lii okaaina, un pnn aenei na i hoauo aiia he ekolu i ka Mea Hemoleie Loa, a ua noa i kelu a tne keia o oukou e helo nku a o luiki mai i ka pahikaua a ina ua ae mai ka Mea Hoono Lo* e ike kakou i ko kakou Moi ma koin, alajila o ike io ana no kakou i ua mea la u ko /Ikua i kolio o ai i alii n i Moi no kalum."

Ia wa puka aku la nu moa a pau i waho muiloko h kn o ka luukini, n hookokoko aku la im inoa ho uui nia knhi e kan mai ana ka piihikaua.

Hoao ao la kekuhi poe o huki mai i ua pahikaua la, uka he ole ua mea ha mnhinu mai, oia mau no ka paa ma kona wahi i omaii ia ai. Ho nni a lehaleliu wale ka poe i lioao i ko lakou ano 'ioka, he neo ka mea i loaa mai i ko la kou laki, n pela i ike ia ae ai ka ane«nß liiki ole o ke kupono ana ke noho lakou raa ke kalaunu o ka noho alii i hoohakaiinka ia. Ku inai U ka Aki" Epikopo, a pane mai la imua oka lehulehu : Aolo iwa'eua o kakou i keia la ka mea i kohoia i nlii no kakoo ; :ik«, mai knnulua nae kakou me ka mauao uole e hoike m»i ana ko Akua i ua kunnka Ja imua o k«kukou. A eia uao ka'u olelo knuoha, he mea pono e hoolaleo leakou i mau N T uita he umi, a i poe Nait-\ hoi i kaulana no ko lukon inaemae ma na inoa a na lakou hoi ananei e kn a e kiai i koia pohaku, kuhi hoi e ikeia ai ko kakou Alii. No ka nelo aua i keia la, nolaila ua muuaoibo la ka aki epikopo a hoopanee a ka la Hape Nuia, a ma ia la no i munaolana lea ui oia e hoike mai ana no ke Akua i ka mea ana i koho ai i alii no ku aioa, no ia meu, ua kukala hou uku 11 i.i e akoukoa mai nu kanaka irt ln, a e muluina ia ana he hak ika mawaena o na Birona Naita i na la )a, a ! uia hoi in-ihpoo ibo oia lealea ann e hono hou ia ai ai ka huki aoa i ka pabikaua. A hoen mai la ka la Hape Nuia, uu puuluulu hou mai la nu'lii n mo iia l)i--īouailoko o ki» luakiui a i ka p«u »u« ae o ko unuiuu pule, ua kahoaw.ii aku la ka lehulehu » pan uo ke kahua lealeu 0 Kilunakaila, a ua mehameha iho la ka pa luakini, c>i«i o na Naita umi i kuknklu ia »i e kiai i ka pahikau», ua ukuli pu aku la no ke kahua leiileu. A mn ia h no hoi ua hele akn la 0 Sj Niiita Elcetora i ke kahua lealeu, a hoi ke ukali la 1011 nona aouo o SiNuita Ke, kwn» keiki ponoi, a me ka mea nona keia nanoa, oia lioi 0 AU kauu hanui. Ia lakou e liolo anu, iko iho la 0 S i Naita Ke, uolie kuLiu pahikau-i, oi«i uu poiua ia i ka liule 0 korta makuukane, lioluila nonoi uku U ia i ka oluolu o kona Hoa Aiwuiu oinoAti, ina he meu 'liiki ke holo hou i ka hale a luwe mui i kaua pahikuua.Pauo aku Iu hoi o Atu ; " E kii uo au i ka pnhi a kuu haku nae ka inanao hauoli," a holo aku la ia 'i kauhale mo ku munao 0 loaa aku aua lu ka pahi u koaa kuikuuuna. Aka i kona hiki ana aku, niu hoi nohe kannka 0 ka hale, oiai ua hele nu meu a pau e ike i 1111 leulea o ka la, ii uo ia inea ua nelo ka loaa unu ia At:i ka pnliikaua a koua kuikuaanu, uo ia mea uu pii mui lu konu ukiuki, a olelo ao la ia aie ka piliu iuuinu lnuua 010. 1- No ka loau ole oka pahik.uia a kuu h.ukn, nolnilii-o holo una au i ku pa lnakini, ao ku puhi i hou iu iloko 0 kel i

pohnku oi.\ ki\'u o lawo *vi na kuu k»i knaann, oiai nolo loa o'a makemnko iki o iko i ko ku ann o ko'u kaikiianna o S« Ko ma ko kiihuo loulon i kei» la aolio ann pahikaun." Nolnila liooliuli ae la in i kona lio a liolo pololei rku la no kn p» lunkini, a i kona hiki ann iluila, ua nakii iho la ia i konu )io ma ka liun hoopua kuuia, a koino awiwi aku la iloko o ka pa, laia i koeuo »ku ai, ua liele loa akn la a ka halo lole i kukula ia ai ka po'naku o paa ana o ka palnkaua, iko aku la ia aohe poe e ki»i ana i ua wahi la, oiai ua pau loa lakou no ke kahua lealea. Kotno aku la ia lloko o ka hale iolo a hiki i kalii o ka pohaku a me ka pahiknua, a lalau aku la hoi ia ma ke kumu 0 ua pahi la, a ma ka lima haalulu ole, a me ka houpo hoi i piha i ka wiwo ole huki mai L» ia i ua p»hi la, a poho walo Nolaili», hoi mai la ia a kau, ae la mo kona lio a holo aku la uo ko kahua lealea, a haawi aku la ia 1 ua pahi 1 ai i kona knikuaano, oia o Sa Ke. A ka iko aua hoi o ua N«iU la i ka palii a koua knikaiua i haawi aku ai ia ia ua nponpo ae la kona oili, no ka inea ua hoomaopope Iho la ia oia no ka pahikaua ana i iko ai ma ka pohaku iloko o ka pa luakini. Nolaila, holoaku Ia iaahikiakula ma kahi e ku ana ko laua makuakano oia o Sa Naita Eketora, a 01010 aku : E kuu makua; eia ka pahifoma i oleloia e alii ana ka mea e loaa ai ma kona lima; a nolaila. healia la hoi ko'u mea e alii ole ai no Enelaoi nei ? I ka ifee ana mai o Sa Eketora i ua pahi la, ua huli hoi hou mai la oia me ke pihoihoi a hiki i ka pa luakiūi, a aia uo hoi kana mau keiki me ia. Iko lnkou hiki aea mai i ka lunkini na lele iho la lakou, a komo like aku la Inkou iloko o ka pa, a kouoha aku Ia ia 1 k;ina keiki ia Sa Ke e hoohiki inaisfia nialuna o ka Palapala Hemolele me ka oinio a pau no ka loaa ana mai o ea p«hi lu. [Aole i pau.]