Ko Hawaii Pae Aina, Volume V, Number 6, 11 February 1882 — He Nanea Kamahao Lua Ole! NO KA MOI ATA O ENELANI. a me kona mau Naita Hope ole he Umikumamalua. KE ALII NAITA PUUWAI AHI O ALEBIONA [ARTICLE]

He Nanea Kamahao Lua Ole!

NO KA MOI ATA O ENELANI. a me kona mau Naita Hope ole he Umikumamalua.

KE ALII NAITA PUUWAI AHI O ALEBIONA

I)UKE 1 MOKUNA V. Ku hakuka anu o ki\ Jloi Ata mo ku Naita nmlihini— Pakele ke olu o ua Moi U\ nia ka apna—lkoa ko akainui a mo ka mana o tu\ hana a ko Kilokilo Merelina. LAU'A i liooiiiuiu ae ui i ka lnmt A, uiau jmhi kaua ua hoomaka kolee n y la Uuia e Uulnui aku kulii i kekahi, a ua hahana launa ole ka laua Uooko ana i na ai a ko laua niau inaina, Ua Uookele aku la ka Moi opio i knna niau hannu pahi me ke akumni lua ole, a jiela no hoi ine ka Naita Malihini. Ua loihi ka laua pnio ana, a ua nui hoi ke koko i Uookuheia. Pela laua i hooili ai a Uiki wale i ka ha'i pu ana o ' ka At,-i paliilenna, uiamuh o kekahi hanna pahi poinaikai a ka Nuita Malihini i liahau mai ai a pa pono i ka Ata pahi. Nolaila ma keia uli.\ }ioino i looa i ku Ata pahi, ua kau ia he hoailona o ka lanakila maluna o ka Naita Malihini, oiai ia wa no pane mai la ua Naita nei: E ke koa opio wiwo ole, ka lua ole o ka ikuika a nie ke akamai a'u i ike ai e.ia oe ke ku mai nei he pio na'u, no ka niea aole au pahikaua e liiki ai ke paio pn mui ine a'u. A e aho e noi mai oe i ko'u ohiolu e liaawi aku ay ia oe ī ka hoo[iukele ana. I keia wa i hulili ae ai na maka o ka Moi onio a huila ae la he nno laiapa ahi iloko o kona mau onohi, a ku mui la ia nie nu Uiona e liko nie ku liona hae, a piine inai la : E Sa Nuitu, i na no e haawi mai uua oe i ka niake maluna o'u me ka oi o kau jiahikana, me kou ike no ua nele ia an i kekulii meu e Uiki ui ke jiale uo'u iho, alailn, ua olioli lou ia au no ia tnake o loaa mui ana, aka, o ko,u Uaawi aiui 'ku ia oe ia'u iho i pio nau, eu, he meii hilahila loa ia no ka oihuna a'u e hiijioi nei, a uu o'i loa aku ku pono no'u e make mumua o ka lilo una i pio* nu ko'u lioa paio a— Me liu huaolelo hojie loa i kaha muha e ia e ua Moi opio uei, lele ukn la ia nie ka iiiania Uiuna ole e like me ka mnma o ko Tiga a Uopu alui la kona mau lima oolea i ka puliaka o ka Naita Malihini, a mo ka ikaika lua ole, hajiai ue la ua Moi opio uei i ke kino nui koikoi o lea Nuita, a kiola iho la iaia muluna o ku ili o ka honuu, a me ka eleu lalau iho la ia i ka jiupule kapu kana e uUi ana inaluna o ke jioo o ua Naita la, a huki liiai la ia me ka ikailui. * Aia lioi Uu Moi ojiio o ku anu mo ka huaheo me .ka niunao ana aiu iloko o kona jioho lima ka lunakila, aka, e like me ka liuli jiu ana o kekahi kiimulauu oka i lee kikiao makani oolea, o l;e kukulu akuu jielu no i ikeiu aku ai ku Mo opio e liina una ilulo, oiui ualalau mai la nu lima |)ukonakona o ka Naitfi Mi\liliini ma konu mau wawue a Uuli jiu ao U\ ia. Me ka eleu Uoi uu alu awiwi ae la uu Nuita Mulihini la a ku hou ae la iluna, oniuuiu ae la ia i kuua nahikaun uio ka n'ianao o hoolulo ilio i na ai n " Kamukelon," a ho mea maopopo lie sekona walo no i koe a Ualawai aku ka Moi oj)io uig koua make, a lio-o hou iu o Pelekanu iloko o na popilikia o kn no-

h ona nlii «U>, «iu hoi j, o ha inai ln ho 100 oohiu, mo lio uioa la lio 100 ia i oili imv' noloko niui o Uokahi lu'ian Uuiliiu, u oiu na U>o lu : li ka Naila, o kuohi i kou liniu, no ku no ka iiku i nu o nmko aua iu o,> koln Naita, opio, nluilu, o hookonu» aku unanoi oo i koia uupuni iloko o ka pilikiu uui i iko 010 ia o kalii «npuni o ao, uo ka niea o koia NaiU ho knnuka opio ia i puloU'ia o koim lahui o ka nu-a o olu hou ui ku ninu u nie ko nnpuni. Ninuu nmi lu lioi kn Nuita Malihini i ka niea nona ka 100 i jia-e aku i konu inan popoiao : En, owai noi kanaka opio puuwni wiwo o!o, l;u Ina 010 hoi o ku ikuika a nie ka lio])o ole a'n i ike ai ? 1 uiK' nnii Ui ka niea nona ka leo ano"uo eeliia iniua o uu Naita Malihini la: 0 ka Moi Atu ko na o Eni-Uuii nei. I ka lolie anu o na Naita nei o ka Moi Ata keia o Knelnni, nolailu na, ku iho lu iu nio ke kaliaha a tne m\ hiona knumuha, ia wa hoi unu e ku ana namu nnnni ne la ka men nona ka leo i pa-o ne ai inamna he nwu hnaolelo ano e a kapipi mai k oia lie> innu huna wni olennU'iia inalnnii o ka auhu kana o lm Nait,a Mulihini, aia hoi ikoia al;n la ua Naitn 0 lieluo iho ana ilulo a haulo aku la iloko o kekahi nipoa hiamoe. 1 A ia wa liuli ao la ka niea uona ka leo nann i Uoopakele i ke ola oka Moi Ata ma ka npnu, a ] 10 n)a ae ]a itm Moi la, a pane akn la ia: E ktiu Ata alohn, kuu Alii lioi, eia ko alanni u,i l/ielae nou, ano e hiialele iho ni kmm i kalii o kou wiwoolei hoike iho nei, a o kahi hoi a kou akamai lua ole i hoau nma loa Ia manawa pane mai k ka Moi At:i !,l E Morelina ko kaula, ke kilo kaulana o] ko u aupnni, liemea oiaio nuei ke ola| nei no ka Moi Ata ? t I Ke ola nei no oia, e kuu Alii wahi a Merelina ke kilo ke ike nei na inakuinaka maikai o kein nanea, i ko kn Moi Alu pakele ana mai mnke, aka iolo e poaku he leo eehia tna ua pepeiao o ka Naita Malihiui loaa ai ho wahi kamahaia ana o ka make o haule koke iho ana inaliinu o ua Moi la, a uiamuli hoi o ka loaa ana ku o na Naita la i ka Uiau f»uhipuhī -a ke kilo Merelina, pakelo ae ke ola o ka Moi At-.i ma ka apuu. 0 ka mea nona ka leo i hea aku ai oia no ke kilo Merelina ke kahnna akamai i ka puhipuhi laau hoomalule kino, 1 ole ia laau i hoonipou a ku i ka Naitn Malihiui a loaa iaia ka Uoohilii e lipo iloko o na hookaau ana nie ka hiiimoe. Mahope iho o na kike kanmilio nna mawaena o ka Moi a me kona kilo, ua kau ne la ko Alii Ata nialuna o ku lio o ka Naitu malihini, a o ke kilo lioi nialuna o ko ke Alii lio. Ia laua i mumao iki aku ai mui ia wahi aku, ninuu uku Ui ka Moi Ata ia Merelina, ea, heaha kau i hana aku nei mahina o ke kino o kela ,Naita / Ua pepehi ia aku nei anei oia a make, e kau mau haua eepa o ka po ? Aole he Naita pono ke pauleleia a hilinaiia hoi kona wiwo ole a me ka ikaika e liko me ia. Uu oi loa aku ko'u poino ke lilo aku kona ola i ka make mainua o ka lilo ana 'ka o kekahi hapalua o ko'u aupuui. 1 keia wa hoi pane mai la ke kilo Mwelina: Eke Alii mai hopohopo oe no ia mea,, oiai ua paleleana no oia, a iloko o 3 hora e ala hou tr,ai ana no oiti. Ua hai uiuu aku uo hoi au iu oe i Ue ano o keia Naita he luu ole leonu iKuika a mo kuuii makaukau, a ua uui no ua Naita kiiulana e ao i haulo i mau pio u'ana, a mai helu pu ia no hoi oe e ko Alii nia iu lieluna hookahi, i ole wale no au. Aohe Naita eao e ola nei i keia wa i oi uku kona makaukau a nie ke akamai uiamua o keia Naita, a e lilo ana no hoi ia i kauwa hoolohe nau o kona inoa o ka Moi Pelinoa, a e loaa nna iaia he elua niau keikikane, a e lilo no laua ii i elua i mau Naita mnlalo ou e ka Moi. Ma keia walii o ka kakou nauea e haalele'ai kakou i ke kamuilio ana no ka Naita Malihiūi oia iioi ka Moi Peliuoa e Hke.me ka ke kilo Mcrelina hoike, a e huli ao kiikou a nana aku i ka Moi Atu a mo koea nmu palupu, a uio kekahi mau mea e ao e [iili ana i ua Moi opio la.

| MOKUNA VI. Ku wahiiui Kupua o ka Loko Wni, A nie ka pahikana kupanaha Kona ka inoa o " Kauilaokunuike." I kii iAIoi a tiie I;e kilo Jlevelitia i liaaU'le iiku ui i ka Moi l'eliuoa, ua hele pololei aku la Uma i kuhi o kekalii herc»nta (he kaeaka haipnlo nolio mehauK'ha) a lio kiii)n\a hoi ia i kaulana no kona akuinai ma ka oihana lapnau. I ka Moi i hiki uku ai inma o \ia katu\ka haipule la, ua noii mai la ia i na palapu a pau o ke Alii, a haawi mui la hoi i ka laau e hoolaia ai ia mau palapu. Ile ekolu la o ka nolio ana o ka Moi ino ua kaluina lapauu la a pau au la kona mau oha i ka hoolaia, u huulele iho ]a uia a me kana kilo i kahi o ua knhuna lapaau la. A ia laua nia ke alanni, luili ne la ke Alii Ata a olelo ukti la iu Mei'elina, 0 ka niea apiki aolo a'n pahikana, oiai ua ike no oe ua hai lui'u pahi i kela paio pu ana a'u me ka Moi Pelinoa. Mni kaimialia oe no ia mea, oiui eiae no kokiihi pahikann ke waiho nei n e hikl inui nna no ka manawa e loaa ai na palii la ia oo e ko Alii, wahi a Merolina i olelo aku ai i ko Alii. 11010 aku liuia a hiki wale i ko lana hoea ana 'ku i keknhi loko wai nui i hele kona wai a halanu lai malie a lipolijio hoi. Aia hoi ikeia iiku U\ be mea kupanaha loa, a he mea hoi e hiki ole ai ke manaoio ia e na makamaka heluhelu o koia nanea ho mea oiaio ia, oia hoi keia, aia ma waenakonu o ua moanawai la ikeia aku la he lima kanaka i hoaahnia mo kekahi 1010 uiai, a he pahikaua hoi kana e oku ae ana, Aia U\! i hooho ae ai o MereliD£\, aia ua pahi U\ a'n i oleīo aku nei ia oe. Aole hoi i liulin iho, oili ae la ke kino o kekahi lede opio ui mai loko ae 0 ka opu lipolipo o ka hohonu a hehihehi ae la kona mau kapuui kanmhao muluua o Ua wai malino. Me ke pahaohao launa ole huli ae la ke Alii a ninau ae la ia Merelina ke kilo, Owai kela lede opio kaumhao a kaua e ike aku nei ? E kuu Alii wiihi a Merelina, o kela lede opio a kaua e ike aku nei. oia no ka mea i kapaia o ka Wahine Kupua o ka Loko Wai, a e Uele mai aria ua lede la i ou la a o kauiaiho mai ana no hoi ia oe e ke Alii, a e kamailio aku no lioi o'e iain tne i;a waipahe a pela auanei e loaa mai ai it\ oe ka paUikaua au e ike la e>aa ia niai U\ e, kela liina. Aole i emo ikeia aku la ua lede kamahao nei e Uele mai ana ina Ualii a ka Moi Ata e ku ana me katia kilo me, Mewlina. Ilele mai la ua lede opio nei a alolia inai la i.i Atn, a pela no hoi i panai aku ai i kona aloha iaia. Ninan aku la hoi o Ata i ua ]ede la. E ka lede. opio kamuhno, nawai lte!a pahikaua uuni lua ole e hulali ruai la kona mau papalina mai waeua mai o ka lipoli()o o ka Ua makemake loa au na'u kela p-hi, oiai na hooneleia au i ka pahi 010. E ke Alii o AleUiona ahui nei wahi a ka lede kupua i pane mai ai, na'u no ke la puhi au e ike aku la, a i na o hnawi uiai ana oe ia'u i keleahi īnea ma ke ano lie makana ke ūonoi alui nei au ia oe, alaila, e loaa no kela pahi in oe e ke Alii. Ke hoohiki nei au mo ka oiaio loa, e haawi aku no au ia oe i ka uiakana au e noi mai ai ia'u, wahi a ka Moi i pane aku ai. Aole i pau. Pakele mai pnu t ko ahi ka halo noho o ke Kanikela pake C Afon.tr ma Nuiianu ika po I'oaono iho nei. Un maunoia he hana kela na ke kololio. *&• Ile elua pulo i hala aku nei, ua aiUue ia lie waapa huelo boti mai Kahalui aku e keknhi mau h.iole pukiki, a ua loaa aku nei nae i Kahoolawo, a iu\ Uoihoi ia i Maalaea i kela Poaono aku nei i hala. JSlf* Aole i hoi inni ka Ilanmku Nui Parlcc mai kana huakai niuaiunau aku nei 1 kola hiliia kipu ma Paia, mawnena o ka Lnna Makai ,i me mi Pukiki.