Ko Hawaii Pae Aina, Volume V, Number 8, 25 February 1882 — He Nanea Kamahao Lua Ole! NO KA MOI ATA O ENELANI. a me kona mau Naita Hopo ole he Umikumamalua. KE ALII NAITA PUUWAI AHI O ALEBIONA [ARTICLE]

He Nanea Kamahao Lua Ole!

NO KA MOI ATA O ENELANI. a me kona mau Naita Hopo ole he Umikumamalua.

KE ALII NAITA PUUWAI AHI O ALEBIONA

BUKE 3 MOKUNA YII. Ka Liuliu Knua Nui—Ka llooili Kaua AW'liweli—Pakelo lua ole ke Alii Ata ma ko Kahua Kaua—llaulohia ko Alīi llaiana i pio na ka Moi Ata o na kahakni 0 AK'hiona Kn Wiwo 010 o Enel ani. I\A hiki ana mai o ka manawa no «jL kni ana aku o na koa no ke kahua kaua, ua eleu like ae Ia na alukai o kela a me keia muhele, poha liou ae la na leo hooho huuoli o ua koa a me na kanaka, a meleia ae la ke uiele kaun o na Naita o ke Kea hanohano o ktv Moi U tera: Imua ine ka mannolana E īiii Naita Puuwai Hopo Ole, E paa no i ka hoohiki ana, E paio niau uo ka uina, I lalo me kona mau euemi, A o hahau ia lakou me ka weliweli, E pnluini i na ino he nui, E hooalii ana nialuna o ka aina, E ola ka lahui, a o ola kona Moi. &c. &c. &c. 1 keia niele, ua wehe la ka Moi Ata i kona pa[iale kaua huw, a hoike uiolale maikai mai la kona niau hiona i ka naui o kona mau helehelena, a he onli o ka wunaolana ke hoaku mai ana ma kona inau inaka. 1 ka mao ana ae o na leo mele, na hnawi ae la ka Moi Opio i kana kauolia no ka maki ana'ku o ua koa no ke kaluia kuua. A i ua Moi Opio nei e liele ana iwaena o koua niau koa, e hoopuni ia ana hoi e na Nu".ta o ke kea hanohano o ka Moi Utera, ua ike ia nku la na lede opio ma kela a nie keia aoao o ke alanui e kiola niai ana i na hoke pua. a lie mea oiaio ua hoike mai lukou i na pulama niukee oiaio niaoli ana a ko lakou niau puuwai i ko lukou Moi Opio. I ka hala ana mai o ke kulannkanhale mahope ua konio aku la ka. mahele inua o ka hnakai knua iloko o ka ulu laau, a oiai ka huakai o komo aku ana ua haawi ae la ka Moi he kuuoha e hoounaia akn he mau kiu he htuieri ko lakou nui, e hele nku lakou a hakilo i ke kulana o ua enemi, a e like hoi me ia kauoha, pela no i hooko ia ai. I ka po ana o ua la nei ua hoomoana iho la ka puali holookoa ma kekahi wahi i kapaia o Duned, aka, ua hoonohoia no tia kiui ho nui e makaala ana no na lele kiinopo ana mai a na eneiui. A i ke ao ana ae ua kai hou aku la na mahele koa a pau, a iu lakou nel ma ke ala hele ua hulawai aku la lakou me na kiu he haneri i hoounaia ai, a ma ka lakou hoike imua o ka Moi, aia ka enemi nia kahi i kapaia na " Kula o Maiuia Keokeo" (Allio mountains) a he 500,000 ko lakou nui. I ka lohe ana o ka Moi i ka heluna nui o na enemi ua nana ne la īa īnu. kela a me keia o na Naita o ke kea hanohano, a pano do la. Ha GO,OOO oka Ata man liona ko helo nei e huehao i na tiga omo koko he 500,000 a Kaiana, ka Huaheo. I keia wa wawalo hou ne la na leo o na koa ame na 'lii, u pimna uo la i kekahi mau lulani inele kahiko o Alehiona:

K paa ninu ka wiwo ole, Aolo hoi e haule ka nianao koa, Ak«, o paa mau no a e liele aku. Huri> ! huio ! nia ho lanakila. 1 ke ahiahi o ua la iiei ua hiki pono akii la na mahele koa a piui o Ata ma ke kua o na kakai pun e hoopuui ana i ko aoao hikiua v) Ke knla a na enenii i hooluoana ai. 1 ka puali i hiki aku ni n a keia wahi, ua haawi hou tie la ke Alii lie knnolia e pono e hoouna hou ia aku ho mau kiu no ka hele tu\a aku a hoomakakiu hou i ke kulana o na eneini a me ka lakou hana, Aole i emo hnli hoi mai la na kiu n hoike mai la, ua noho na enemi me ka makuukan loa, a me lie mea la o ka )a apopo ae ko lnkou la ia e nee aku ai no im kauhale o jtfetina (Myting) kuhi hoi e noho kiai ana o Sa Naita Bukineton a. Noluila hooholn iho la ka Moi i ke ao ana ne e hoouna akn ai ia i kana olele e hai aku i ke alii Powa Kuiana e heie mai ia e milii no kana mau olelo lmakei i l'oonna mai ai i mua ona mao kana elele la. Ia po hoi ua nui na kauaka kuaaina i hele inai i nma o ka Moi Ata me ka lakou mau niakaua hu lehulehu wale, a un lilo ia i mea maikui i ko ke Alii manao, I ko no aua ae lioi o u.i po )a, ua hoonna koke aku )a ka Moi Ata i kana elele i mua o ka Moi Raiana. I ka hiki ana o un elele la imua o ua Alii Powa la ua pane aku la ia : E ka Moi Ilaiiina, ua hoounaia, mai nei au imua ou. e ke Alii ilihia ka Moi Ata o na Lnelani oiaio, e hai aku ia oe i kana kauoha, oia hoi kpia, e hele aku oe a kukuli hoomaikai aku imua ona, a e puai iho hoi na huaolelo mihi mai kon waha ilio, no ka hoilioi hou ana mai i kau nnui olelo lapuwale. ino loa au i hoouna aku ai iuuia ona, mao kau elele ln, a ke liooko ole oe i keia mau olelo a ko'u Alii kun Bloi hoi, alaila e lele kaua mai nna ua Moi Puuwai Wiwo ole Ja o na Enelani me kona mau tansani ikaika a nlupa ia oe a me kou poe. I ka lohe ana oua Alii Powa la i keia mau olelo a ka elele inai ke Alii Ata aku ua akaaka henehene ae la ia, a hoopuka ae la i na luiaolelo hailiili, a pane niai la ia imua o ka elele : E lioi nku oe a liai aku i ka iUoi kamalii o na Enelani kamalii, mai aa ia e paio mui i ka maiiio a ke Kavalia Musaka o Sepania ka mea naua i noho hoomalu na mauna Pisene nie ka weli Aka i na paha ua opulepuleia ua Moi k''iki la o Enelani, alaila, e hele nmi ia imua o'u uei a na'n no e lapaau aku iaia. 0 hoi a hai aku iaia e like me ka'u e hai aku nei ia oe.

Huli hoi aku la na elele nei a luki inuia o ka Moi Atu a hoike nku la i na mea a pau pili ana i knna huakai, a ua nui ka umhalo oka Moi iaia no kona wiwo ole.

Ia manawa kauoha ae la ka Moi e liuliu ua mahele koa a pau a e maki aku no ke kahua inokomoko, a e liko nie ia kauoha pela i eleu like inai ai na koa a me na nlii. Ia wa nee aku la ko ke Alii pualikaua me ka hiehie nui, a i ke kaalo ana ma keia aoao o ke kakai puu (lalani puu) ua ikeia mai la lukou e na enemi, a o ka hoomaka mai la no ia o ua pou la e hoomakaukau a nee mai la e halawai uie na koa Enelani. Mamuli o ko kauolm eleu a ke Alii At<i, ua hiki aku la ka puali helookoa ma ke kula palahalalia, a malaila lakou i kuene pono iho ai no ko lakou kulana hoonee kaua aku. I ke kokoke ana mai o na enemi ua uleu koke aku )a na paua pua lu-pololei 0 ka fio«o Enelani, a hoehu niua aku lu 1 na ai a ke kaua. A einoole no hoi haawi mai la na enemi i ka lakou niau kaulA kakaka e hoolele nuii i ua pua no ka huluwai inai me na Euelani. No koknhi manawa i liooili ia ai keia anp kaua me ka hoomau ana no o na aoao a i elua i kiv nee ana aku i nuiu, a iloko hoi oia wa e nee aoa, haawi ninila ka Moi Ata i ke knuoiia i ua'koa pana pua malalo o Ba Naita Girifeleta, i na e halawai lima lakou ine na enenii, alailu,

« lala i like lakou a puu i ka lukou niau pnhikaua pokupoko a me ia nuui niea lakou e kauu ukn ui.

lluli ttu la ia a kauolia aku ln i ka Nui l]<H)uina kouu Ihmmlui Nui, e lu>opna tmvi oia i im Naita kaua lio o kona inahele a e l;ir ilei Ukou no ke knli nna i ke kauoha inai ke Alii, nku a pi-la no hoi nie Un inuhele koa nialalo 0 Sa N T ai(a Uiiuka.

Kiiuoliu aku la lioi ia i na B;irona malalo o ka Naita Hediana, e nee aku a halawai pu īue ka enenii, a pela pu hoi nn Ilaniuku niulalo o Sa Naitu Leonora.

E liUe me lteia man kauoha a ke Alii i lmawi ae ai pela 110 i Imnaia ai a i liookoia ai hoi ; aka, aole pela ka ke Alii Powa hoonee kaua ana aiai, oiai, ua iiee papa holookoa mai la no kona niau innhele a pan « o kona manao nui o kona poipu mai i na koa o ka Moi Ata.

Ua haawi mai la lioi ua Moi Eaiana nei i ko kauoha i kona inuu Alii a me na koa o loaa ia lakou lie makana nui i na e loaa aku ka Moi Ata ī kuhi o laleou a lawe ola uku iaia iinua ona.

Aolo no i liuliu ua halawai ae la na pualiluuia a i elun, a hooniaka iho la he hooili kiuui hahana mawaena o nu kanaka o na noao a i eluu.

Paupaaiua ao )a na maku.kila a poluipoha ae la na koi kaua a kvla a rue kcju koa ninlnna o kona enemi iho.

Ua ikeia aku la ka ikaiku o ka Naita H«diaua o na kuahiwi a tno na ululaau o Wetinetona, oiai ma kahi a kana koi kaua e hina ai ua haule aku la he ekolu a oi aku o nu enemi iloko o ka make, a ua luaikai no hoi na 13arona a pau malalo ilio ona.

Ona Ilauiuku hoi malalo o ka Naita Leonora, ua liaawi aku la no lakou a pau i ko lakou ikaika, a me ke akamai ka hopo f>le a me ka wiwo imua o nti enemi.

Aka, heaha la leela e lioopukoleo liilii mai la i na koa Enelani me lie īnau hulumanu la e k-lo liilii ana i ka makani a ua like hoi kahi ikaika o na Enelani la me he ikaika la no ke keiki liilii imua o ka mea ua hele a kanaka makua, a ua oo na au ?

lia, o keia ka Moi Powa Haiana e lukn ana i na koa linelani me kana laau newa kaulana, nona hoi ka inoa o

" Ka-make-loa," ma kahi a kooa lima i hoomoeaknaii iia laau )h, ua ahu a lala kukui akn la ka make o ka aoao Enelani.

No keia lukn weliweli e ike ia aku nei e na leoa Ene.lani, na o mai la ka hopo iloko o ko lnkou mau puuwai, a hoomaka mai la ko lakou ikaika e nawuliwali.

I kela wa ua huli ae l>i na Naita o ko kea hiinohauo o ka Moi Utera a nana aku la ia Ata, me na nanaina hopo e aai mai ana ma ko lakou inau hiona.

Aka o ke Alii ia wa, aolo i ikeia aku he wiwo a he hopo nialiuia o kona mau helehelena, aka he uila ma kona inuu niaka u he kuoo ma kona mau hiohiona a liuliu huli ae k na Alii opio la, a anu ae la iauia o kona niau Naiii:

E na pnuwai wiwo ole o Enehuii, kokok'* mai ka mnnawa e hahau like aku ai oukou i ka oukoii nian koi kana me ka onkou mau makakiln. E hookuu aku i kd Powa Kaiana no kahi mau minute, a ike pono aku au i kana mau hauoa pahi akamui loa.

I ka hiki io ana mai o ka manawa a ka Moi Ata i ike ai o ka wa kupono ia aua e hoolele aku ai i kana mau hauna pahi, ia wa oia i kaiioha ae ai i kona mau Alii amo na koa : "Imua me ka hopo oln, a e hookuu i ka powa haaheo ) pio na ka pahikaua kamahao a Ata." la ".va ouiu ae la iu Aiii 'opio la ia

" Kauilaokamake," a o pololei aku la i kona inuka imna, a kahea hou ae la: E hanwi aku oukou i ka make i na mea e uo a pau, a na'u e hahau i ke poo o ka Powa Kniana. Ano! Imua ena koa o Enelani oiaio.

Ja mauawa i hooho ae ai na 'lii a me na koa he huro, a lele aku la lakou m;iluna o na enemi nie ka haawi nna i ka make nialuna o ko lakon mau enemi.

A maanei e na makamaka e waiho ai kakou i na mea e ae i koino iloko o keia hooili kaua au«, a o moe kahi wale no ka kakou mau kamailio una ninluna o ka mea uona keia kaao; oia hoi Ka Moi ALa, ka wiwo 010. (Aolo i pau.)

Ua loau mai „ e i i ku Luua leta Knpeno. na nn\halo nna a ku Luna lctā mii o K apulakiko, no l;a d e « a nw? ka makiwla oku hoounn ia anu aku o na lela tnni Ilnwnii nei nkn, malalo o ko nuo hou lou a knkou i komo ilio nei ma ka poai lalmi lioounn IL-tn. I kn Pokoiio i hala, ua npe l;a Loio J M Davidaon iloko o kona keena Loio liou inaloko o ka halo kauka mua iho nei a Kauka Hopeniana, Helu 24 alanui Kalepa. £ST I ka la Babati aku nei i hala. ua holo aku kn moku kalepa Adonis no Nu loka, a ua lawe pu aku oia he 1.313.963 paona kopaa. Oka waiwai io, he $74,728.25. Uakipuia a make loa Hkahipake ma Waipio e ka Hope niakai Sand&nl o Hamakua i ka la 12 o keia inalama. Aia nia ka palapala a Z P Kaumi,J 0 nn makai a Hamakua, e puka aku nei um ka pepa o keīa l;i e maopo[)o lea ai. I ka la II o keia malanin, nia Kipahnln, Maui Hikioa, na okiia ka manaiuaniiliina o kekahi keiki uuku no--11 ft nn niakahiki 8, o kona kaikuanna Ponoi n °na na makuliiki he 10. Ua lele loa ka manainanniima a kuawale Knpanaha leeia hemahenia nui. ESī" Ua lilo ae nei ia Mr J H Black ka hale lmna ahikoe a me ke kahua ma alanui Liliha, ma ke kuai no ka #1,623. c:-*r Ua loaa mai ia makou ho kanikau i haknia e Babiana Keaweluaahi ame kekahi olelo haoloha i kakauia e J Kahmu, aka no ke kue ana i „a rnla no ka uku pepn, ke paaia nei a loaa uiai ka nkn.