Ko Hawaii Pae Aina, Volume V, Number 45, 11 November 1882 — W. M. KIPIKONA A ME G. W. PILIPO MA KINAU HALE. [ARTICLE]

W. M. KIPIKONA A ME G. W. PILIPO MA KINAU HALE.

iiii'lKONi ia PiLiro "Olea liopeiia [)iiha kein oka luuin? lla paio kauu uia īia waha, a \ui paio ma an nupopa," Pxuro ia Kipikona Ao paha!

Ho mn,u hoa paio no maua īiio ko Kuhina o ko na aiua e 110 ke kau i liala ilio noi. Ma kuu manao, ua paio aku au ] iaia no kona mau hewa lehulehu loa ma kona hnvelawo Oihnna aupuni ana iloko o ke kau aliaolelo liope iho nei a me kekalu mea a'ui lelie ai. Nokamea, he liiki ole iaia lee hele ma ko ala pololei e like mo kana olelo hoakaka mua «. mo kana 01010 akena pinepine, "lie kanaka aloha oia i koia lalmi lio mii kona alolia," a ma ka'u iko he liko 010 ia olelo fne kana liana, nolaila ua hoala pinepiue au iaia ma ka lawe ana ao i mau olelo hooholo ma kona ono he Pei'osidena o ka Papa Ola, a ke paa nei ia mau liana ma ka moolelo o ka ahaolelo 0 1882 iho nei. Manao la hoi a'u, i ano 1010 oia no ka akahi akahi a komo i ka oiiiana, a aia la hoi a h'u ilio, aiaila, holomua na hana no ka hooliolo mua ana ina hana ma ke ano o elou, a hiki 1 keia manawa, he oia mau kona heha ma na lala pili i ke ola o ka lehulehu. A eia ka mea iiolomua, o ka lioomii lilo, a o kana makamaka mua loa i i>uki nui aku ai i ka uku kiekie loa, mai loko ae o na dala i hookaawaleia no ke ola o ka lehulehu, oia no kana 'hunona. O ka uku maa oia oihana mai mua mai he he $800.00 ne ka makaliiki, a i keia wa iho nei, halakau aku la i kn $ 1,800. 00 no ka makaliiki, a ua likeia uku mo ka uku ona kakatiolelo e ao o ko Keena Kalaiaina, ka poe e nolio paa ana mai ka hora 0 kakahiaka a lea hora 4 ahiahi. O keia uku i ka liunona, lie nui loa ia mamua o ka hana, ho lialawai, a halanai 010 paha i ka pulo, a -ehia la halawai ana o ka nialama/ a ehia la i kn makahiki? Peheu, e hoopau anei au i ka'u paio nun iaia '. J aoio loa. Aole au e hamau noua a kaawale aku oia mai ia wahi aku, f pela uo na manao maikai o ka i>oe noonoo maikai o na Hawaii, a koe wale no ka poe ano hupo, i paa malalo o leaua puhipuhi laau ia ana e kana mau olelo ano pelo, a i loaa in lakou kahi bavena a me kalii waiupaka mai iaia mai, e like me Kaiiikina nia, Ike no he hown, a hoapono no nae. Ma kona auo Peresiclena o ka Papa Ola, lieaha ilio noi kana mau lawelawe ana no ke ola o ka lehuleliu, e nana ae ninau, aohe mea i loaa, koe w ale no na lawelawe i hilinaiia a Kauka Pika. Hoaha na imi ana no ke kinai ana i ka niai pake? Ua hoomaopopoia anei ua hoolilo elala kupono 110 ka imi una, e loaa ona kauka liou akn, e kokua ai no keia liana nui ? aole loa. Ua hoomaka ae nei oia e hoouua ia J. M. Kapena ma ko ano Elolo Panai no k<> ka Elele lapanaihele nmi noi, n lioi mai oin, lieaha ko ola o ka lakui ma ia hunkai?

'Ka liooponopono mua loa, kupono ke huna mua ia, o ka naua mua ia o ke ola o ka lahui oiai, oia ku poiuo uui, iluna o ke ola o ka lahui ponoi, a ua ike nui ia ka laha nui anu o keia ano mai iloko o ka lahui oiwi, a o ka imi nku i na hana e kaolu' ia ai ka lalia aua o keia ano mai i ka hoola ia paha, aka, aohe miEiona i hoounaia no keia mea nui, a oia wale no ka mea i ike ia, "ua hiki no ia poe Hawaii pela iloko o ko lakou mai, aia no ko lakou īua kupapau i hamama o Kalawao, a heaha kahewake pau loa aku ia mau kanaka Hawaii." Oia ko ano o ka hookele lahui a Kipikona ma kona ano Peresiclena o ka Papa Ola, auhea lioi ua aloha nei ana e nui ai ka waha i kekau 1878, me 1880 a me 1882. XJa auliee, ua holo, lie olelo na ke keiki a ka maalea. Pono anei i ka laliui Hawaii ke waiho i ko lakou ola iloko o ka lima o keia kanaka? E pono oukou e nana mai i keia mea, a e lioomau kokou e kiola loa iaia mai ia wahi alui. < 0 ka maalea mua loa, iie maikai kana alakai ana ia Aelamu me Ewa, a a 0 aku la lana, haalele i ka olelo >w mua, alaila pomaikai auanei laua, aole nui feo kakou poino ia laua. 0 ko kakau moi ka Ailainu mua i puni iaia uei, lioopaliee aku la oia ma na alakai no ka poni moi, ka hookau anaike Kalaunu. Ae, ua apo kaiai keia maunn, ua lou ka waha, a ke hooili nei ke pai, a e hooili aku aaa a kuapapanui kakou, eia na pai nnia a kakou no ka poni aua he 816,000. Hookipa i ana ina malihini he g 20 000. O ka puu <Ma hope, aole la e- lawa uo 3,000 a oi o ka poe i kouoia e iiele inai e ike, he poe kiekie loa lakou ma ke kulaua, a e hookipaia ana lakon elike me ko lakou ano. Ina he 100 paha o lakou e l.iu; mai, he mau keiki alli, a mau Hooilina

Mo'i/ā mau Moi palia, a he mea.liilaliila maoli 110 kakou ka hoolawa ana ia lakou jne na dala lio '20,000, alaila 0 hanai aku aua kakou ia lakou 1110 ka paakai, kalii iuaiuoiia, ka luau a uio kahi poi uo lioi, kohu anei ia liana? maona anei? Aole a peliea ku pono; o haawi aku i na mea kupouo "i ko lakou kulana, alaila aole emi iho malalo o na elala he hapaha milioua, a liiki i k« liapalua miliona u oi aku. A me ko kakou poino . laulaha o ke ao holookoa i ko Ailamu juh puni ana i ka maalea mua; a pola 110 auunoi e ai ia līaAvaii ka poino nui, ka pilikia, ke kaumalia, ko poho, mako ka moi puni ana ia Kipikona, a pehoa e liamau nnei au i ko'u leo i ole e ekemu, a i ka'u peni hoi i ole e kakau— Aole, aole au e lioomaha n kuawnle aku oia, Ua ike uu iaia, a uu lohe īnai kona w.aha mai. 1 Ho kanaka ohumu oihana oia. 2 110 hookahuli aupuni, a kipi mnoli uo, a ma keia mau ano o hoakaka aiia au, a o kuu lioa ka Hon. t T. Nawaln ke lioike mawaena o maua. Ma loiw keeua i ka Hoto)e i ke kiiu 187S, usi kono mai oia ia maua no kekahi mau po e loho i kann nnm olelo, a oia no nn po īnahope ilio o ka liaule ana o kana olelo hooholo hilinni 010 ina Kuhina imua o ku aliaolelo. I ka po mun, ua hoike mai oia i kona ano oluunu ia Kalakaua, "ua kokua nui kn oia no kona hiki auu i ka noho alii, ma koiia lioike ana i kona kuuuliau alii a me kona paipni ika-'ka i na Hawaii a j me na liaole, a huliamalii na uiea a pau I mahope oua, aka, ;/ole oia i hoomanao i ka'u mau kokua ana"

"I keia wa naiia kakou, uawaliwali loa ke aupuiii, uawaliwali ua kuhina. Nolaik makeinake au o liana i kekahi īnea e kaulana- ai ka iuoa o Kipikoiia luamuu o kona mako ana a na ka'u īnnu inoopuna e lioolalia aku i ko lakou Kupunnkano, 110 kouu hookukuli aua i keia aupuni."

Hoomuka hou oiu e ulukui i kana 01010, 110 ka nioolelo o ka hookahuli aiiuo Kolomowela, lie Liuia koa no Euohuii, (i pepehi aku la i ka moi a īne kana wahine, a ua nolio hooponopono aupuni oia no kekahi immawa, a liiki i ke kohoia ana i inoi hou. "Ina e niaiiao ana ka laliui Hawaii e hana pela, liiiii no.' Ma ko'u nana ana, ua inakemake oia ia inaua e komo pu iloko o kana mau liana ohiunu kipi, aka aole e hiki i kona akainai kolohe ke kauo aku i keia īnau Hawaii, a e kokua u 0 keia īnau hanu. He ekolu maii po uua i kauo aku ai ia mana, a hookalii no ano manao ana e kamailio uiau ai e like ao la me kela maluna, aole no maiia i eo iaia.

E U!t Hwaii. 1 mua o iee Akua ola, Ufl ike oia ia makou ekolu maloko o kona ī'umi, lie oiaio, a he oiaio loa keia mau olelo inai leona Aole loa no lioi he huaolelo o keia mau ;mo i panai pu ia aku mai ia maua nku me ia, oia wale no ke olelo inai'. Aia a lioi maua, alaila, kulea aku la no ke aiao lapuale o keia haole, a hooia ae la, ]ie oiaio 110 kaua mau lmna kipi iiia ainu e a mp kona paahao ana e like me koia ano, a iioomanao ae la i kana i hana lokoiuo ai, i kalii poe Hawaii i Lanai. 0 keia mtui olelo -ana ia maua oia ka'u kahua nui loa e kue ikaika loa nei iaia, a e hookae loa uei ko'u manao iaia. He oiaio ko ka 23uke nui. "Aole e loli ka ili o ka Aitiopa, a me ua kiko o ka Leopaki," a pela ke ano kauaka e like ine Kipikona. He like o Kipikona me ka nalieaa i anu, e moe ana i ka poli o ke kauaku, a i _ kona wa e mahana ai, o nahu mai uo oia i kona mea niuia i malamu. He ohumu oia he hookahuli aupiuii, a he ano o ke kanaka kipi. He kanaka liiki wale no ke uku ia mu ke elala no ke kumakaia aku. E Kalakaua eia ilio la ka moi ko poli, kuhi i lapee ai, a ke kaalo mau aku nei oia i mua ou me ka malhnali a pau e haule ai oe malalo o kana kipuka, mai minamina iaia. E huli mai oe i keia leo, he leo keia no kon aīna ponoi, aohe he punana mai ka lewa mai. Mai makeeiaia, a mai puui iua olelo alapahi, koho Avale ana e hanai. mau ftku ai no kou mau pepeiao. E huli oe Aiioolohe i kaleo o ka lehul P ] U i, ]i e leo ia no ke Akiui. E Kalakaua e - Aia kou ola h me ke ola o kou aupuni i ka lehulehu, aole i ke kanaka hookahi, aole i ka poe eha wale uo. Aole o ke kanaka liookahi ke aupuni, aolehoio lakou a elia, aka o ka lehulehu ke anpimi. E maliu i ka leo o ka poe naun o hanai nei i kou aupiuii a maona, a oia piha ke puunaue ia no ke ola e holomua ai kou aina a me na kokua ana e pono ai ka poe lawelawe a me ka Ohana alii. E Kalakaua. E kiola oe i keia pohaku Kaapalaoa i ka hohonu, ahūla, palekanaka aina, palekana oe, palekana ka laliui. A i minainina oe iaia, alail» e e poino aua kakou a pau. E kukulu oe i kou noho nlii il uua o j ka puuwiii a kn lehulehu r a e ike hoi i ko lakou leo, a e hoopau kou kalele ana '

iluna o ka mea hookahi, a mo kona mau lioa. E lioomanao. O keia leo ka mua loa i lioiko aku ia oe i kau walii e nolio aj i ka po a 'ka moi Lunalilo i aloha ia i liualele iho ai i keia Lah.ui, a oia leo hookuhi no keia e ualo a'ku uei. Eia ka kn Uuko nui lioike. "E koho mai oo i ke ola, i ola oe a me kau hua t " G. W. Pilipo. Houolulu, Oot. 30, 1882.