Ko Hawaii Pae Aina, Volume VI, Number 13, 31 March 1883 — HE MOOLELO OIAIO. [ARTICLE]

HE MOOLELO OIAIO.

,lv»k;»,u.» iw U "l'#,..Viii»."l No un kwe \uav iwnu\ o Kipikona mo loi Puuku Knle Kauka, owai la o laun ua punaholo, o naim nku knkou, na Kipikona o uana i konn ineololo, oiai i kokahi īnannwn, ua liolo aku la oia i mua o k»> Knnikola HawHiom ( Ameiika) īnn LiVnpula Kuolani a lioike nku la j »ūn i man onn i kontv knlennn iloko o k« wniwni o kekahi nlii o Enolani i mak»>, »> hoiko nnn, oia ko koiki ponoi, aka nolo oi« i h»>oko m iloko o ia waiwni; l»au in hnna hilinai 010 ia. Iko hou ia oin, mnlunn o kokahi moku unku nia ko ano kipikipi, a ku nku la mn kauwahi »> ' iMekiko" u hopu ia iho la ua wahi īuoku uei a pakolo lakou, pnu ia haua hilinai 010 in. Lohe hou ia aia oia ma Lwn kona wnlii i lioao ni e hoolilo iho ia ia iho i knlni Aupuni uo na aina Malain, n henhn ka liopona o ia niau hana nnn, oliiku mnkahiki iloko o ka h&lepaahao; pau ia mau hana i hilinai oleia Heahn liou kokahi a knleou i ]oho ai uonn? l T n hoikoiko aku oia i ko aupuni Amoriea uo kalii poiuo i hoopoinoia mni inin o koknlai aupuui e, a koi poho aku la oin, a heaha ka hopona o ia, oia kein, mai kauoia o Amoi'ika iloko o ko kaua īnnmuH o koiakanaka i' hilinaiolo in. Pau koia uian hana aua, hiki iuai ia oin mn >Salt Lnko, aina īuoi'Oinoua, malnila oia kalii i uoho ni n hiki i kolin hoouna in ana mni i Hawaii nei o lloolala ia ano hoomana. Ua liolo mni aiiōi oia me ka unau maikni? E nana i kana mau liana i hoomaka iho ai oia raa Koolau, a mahope mai makaleho iho la oia i kela akia mn Lanai o, Palawai, a katiolia aku la oia i na lioahanau e leuai |i ua aina ln a e kapa ia kona inoa o "Zio"n,i" a e lilo oiii i Kahuhi|>a (mahope leakou o il?e ui i ka lilo aua i Kaliuhipn.) Ia manawa kuai ino na lioalianau i ko lakou mau waiwai a pau, i loaa ke ilala e kuai ai i ua aina la a hoi Inkou malailn o noho ai, lilo io no iui aina la, pau kein poe a pau i ka lioi ilnila, nolio malaila uoho kekalii manawa he kanu kuliua lio hanai moa a mo kekalii mau haua e no no ka pono o ka Hnku leeia mau mea a pau, pela kaua olelo. A ma kalii manawa mai, ua ike oin ua oi kona -waiwai i ka lianai aaa i na hipa, mamua o ka lioolaka aua i na hipa knnaka, nolniln, olelo aku lako Knhuhipa maikai, e liele aku oukou mailuna aleu o kuu aiua a'u i kuai ai, a nune iho la na kanaka, a pane inai la o ko Kahuhipa maikai, ua makou i kuai keia aina, a ua kapa ia kona inoa o "Ziona," aka pane mai la oia a olelo mai In, e ka poe hupo, aole auunei oukou i ike ua kakau ia ka aina ma ko'u inoa oia ka nina i kapnia o "Ziona" a hoiko mni la oia i ka ]jalapala kuai, a kulou iho la ke poo o na kanaka a pau a puana ne la e hoomaikai ia ke kanalea hana pololei. Ua iko kakou i lee kulana o keia leanaka i hookiekie ia e ke Aupuni, o ke kanaka nnei keia a ke aupuui e hilinai ai, ka mea naua i kumaknia i kekahi poo kanaka, a olelo ai oia, nui ko'u aloha i ka lahui Hawaii, a mamuli no lioi o kana alakai ua kauo aku oia i kona hoa iloko o na hana pono ole a knkou e iko nei. E huli ae kakou a naua ia Tureke, oia leokahi o ua aupuni kiokio ma lee ao noi iloko o kona mavi la hanohauo, waiwai, ikaika. A pehea i keia manawa? No ka pono ole o na liana a na poo aupuni, ua komo i ka aie kaa ole a hoohaahaa ia leona kulana, a pela no o Aigupifca, oia kūlana liooknhi no. No ko ahaj no ka pono ole o na alakai, nui ka uliauhn, uui ka poiuo i ili mai maluna o in mau nina kaulana a komo iloko o ke kn\m. E hoi hope ae kakou a uana i ke kuhma o Enelani i ke au o Kale I Kolomowela ke koa uana i lioeueu i na makaaiuaua e ku a e paa i ko lakou pono oia leeknhi kaiia nui lailoko, a o ka aoao o na makaamana ka i ko a moku ai ke poo o Kale I o Enelaui. No ke nlia keia mau hnna ? No ka pono ole o na liaua a na poo aupuni, nui ka ulinuha Iloko o ka mauawa e noho alii nna kekahi Inlani o Stewart, Ua uui ka hoaliu ana a lea poe waiwni i ko lakou mau ivaiwai ma ke nupuni, no ka mon, ua hilinai litkou, nui lea wniwai; mahopo, hao waio ua alii uei, iae ka' ao pu nku o na .luna aupuni, i ka waiwai o ka poe waiwni, nui ka pilikin. Akn, i kn

iu(uihwft H \in «Uiv noi t imi.ksj)ißko ai lio(Ua i MMli koa, aol»\ hiki, aolo »lala, rtolfl jjo« waiwai e hoolilo i ko lnkon ilala, liealm kn liopoual? ua haulo wai oia m|i koua uoho Moi nun. Ko ko ahu keio, WO ka ]iono 010 o ua hiuia, uui kn nhaulm-, a pehea la kakou'? 1loko iho no) okaniakahiki xhala, $1,40. 0,000 iloko o ka waihona aupuui, a īua a J a ° _ o koia uiakahiki $3n,017,00 i lona aku ma ka waihoua aupuni, «k.'nialiea lea nui o keia mau vlala i Oin kekahi o na ninau nui a ka poe naauno e iioonoo nei, ke iuii uei lakou i kalii e loaa aikeia ninau, hookahi w'ale uo poe nana e hai i keia ninau oia uo na poo aupuni, pehea ua alanui, ua alahaka, kekahi mau hana e ae, ke hooliana ia nei anei? Aole, Heaha ko kuniuP aole dala. No ke aha kn nv}p, i dala ole ai? Ua pau ika ulmuha ia. Malalo oka wai alakai ana:' Malnlo o ka ke Kahuhipa innikai o Laiiai. Aka e noonoo iki kakou, malia ha (lula popa ua lawe ia ilokoo kahnle -i ka wa pilikin kino, a nalowale aku la; o ka haina paha ia, pela pahn, aka iiookahi inea nui a kakou o iko noi, nui ka pilikia o ke aupuui, na wni keia alakai, na ko Kahuliipa niaikai no. L'a olploia o keia kanaka oia uo leekahi o na ls;anaka naauao, akamni, akaliele, maalea, a rta hoolialiko ia oia e liko mo ka moouihoawa— im ike kakou i koua kulana nia na niea i hoikeiko ia ae uei; alaila o kouio io uo kakou iloko okn pilikia. Heaha la koua makemake, e lioilihune paha i ke aupiuii i wahi e pilikia ai, e makemake ana pahn e Banekarupa, alaila hoohui aupuni paha. ī keia nianawa, ua pau ka hilinai ka poe waiwai i ke aupuui, mamuli j, ke alakfti <aua a¥eia poe e' ittf>ho nm Ke* uuAhi mal' īiei'lākou i ko lakou mau wuiwai mai loko mai o ke āupuni, a lieaha ua dala a ke aupuni e hookele aku ai, na tlala wale no o loko mai o ka hale duto oia wale noi e l(uva uo? Aole. Pehea ua uku pauee, e lawa no? Aole. Alaila, heahakahopena? Aia ka haiua iloko o ka naau o ka poe naauao, eia ua aupuni nui o ke ao lee uaua mai nei i na liaua a keia wahi aupuni, ke heueheue a ko akaaka mai nei lakou. E nnna knkou i ka haua a kela poe luna o ke kulanakaulmle o Nu loka, auliea lakon, ua lioopaahao ia kekahi, ua make keknhi, ua liaaLele .kekahi i ka aina a holo e pee. O ka hopena keia o ka lakou mau liaua i kolohe ai, ka uhaulia aua i ke ilala o ke kulanakauha'e a nalowale malalo o ka lakou mau alakai ana, a pehea hoi kakou? Nui ka uhauha ai o ke elala ka mea e pono ai, a e hiki ai ia Hawaii ke olelo iho, ua mau ke ea o lea aina i ka pono, no na la paha ia i hala, aka, i keia mauawa e hilei ia kakou ke puaua ae penei, ua mau ka polopoloua o ke ea o ka aina i ka liewa. E nann no hoi kakou i ka eleelo o na manao o keia kauaka Kahuhipa ma ka hoao ana i na moa Hanohano G. W. Pilipo a me J. Nawahi e kauo ia laua iloko o kekahi hana ino loa e pilikia ai ko kakou Moi, a me ka pilikia pu o na koa kupaa o na makaainana, he pono anei na hana a keia kanaka? Aole. Nolailn, e noonoopono kakou i ko kakou kulana i keia wa, e mau ana paha lee kau haaheo o ka hae Ilawaii, e liuki ia aua palia ilalo, kn mea a ka Nai Aupuni i imi ai a loaa, i kuouoono no kp-, na lahuikanaka. E pono ia kakou a me na haipule e pule aku i ke Akua e hoopaleele niai ia kakou, a e hoomauia ke kuokoa o ke aupuni Hawaii. Me ke aloha.