Ko Hawaii Pae Aina, Volume VI, Number 25, 23 June 1883 — KA LA 12 O FEBERUARI. [ARTICLE]

KA LA 12 O FEBERUARI.

kui ka mamn i | onn 0 Knoliolo." "O kn lou kn nio.m o loun ai l;n ulu o w;vho lon." M.\ kn Klolo Poakolu o ku ln t> o ko~ ' i ninlnmn, un hoon iuni noi nn pnne n konn nion knkau ikn mnkou, mnlnlo o lvo poo "Kn l,i 12 o Folv>rnnt'i." \l O imi no m |,i o kn hookuiluu nnn; o ka m no, v) kn in no, nin kn pono o kn law.n no onn wnhi Inin lei kiknuin. Ai kn mukou īinnn iho, he ole lon, n he lalau mnoli no. O kona aoao ke pa aku, nui ilio ko nuku, a o ka uwe ka hope. He mea na makou i iko aku, he alia, a he papa ka ia aoao, i lawa kahi makaukau o lmkoko mai ai; aole no e loaa mai, he lioouka na ka poe maukauka. Ko lioomau mni nei i ka lioole kalohe i ka Ninupio nuu o Kokaulike. a e pale pu mai ann hoi>i,ka noho 'na kaikunane n knikualJ4.■' 0 na alii Kaulahoa me Pnpaikaniau. Ke kupaa noi mnkou no ia umu kumu elua, r.o ka mon, he knhua ko makou no len pono, kn pololoi, n mo ka oiaio.

Ma kola aoao hoi, huhewn, n iko ole mnoli. Ko olelo mai nei keln aono, o Umi n Lilon, koiki n Liloa lnun ino Aknhinkulonnn, oia kn mnknkano o 1 mv.iknniau; oia ka keia uoao o hoolo aku noi, hoole pnn—hoole mau lon. Ein k;> mnkou mau hoike: 1 O Kuihowaninknwnlu ka mnkunhine o Papaiknmnu w, ho Knkuiliowa oia. Oia ka eliaona hanauua mai ia Kakuihewa mni. 2 O Umialiloa, ka makuakane o Pnpaikaniau, he Kihapiilani, he Kamalalawalu, oia ka eha o na hanauna maiia Kihapiilani mai. 3 O Lonohonuakini k, a me Umialiloa k, he Kihapnlam, lie Kamalalawalu, hookahi no o laua makuakane, o Kalanikaumakaowakea; o Kaneakauhi w, ko Lonoho- i nuakiui makuahine; a o Makakuwahiko UmiaHloa^ : kauanakinilani w, hanau o Kaulahea he kano. A o Umialiloa k hoi, noho ia Kuihewnmokawnlu w, lianau o Pa- ! paikanian lie wahme. 5 A o Kaulaliea k, noho ia Papaikaniau w, hanau oKekaulike he kane. O keia hoohui ana a keia mau alii, he elua ano o ke keiki, he Pio aho A/a/ea. Ua olelo mua nae makou. lie Niaupio a he Pio no o Kekaulike.

A no na hoomaopopo ana mawaena o ka mnkou, a me ko ka Elele mea kakau. Ke waiho aku nei makou ika Papa kupuua alii o Hawaii, o Maui, o Oahu: Ko Hawaii—Umi a Liloa, Kealiiokalon, Kenwonuiaumi, Kanaloakuaana, Keakealanikane, Iwikauikaua, Kanaloakapuleliu n me Keawe. Ko Maūi — Kihapiilani, Kamalalawalu, Kaulii a Kama, Kalanikaumakaowaken, Lonohonuakini me Umialiloa, a me Kaulahea. Ko Oaiiu—Kakuihewa, Kauakahinui akuihewa,SKauaupena, Kuihewakauaupena, Kuihewamaknwalu, a me Papaikaniau. Ma keia Papa—O ka wa e noho Moi ana o Umi, Kealiiokaloa, Keawenuiaumi no līawiiii; a oia wa hookahi no ka noho Moi nna o Kiliapiilani, Kamalalawalu no Maui, a o Kakuihewa ko Oahu Moi ia wa hookahi. A ina he oiaio na hoike ana a ko ka Elele mea k'akau, o Umialiloa ka makuakane o Papnikaniau, alaila, e nana ae i keia Pnpa o na nlii o Hawaii a me ko Maui, • a me Oaliu, aole i loaa o Papaikaniau i

A ina e nee hou mai i ka wa o Kanaloakuana, Keakealanikane no Hawaii; a o Kauhi a Kaina me Kalanikaumakaowakea nō Maui, a o Kauakahinuiakuihewa ia wa. Aia paha iloko oka wa o Iwikauikaua, ine Kanaloakapulehu Keawe Nui o Hawaii, a o Lonohouunliini me Umialiloa no Maui, a o Kuihewnkauaupena me Kuihewamakawnlu, iio Oahu, ia wn no i īke ia ni o Papaiknniau, n oia wa no lea wa i ike ia ni o Knulahea. Nolaila he mau lianauna hope loa o Kaulahea,'ma ka aoao o Maui, a me Papaikaniau ma ka aono o Oahu a nie Maui, ma keia hoakakn nnn, a oia no ka oiaio.

lnn e hoohnlike aku i ka ko ka Elele mea kakau, n o Kuihewamakawulu w, nolio nku ia Cmi a Liloa, hepu'a iwi wale no i ke ana wnilele o Hiilawe, a lona uiai o Papaiknuiau, he mea ku

'^nnoA'O v!l 01ni °'• Aolo Hoolo kamuliv^" U ° Haiu ' (^ rt M'o<r hoi kamaHi ilfac u ,l ' na iho ana kakou hoi iin kn f°° noono ° 0 «leio ao ho hupo ~ makou, kn ]ioo!o paanei, nolo .} "! 1 koiki a Lilon laua u ° ka makunkniie 0 Pnpj ' !,lau i ft > aho ike 010 innoh °. Ul I nlaka ! ok* Klolp liwnnlioiiin lon, nhe koloho loa (j ka In!,lll,u iko ' 0 Uwialiloa keiki n Knla Ilik ' Umil,!c,U)Wakcft k ' lauao Mnkakmw " n ° W ' mnkuaknil o o Papaiknnia) Ke < lUa ' neJ "' ft ulahea ko Maui j ° Pa P aik,miau hoi, na Umi 1 konnl Wa noll ° ai mn oallu nei > a noho ' uiilewaika hiapa]aofiokft]ani, hanau l° ?- ;>a P aikailiau w -" E inea mua ae au i f ial "' 11 0 ou -' :nU mai hoi, ku ka 'h J nana ift e hilahila. He hilahila )o.'- n ° mea ' 116 lalau i aole palia !1 \ 3 o° !llla 0 Kaulahea me Umi i kn °' ' cfehi. Ua make kahiko loa o WA Il' i• i , , Unv r 10 a palia uanauna , | nkv. o ko Kaulahea wa e Moi iuamu||M au j_ o Kihapiilani ko Maui ana no| a wa e ol(l aua Q Umi) ft e Moi 01 1 i Ilawaii, a ho kupuna kuaono j ""ilahun. Alaako lalau nui-Hi-no JAniU 0 h 00j amo ko-nha, ame n n a n oukou o ka hoonohonoho ana. 1 a f l > 'piiho ia aku nei ka Papa Kuaullß -Wahea me Papaikaniau, e ike U0 T*> a makou Umialiloa i olelo ai, he 1!1 ai 0 k-nne iio Papaikaniau, a makou makualiuua ai, a e olelo nei, a me ko 1 olelo i kaikunane ana no Papaikaniau k, noho ia Kumaka w, 1 Kamalalawalu k, Kamalalawahanaue j a Piilaniwahine w, hanau o }} n ° .1 Kama k, Kauhi a Kama noho llauhi |kiuM V) hanau o Kalanikaumaīa a Kalanikaumakaowakea noho kaowa%] v - aillli Wj hanau Q Lonohonuaia noho ia kl r nl ' Vahine hanau o Umialiloa; Lonoīio'h,; ikini k noho ia Kalanikauanakinilai|fl w, hanau o Kaulahea; Umialiloa k, noho ia Kuihewamakwalu w, haann o Papaikaniau; Kaulahea k, noho Pio me Papaikaniau w, han.au o Kekaulike.

E ike e ko makou lahni i ka makou Umialiloa i hoike mua ai, he kaikuauna o Lonohonuakini, a he kaikaina o Umialiloa. Ma keia hoohui ana a keia mati alii, o Kaulahea me Papaikaniau, he elua ano o keia, he Lio aiie Naha o Kekaulike, e like me ka makou hoike mua ana ae nei. E ko ka Elele mea kakau, e wehe pono ae i ko maka e ka hupo, a e nana pono iho, a mai hoao e ao hou aku i ka hoike hoopunipuni, o komo mai o hai iloko o kou lalau, a hookahi ka naku makapo ana. ' - , O Kekaulike, he makua alii nui a kiekie loa. He enaena ke kapu o keia alii m4i kona mau kupuna mai, a iaia, a i kaiia mau keiki, a i nu mnmo mai ma ka lalani. Aohe muliwai nui e maalili ai keia kapu. Pau pono iaia na Papa 1, 2, 3 o na Papa Alii mua o Hawaii. Ahe wa kupono keia na makou e hoike aleu ai i kona lalani a hiki j i kana mau mamo hope loa.' j Kaulnhea k, noho ia Papaikaniau, | hauau o Kekuulike k, Kaulahea k, noho ia Kalanikauleleiaiwi, hanau o KekuiapoĪMra Nui w, Keawe Nui k, noho ia Kalanikauleleiaiwi w, hanau o Keeaumoku k, Kekaulike noho Pio ia Kekuinpoi wu Nui w, lianau o Kamehameha Nui k; Kalola w, Kahekili k; Keeaumoku k, noho ia Kamakaimoku w, hanau o Kaleīopuu k, me Keoua k, Kaleiopuu noho ia Kalola w, hanau o Kiwalao k, Keoua k Jt nolio ia Kaloln w, hanau o Liliha w, ;i o Keoua noho ia Kekui'apoiwa 2, hanau o Kamehameha me Keliimaikai k, a o Kiwalao noho Pio ia : Liliha w, lianau o Keopuolani w Kamehameha I, nolio ia Keopuolani w linnau o Liholiho I, oia o K. 11, me Kauikeaouli oia o K. 111, a o Kauikeaouli noho ia Lahilahi w, hanau o A. K. Kunuiakea. Mamuli o keia hnnauna mai ia Kekaulike mai, olelo mua ai makou he nlii Niaupio o Liholiho mai kona makuahine mai, oia o Keopuolani, ua loaa mai kona, mai kona mau niakua mai, n mai kona mnu kupuna mai, aka lima lepo o ko kn Elele mea kakau ike ole i hools kolohe ai me ke koliu ole. Ma keia mau hoomaopopo aun,. ua oiaio ka niakou hoike mua ann i ko Ke-

kauliko kulana alii nui Niaupw, l'io t Naha lioi. Aolo o hiki ia oo ko lawo' kupuiw wa!e o Imi, a lioopili >valc ao no ka mea. Oia ka makm o hopoliopo nui noi, o komo ana na moa oiaio 010 a pau, ma ka mookuauliau, a ka Pnpa Kuauhau, a Kapooloku o noho Porosidena mai noi, no lui men, ko lioomaka mua mai uoi ia aoao i ke alakai kololio a uhiuhi i ke kulaua alii, 0 kola alii nui-a ka ppo paa kuauhau i ike ai. A o hiki auei ia aoao ko olelo ilio, aia a nelo na alii kahiko i ka Niaupio ole, Pio ole, Naha ole, Wohi ole, alaila, loaa mai, a lilo mai, a lawe maoli ae makouiamau kapu alii a pau loa no makou. Hilahila wale ka noeinoo aua pela. No ka mea, ua nele no mai ke kumu mai, a pela no e nele ai na mamo 0 ke kumn o ka nele loa o ia aoao, oia no ke kapulu, ka peīeu, o na makua e lioohuikau ana ia lakou me ka poe noa, a makaainaUa paha, pela ka emi hele

ana mai a hiki mai la i na maino,! liaule loa ke koko alii o na mamo, nolo loa lie wahi kohu iki, ke lawe wale ae i na kapu Nianpio, Pio, Naka aWohi" hoi o na alii o ia ana Ha ko makou ano makee i ke kulana alii kahiko o ko makou aina, aolo loa makou e hoomaha ana i ke ku ana, ma ke kulaua pale aku i na lioouhiuhi aiia a ka peni a ka lokoiuo. Ka hoole ana ia Kaoleioku, aole na Kamehameha I, a me ka olelo hookano iho, 'o ka pololei ka, ka hoolaa ia." Ua ike ko makou lahui i ka oiaio o na mea a makou i hoikeike mua aku ai; a e like no hoi me ko lakou ike, a me ko lakou lohe mai ko lakou mau makua mai. Oia mau hoakaka ana a makou, ua ulu, ua hihi, aua laha loa. ūa apo na opio a hiipoi iiio. Ua lawe maalahi aku na maliliini ia mau hoike ana, a ua hooinaopopo pu ia kana mau mamo, ao Pauahi Bisohp ke koena i koe a Kamehameha. Heaha la kou manao e ka mea naau eieeie, o kou ana ia Kaoleioku, aole oia he keiki na Kamehameha, no ko manao anei, aia a haule loa aku o Kaoleioku, alaila, o oe ke lilo aku i pua na Kamehameha ea.

E nana aku i na koike ana a ka Pae Aina i na lalani Kamehamelia o ka pule i hala, aoke au poi wai nui, e aa ai oe e kinai aku, Ke holo la ka lalapa, me he ahi la e holapu ana i ke kula inauu maloo.

Ka hoole ana, "aole k-a Moiwakine Emma he ohana no Keliimaikai." Ke owaka mai la ko waha i ka lapuwaie. 0 Keliimaikai ke kane a Kalikookalani a loaa ai o Kaoanaeha. I kona hanau ana, ku ka polo'ulo'u, kani ka pahu kapu o ke kaikamakine a Keliimaikai.' Ika ma|ce ana o Keliimaikai i ka Papoko ae nei, ua kapu loa -ka hale o ua alii la e waiko ana; a o Kaoanaeha wale no' o kana kaikamakine, ke ae ia e komo iloko o ka kale.

O ko Emma Kaleleonalani moopuna ana, na Keliimaikai i hoopalauia ai oia me A. Liholilio, oini, aia no oia iloko o ka opu, ua hoopalau e ia oia e na makua, no ka mea, ua naue inua ia ka mookuauliau o ko Einma aoao, aua hoomaopopo ia kona kulana alii kiekie a pela i manao ai o Kauikeaouli, ua kulike kaua keiki me keia wahine, a i kona hanau ana, ua paa ka kiki i ka mare ana. [Aole^pau]