Ko Hawaii Pae Aina, Volume VI, Number 31, 4 August 1883 — PUU KA LAE KAHI KA POHUE! JOHN RICHARDSON HE PIO NA KE KANAWAI! Hoka Loa ka Elele ka Loio Pale! UA LANAKILA KA OIAIO! [ARTICLE]

PUU KA LAE KAHI KA POHUE!

JOHN RICHARDSON HE PIO NA KE KANAWAI!

Hoka Loa ka Elele ka Loio Pale!

UA LANAKILA KA OIAIO!

Maliopo ilioo ka haulo lioku ana o ka lioopii lnipila a Keoni Kikikina i na Hoahiiau Kawninui, ua ku mai ka Elele ma ke nuo Loio 110 Keoni Hikikinn, e lioike ann, nia nake kanawni e lioahewa, nlnih hoopauia konaiioho hope lunn makni ana no "Wailukn nka oini kaElele e lioopapau'nna i ke kakau maluna o ia knlmn pale 110 kana kumuliinu, aia hoi, uahopuia iho la o Keoni Kikikina 110 ka howa hookapae i ke kanawai, a ma kn hora 10 o ko kakahiaka Poaono i hnln, lilo iho la oia ho pio na ke knnawai, mnmuli o ka lioopaiia ana i mua o ka aha hoomnlu o Wniluku, i SlOO a me na koina. Ua o )iko Keoni Eikikinn, me Hamana 0 kola wa kahiko, ka mea i haua i amana e li aino Morekedai, aka o Ilamanano nae ka lualii a ua amana la. Ke haaheonei Ka Paeaina 110 na lana kila 0 papalii mau nei i kanamau paio ana no ka pono o kona aina hanau, a e lioomau aku ana oia i kana kaua ana 110 ka poe kololie e keekeelii nei leulana maluna o na lepo o ke one oiwi, a liiki i ka wa e uhukiia aku ai lakou a pau mai ka aina a mai keia anaina aku. Malalo ilio, ke wailio aku nei makou i ka moolelo piha o keia hihia hookapae kanawai, i lianaia i mua o ka alia hoomalu 0 Wailuku, i kakauia 0 ka peni kaulele a Mr. W. K. Maknkon, a 'ionu makon 1 aie nui ai i kona lokomaikai. Ke Lii 1 Hoopiiia no ka - —YS — >■ hookapao ana i JoHN lvicirAHDSox ) ka liooponopono ma ke kanawai mok. xxix i'auku. 12 Penal Code. AT. Ausiin Whiting no ke aupuni. W. O. Jones no ka mea lioopiiia, ■ John Sheldoname Leo Chong na maliole olelo. Kumu Hoopii nuia. Ma Puunene, makamokupuui oMaui, maloko mai o ka mana o keia aha lianohano, ma ka la a ma kalii kokoke palm i leu la 11 o Mei, A r> 1882, ua ohi a ua loaa maiia Keoni Kikikini ka )m--ina dala he $50. mai kokalii pako mai 0 Aleo kona inon, 110 ka loaa nna aku ma kona malu o ka opiumu; n ma ia wa no ua ohi, a ua loaa hou mai iaia ho §10. mai keleahi pako mai o Chang Sang AlinH Sin Chang aole 0 hoopii ia Sin Chang i oleloia 110 ka howa ho lawo i ka mea make. Oiai o ua Kooni Kilalei - ni ln, ma ia wn a maia walii 110, ua iko oia i ka hannia ana o keia mau hown', a oiai o ua Keoni Eikikinn ln, mn ka la a mn kahi kokoke i kn )a 1.1 o Moi, 1882, ua liana oia i ka liewa hookapae i ke kanawai ma ke kuo maoli i ka Pnuku 12 mok. XXIX o ko Kanawai lloopai Kai'aima. Kumu Hoopii Alua. Ke lioopiiia nei o Keoni Ilikikina ma lea hooleapae i ko kanawai malalo o ka pauku 12 Mokuna 29 0 ko Kannwni Hoopai Kai'aima, oiai ma ka la 151 u Maraki, 1883, a kokoko palia ia la, un ohi n ua loaa mai ia Keoni īlikikinn mai ia Moon Pau mai, he Slo. ma Wailuku mokuiiuni o Maui, nole e lioopii i ua Moon Pau la 110 ka liown, ua loan aku iaa leona malu kn opiuma, n un ike pono un Keoni llikikina la i ka hium io ia aini o leoia liowa. Kumu Hoopii Akolu. Ko hoopiiia noi 11111 ka hookapno i ko kanawai malalo 0 ka pauku 17 Mokuna 29 o ko Kanawai li'oopai Karnima. O Kooni Eikikiua, lio hihin, Kiviln ehoiko aua: 110 lTo]»e Luna Mnkainui no ka mokupuni 0 Maui 11 he nion ma1. lania i ka aoao 0 ko alii 11111 na hiliin liowa, un liann a ua ohi mni ma ka Ja I 1 o Apei'iln, 1883 mni kokahi ]mko mni o An Ooon 11 mo Ah Ilon i ka puu dnln ho $ 70. kn nui, 0 haua ua Kooni .Uiki-

kinn. la ma konn mnnn, 0 l«nn kn lioopni hnnhnn 11111 kn hihin n ko nlii kno i:v i I (Mi nlin-; Aino, i hoopiiia no kn loaa nnn <> ka opiuma ma kona ninlu, i inun <1 ka nlia hoomnlu o Wniluku, oini o un !vooni E,ikikiun In, ln> nu'ii mnlnmn oin 1 ka nono o k<> nlii ma ua hihin In. I'. W ■ I'i\oi'<i(. llooliikiia nia ka mnhinno Moi I.SS'2,oJ. Riohnr<lHon ka llopo .Mnkni Nui o Mnui, 1111 lnwelawo oin i kn hnnn, ma kn aoao o ko nnpuni, oiai nn ma knlii 0. Mn kn )a II o Moi ISB2, ma Wniluku no.i no wau. Ali ('hong (pake). Hoohikiin, )ie kanuma ka'u hana, ma ka maliina 0 Mei 1882, ma \Yailul eu nei wau, ua ike au i ka pake o Ake ka inoa, ua mnko oin nolo maopopo loa ia'u kn wa i mnke ni, aka ma ka hapa liope o ka malama o Moi, na ike au inia mn knhi kokoke i ka lialo wili 0 Hpioi'keln, oia ka la 11 o Mei 1882, ua halawai au me (")iin Sh<my, ua ike au ia J. lliehardson, ua iialawai pu au meia ia ln, ma ke alnnui kokoke ma kahi o Marren, o (,'hin «S'hnn;j;, Ake me a'u ia la e liele wawae nnn makou ia la i kabi o 1 lopenn, ua pnka mai o J. Iliohai'(lson mai ka liale pulii ko mai o Hpreekels, a liele pu ma ■ko makou aln. Ua nimiu o J KielmnlHon ia Ako i ka Opiumn, lioolo mai o Ako. Maluna nae o J. Riehar<lson o lea lio, a lele ihola ilalo, aliuli i ka ekeili, ua loaa aku he wahi mea uukn 0 ke leukae Opiuma. 1 ka hoomaka ana, 0 lawe ana wau ia olua i Wailuku, ina liaaAvi mni olua i dala, hookuu au, ia manawa, ua liaawi aku o Ghin Sliang lie S5O. 00 iain. la mauawa liookahi 110, ua imi o J. R. ikekinoo Ohin /Shang, a loaa he pu panapana, aole nae he Opiuma, olelo aku o Keoni Eikikina, ina aole oe e liaawi mai i dala, e lawe aua wau ia oe i Wailuku, haawi mua aku la o Ohin Shang hfi 5 dala hoole o J. 11. makemake oia i 10 dala, ia manaM'a, liaawi oia lie 10. He $GO. i ukuia i ka manawa hooknhi, ua huli no hoi oia i ko'u kino, aole loaa kekahi mea. Mahope 0 ka loaa ana o ke dala ia J 11, ua liuli hoi oin no "Wailuku, a hole makou 110 kahi o līopena. Nolio au ma kalii o Ilopena liookahi po, me ko'u lioa'loha, he kanaka Hawaii pu kekalii me J H i;i manawa. He 20 or 21 makahiki 0 ko'u noho ana ma Hawaii nei, 0 ka pake 110 keia a'u i noho pu ai ma kahi o Hopena i ka po. ua ike uo au ia Wong Ham, aolo no i ioilii loako Wong Ham walii i 110ho ai mai ko'u walii i noho ai ia po, ua hoike aku au i keia mea ia Alichong.

Ninau hoohualiualau. Kaknikahi loa ko'u hoolauna ana me na kanaka Hawnii, aole 0 hiki ia'u ko hoomaopopo i ko nno o ke knnnkn meiu, lio kanaka o])ioi3io nne kela, helole eaaimoi'e koun, ka la2G keiao Julymakuu manao ana, un mnopopo ia'n, o ka ln 11 ia 0 Moi, oini, ua kakau a'u mn kuu huko hoomanao. I kua kiiiu ana ao i hoike, oin ka manawa a'n i niuia a i kuu Imko iho ma ka la 11 o Mei 1882 0 iho mai nna OJ. 11. mai Makawao mai, a halawai makou ma kahi kokoke i kuhi o <S'preokelK, o kahi o makou i liuipu ai, mu knlii o Sprecko)w, e iiio mai nna o J R e pii n)vu ana makou, uu kamailio knnnka 111111 110 ia'u, ho 20 (lalama ke dala mnoli, a me 8 apana hapaha nlaula pn §5. Ua ike au ia Ali Cliong 0 helu ana i ke <lala, mai ka pako hookahi mai 110 kela mau dnla a pau loa, 0 ke koleoolua o J I', ua lele oia ilalo e kokua pu ai ia Jll, ika huli ana ia makou, oka hora elua ia oka auiua la, aole hnle eae, o ka liale wale no o Mnrren, kaa- • wnle loa no makou mai kalii mahiko mai, o kahi o mnkon i liuliia ai, kokoko loa i ka pa 7'ipi, lie la maikni, aole un, he l'ouha ua la nei. (.'hin Bliang. Hoohikiia, ho hana | humuhumu lole ka'u liana, nolio wau ma Honolulu, ,ua i)re no a'u ia Ako, ho pilikoko oia no'u, ua mako o Ako, aole 1 mnopopo in'n kona wa i mnke ni. Ho olun la mahope o kein, hoi au 110 Ilonolulu, ua iko a'u ia Ako 11)11 ka malama o Mei 1882, owau, o Ali Chong n mo Ake, )ialawni makon i ka Poaha ln 11 o Moi 1882, ma ka hora 2, \ia iko no au iuia niu koua inoa J 11, ua halnwai makou me J 1\ maliope o ka linlo o Mai'i'on hom 2r m oia ka 11 o i\lei 1882. v lko ihua o J 11, i ka iko nuu o Kooni Likikina ia Ake, ninuu oia inia i ka opiuma, hoolo mni o Ako, ]iane mni 11110 o J K, maliopo 1010 mai

oia mailuna mai 0 koua lio n huli i ko"!l °ko ili, lu' hoi-a paha ka loilii o ka mauawa nna i lmli ai i ka eke, •' loaa ))<' ualii mea uuku o ke kukae opiuma. la niānawa, huli mai o Ako n kamailiu mai ia'u, inakoninke. o Keoni iiikikina h<> S.)O, mamua o ka hoopuka ana mai o Ako i'au i s ol). Ua imi mua o lieoni Likikina j kuu kiiio, u )oaa ka pu panapnnn, oh.lo o Ako, makemnke o K'ooni Likikina i $■>(). aole a Ako <lala, n noi mai o Ake ia'u i kanalima. īa mannwa oh'lo aku nu ia Keoni Likikina, he ilnla ka'u ma kun kino, lie kuleana l;o'u o paa ai me ka pu panapana, ia u)anawa nouoi inai o Keoni Likikina e haawi aku i umi <lala, kanalua nae a'u, a linnwi aku i S'so a me 10 ilala, lawo aku la 0 Keoni Likikina i ke 50 dala inni a'u akn, a liele aku 110 kahi o Hopenn. Ile elua po kuu noho ana mai«iIn, .Poaono holo au no Honolulu, kuu Uiiinawa a'u i holo mai ai, ma kiui )ioomanao, oia palin ka mnlama o Peb holo mai n'u i Maui nei, me kuu manao e hana ma ka liana humuhumu lole, a me ka ohi ana i na aie kahiko, ma ka po Ponlia, noho au ma ka hale o Kin ('liui, ma ka po I'oahn, ua hele mai o Y\ ou llam e ike ia'n, n ua hoike a)cu au inia i keia mau mea. Ninau hoohuahualau. Ewalu dala ulaula ma ka hnpnha, elima elala paka)ii, )ie 18 elala paa me I liapnlua, maia kakaliiakn, ua lioomakn au ika hele mai ka liale aku ona pake" "paahaiia o Alan'en, ia mnnawa ua ma-i ia o Ako, a noi mai ia'u e hele meia a liiki i kahi o Hobron. O keia Ake, lie pake hana oia n<j Smith, maliQpe ihookalioral r M, i kela manawa a makou i lialawai ai me Keoui Likikina, hookahi hora maliope iho o keia lialawai ana ko makou hele lohi aj_a no ka ma-i 0 Ake, ua Jj~>lawai pn makou nie Ali C'hong, nuiwalio iho o kahale o Marren, hekanaka okoa kekalii me J. 11. ia manawa aole nao hiki ia'u ko hoomaopopo. He kaunlea Hawaii, kokua oia ia Keoni Likikinn, na maopopo ia'u, ua olelo oia ma ka olelo liawnii, aole au i ike i ka laua inea e kamailio ana, ua kamailio 0 Keoni Likikina ia'u ma o Ake la.

A. 'l. Smifch, hoohikiia. Owau ka Luna Nui 0 ka Mahiko o Groveranch. Ma ka malnma o Mei 1882, owau no ka Luna Nui ia manawa, ua ilee a'u ika pake nona ka inoa o Ake, ua make oia i kekahi manawa o ka malama o Mei, lie kanaka oia i kepaia no kela mahiko, ho pake kela ua mai, ua ae makou e lioopnu i kona kepa ika malama o Feb. 1882, ua uku oia i kona aie ia manawa, a hole, hele oiame ka maopopo ole ia'u 0 kona wnhi i liele ai, a hoi liou ao oia 1 ka'innlama 0 Moi, a muke, ua ike au i keknlii haole he Luna no ka mnhiko 0 Hpi'eokelw ma kn inoa Marron. Wong līam hoohikiia. Ma Kalieka apnna o Makawao, oia kahi i kapaia o Groverancli, ua iko uu i koia mau pake a elua, e lioihoi ana ia Ake, ma ka mnlnmn o Mei 11 1882, ua ike au ia Keoni Likikina, aole maopopo ia'u kokahi kauaka, i ko nliinhi oia la, ua pani a'u 1 ka pnka o kuu hale kuai, a iho au 0 ike in Ako, ya knmnilio mni laun ia'u ia Kooni Likiliinu. Ninau hoolmaiiunlau. Ma ka liale 110 au ma kn la 10 o Moi 1883, ma ka la 11 uo o Moi, oin ka Ponlia, ua maop<x)po ia'u ma kuu 110lio ana ma ka hale kuai, u.l knknn au i ka poe kuai mai ma kuu Buke, a ua ike pinepine a'u iaia mamua a mahopo mai oia manawa, aolo aui ike iain nia ka malama 0 Maraki, nia ka halo au i kekahi manawa, a ma kalii e i kekahi manawa, aole a'u i iko iaia nia kuu ha)e kuai, ua ike u'u ia Keoni Jiikikina iaa Pain, ma ka malamii o luno, 110 ko laua kamailio mai ia'u 110 Keoni Likikina, liele nu e nana i ka ln ma ka Alomnnaka, knmailio no mnkou 1110 kela mau pnko, nole au i ike ia, laua mannei i keia pule. Ua halawai nu me Jim mnlaina halekuai 110 kekuhi mea, kakau mii palnpala iaia, a hoomanao nn ia In. Ah hoohikiia. He kanaka llana au malalo o ka mahiko o Groveranch, ua iko au 1 keln niau pake elun, un i)ie au i kein man pake i ka inalama o 3loi 1882, oka pako opiopio oia ka pako i 11100 iloko 0 kuu rumi, ma ka po o k.a, la 10 n i ole 1.1 o -Mei 1882, hoomaiv ? nu ,ia lu, ua liiki ae o Ak<* mnlnilii ua nin-i, u lwomanao au ia ln.

Hoike aoao pale. K.iowi J,iki]nna hoohikiia. 3Ja Moi 18 a i 010 11» I>sS-2, ua ho!o an ma ke nlnnui o hiki ai i iUakawao, aolo au i huli i kekalai m;m pako, ho kimnka mo, a'u ho makai, o Josopa ua mako, o kola no H ;uana\va a'u i holo ai ma kola mnhinn, nole a'u i lioomanao i ka la i mnko ni, ua kakanin ma ka huko, oia koknlii o na inakai kumau, ua haalele au ia ]\lakaWno, ]iora ■! palia ia r m ma ka hule o lloffman, ua nln ae koka]ii hakaka mawaena o na ]iake, ua liopu no a'u i kekalii poo pake ma Puunene. Ch:ilingworth, lioohikiia. Ma ka la 1:5 o Mei 1882, u,x liolo mai a'u i Maui nei, amaka la 15 oia mnhina no ; liiki au i Makawao, na halawni pu au me Keoni Likikina ma Makawao, oka la 15 ka'u e hoomaopopo nei, aole a'u i maopopo i ka hora, ua kakau au i kekahi moa mn ka'u huke lioomanao, 110 kekahi mea e pili ana ika oiliana makai, ua nalowale nae ia buke, ua hoolalia au i makana i ka moa e loaa ai, aole nae i hoikoiia mni. Ninau lioolmahualau. Ca kauohaia a'u 0 nolio 1 Lunn Makai 120 Makawao, ua liolo mai au a hiki i Waikapu ma ka la 13, a hiki i Makawao ika la 15 o M«i 1882, aole a'u i liiki i Makawao mamua ae o ka la 15, aolo e iiiki kolioike pololei aku i ka hora, aka, ua maopopo, o ka manawaia ma ke ahialii. Poaono, lulai 28, hcra 10 a. sr. ua laweia aeo Keoni Hikikina a hookukuluiai muao ka aha, alaila haawi mai la ka alia i ka olelo liooliolo penei: Ma ka īnalama 0 Mei, 1882, e nolio ana oe he liope Makai nni no Wailuku nei amakala 11 o Mei, 1882, hora 2 auina la, he Poalia ia, ua halawai oe me kekahi mau pake ma kahi kokoke loa i ka mahiko 0 ka ona miliona, a ma i&wahi, ua lawe i kekahi mau elala he S 50. no Ake mai, a he $ 10 no Ching >9iiong'mai, aka ma kou aoao, ua pale oe aole oe i hele maPuunenema kalalloMei, 1882,a--ka ua hooikaika mai kou loio e hookuu ia oe malalo o kekahi mau kumu, Ua ike oe i ke ano o keia oihana he liana makamaka ole keia a elike me ka olelo a kou loio, he hiliia ano nui keia, pela no au q olelo aku nei oiai ]ie kanaka nui oe. Aka, iua paha ua lawe mai oe i mau hoike e pili ana i ka la 11 Mei no kou j pono, e nho la pnlia ia, aka, ina he heI wa ka mea i Jianaia, he liewa 110 ke hahai mai ana mahope, a ina lie pono ke .hanaia, he pono no ko hahai mai ana mahope. Nolaila, ke manao nei ka alia ua hewa oe, a o uku oe i 8 100 me na koina 0 keia aha. Ua lioopii hou o Keoni Llikikina i keia hihia ona i ka aha kaapuni. Ke kapiliia nei he uapo ma Wainnae i keia mnu In, 110 ka pomai oko laila mau kini. Na ka Lunakanawai Kiekk; Alapaki 0 wehe mua ana i ko kau lmokolokolo o Kau i ka la 10 o Sepa(omaba ae nei. E liolo aku ana 0 Lunakanawai B. H Austin e malama i ko kau Kiurc, o Kauai i keia Poalua ae. Ua liaalele 0 Hon. Kapena K7Ty. i kona noiio ana ]ala 110 ka auao. Uamapopo ilio la pah<liaia ko Kipikona mau aoao. I ka Poakahi noi, ua ku mai kalieinn, mai a mahope iho o ka hora 4 oia aliialii no un liolo loa aku oia no Kapalakiko. Ua hookuuia ao na keiki pulii ohe 0 Keoneula ika Poalua iho nei, 0 puhi olie mamua o ko ke kuna lulia holo ana alai i m Pne nina o Kilipaii a mo Maikala. Ua kiia he 12 mnn pu kunialii mai ka bata)i mai o ke anpuni o Ainahon, a 11 a liookaniia na belo o na puali kinai alii a me ko J\awaiahao, i ka wa i komo mai ai kn mokuahi Mariposa i ko awakea Poalua iho noi, 110 ko kuinu i mapopo ole ia makou. Aole i emi iho.malalo o ke kanaha aa oliua kamaaina 0 Hawaii nei i liolo aku maluna o kn mokuahi Australia 110 Kapnlakiko. A ma waena o nauhua-Lukoi 0 His. Ex. K. INE. Daggett,(kuhina ameī'iea). 11. P. Pekekona, ame leana waliine. J. M. Oat -Jr,ame kaiia waliine, ka JBiliopa 0 Honoluln nei, E, Tiiorne, r ke komiaina hlili kopaa o Ameiūea, ame kana waiiine. M.. Phillips, Cassiil>'A. M. Mel]is, hhe lehuleliu oka ' ])oe 1 koe aku.