Ko Hawaii Pae Aina, Volume VI, Number 35, 1 September 1883 — NANI KA NELE MANAO O NAWAHI O KALANIOPUU? [ARTICLE]

NANI KA NELE MANAO O NAWAHI O KALANIOPUU?

Wahi a Puuohau Hooi'H.imeaai ! Nnni no ko ko Akua hookomo mau ana ia Nawnlii i Lunnmakaainana iloko o ka Ahaolelo o Ko Hawaii Pae Aiiii. i owalu kau'? No kealmhoi? No ka nolo manao wahi a Puuohau ! 0 ! o, ho kanakn nianao ole ka ko komo mnu iloko o i a Ahaololo ? Aolo pola ! O kn moa nolo nianno a uuo 1010 a hoopilimoni o liko no mo Puuohau, oia ko konio 010 ! niawnlio no ia o ka Hale Ahaololo o. oldol;i mauu ai, oia ka hana kupono noun, o ola ai oia a me kona oliana. l T a lawa ko Nawahi puniu poo i na ka'ai manao anu o ke ao holookoa, aka, nolo lon e liiki i ko Puuoliau wahi noouoo papan ko iniki ae i na ao opua o ka lowa. I ko kaujiāoua aua iho i na walii kauna maiiao o ua o Puuohau maloko o ka Elele, ua ikeia he opala walo no ia? i puohu i ka makani. O kn Nawahi mau wehewohe ana, ua like ka maopopo me lie mea la, ua lioii keia i ka malamalama o ke awakea, aka i kona mau maka i ole e ilee pono i ka oiaio, a ua papani oia i kona mau pepeiao, i ole e komo ia koha puniu poo e na kukuna hoomalamalama o ka La ! O ka Puuohau pane lili kohu ole no ko'u maro ana ia Mrss. Nawalii e nolio nei. Aoho ia lie mea no Nawahi o liilahila ai. Oiai, eia uo maua ke noho pu nei me na keiki a ko Akua i hoopomaikai mai ai, a, malalo ilio no hoi o ko maua mau hooikaika kino ponoi iho, a lona he home ponoi; aole ia mamuli o ka nohp aua aku malalo o hai ma ke ano hoopilimeai. E like Ia me ko Puuohan noho ana i keia wa no 'liai ka hale u mo ka aina ana e noho nei, a he noho hoopili wale aku no ko ua o Toīiiii! Ho mea hilahila ke kanaka ke no ia i ka hookauaka makua ana ma ke ano nolio ana kuonoono, aka, o nolio hoopilimeni walo aku no ka ! Ina paha i hookomoia maua mo ua Tomn Puuohau noi malalo o kanamau kumu o pai nnuu nei, a i mea e loaa ai ka pololei, e ikoia auanei, o Toma N Puuoliau kai hoopiiia e ke kanawai no ka paakiki o koua poo, aole ho hooloho i ke kanawai a i ua nila o ka oihann kalaiwa kaa o Honolulu, alaila, he hoailonii ia o ka nele o kona puniu poo i k.-i mamio 010 ! Ho oia mau no ko Nawiihi pnniu poo. Ua p;ha i na manno maikni &e. Ke 01010 noi o Puuohau, ua kaona ae o Nawahi, oia Avale no ka mea kupono e lilo i Luna Auhau uo Hilo a mo Hainakua otc ? E oluolu oe o i'uuohau, e hoiko mai i na huaololo a Nawalii i lioopuku ai iloko o ka "Hawnii Pae Aina" e olelo ana, "Owau waleno kamoa kupono o lilo i Lunaauliau &o"? Ma ka Holu hoa? Nani ka nele manao a ano opu ino walo iho o uao Puuohau/ Ke 01010 hou noi o Puuoliau, i hoio aku nei ka wau i Honolulu e noi oiliaai. la wai ko noi ana. I ke Kuhina J. M- Kapona anei 1 ? E oluolu ua o Puuoliau o hai pono mai, ia wai la ka Nawahi no i ana i holo aku nei i Honolulu ? Eia kii oiaio a mo kn malamalama o j)iilaha ai o Puuolinu ilalo ke ulo, Aolo loa liookahi mea a Nawahi i uoi aku ai i ka oihana Lunaauhau o .LLilo a mo Hamakua ma Honolulu ilo- ■ ko o kona wii i noho aku ai iloko o ka ' miilninn, o lulai i hala iho nei! 0 ko , Akua ka hoiko uin ka Lani a o ko Ku- , hina Waiwui J. M. Kapenauiaka honun noi. Aolo loa aui hui pu he mai kuahomakamo ke Kuhina \\ r aiwai i n nouol aku au ia'u ka Lunaauhau o

}jilo A i'/ He kohowalo ko Puuohaukae a ho iino lili#lioi m<! ke nno kilaki, ano ' pupule a hupo loa. Ua lielu nini o l.hmohau, aoho a Nawiihi walii kokua iki mni ika Moi Kaliikaua, aka 01010 hmi mni, o ka'u ko-, kun, ho oholiin no ka ,ia a pau ae | Ao. Aoho ano kanaka lauwili eao e | liko mo Toma/ Hoolo a pau, alaila, ao I liou mai no ySo ka nele noonoo ka wOll iii lvc olelo uei im o Puuohau, noio oin i hookoekoo i ka'u hookipa rtna ika "Moiwahine Kaleleoualani, alnila, i men aha keia mau huaololo au e nei penei: "Ua ohaoha mai anei o Nawahi me ka hoilioi me ke alolia io, e liko me kona pulama ana ia "Maikai Waipio he alolua na pali?" Eia ko ano o kou manao mahaoi e Puuohinuhin]! kohu 010. Aohe au i hookipa ia Kakkauu o like me ka'u hookipa ana ia Inaleleoualani. Alaila eOwuolmu, ua hookipa aku oia me ka pipnm loa i;i Kalakaua, a o Uii Puuohau uei no, ma kekahi manawn, a maloko o kii ;tp;uia o Hamohamo i 01010 mua'ia, ua hookipa no hoi oia me ka imlama loa ia "Mnikni Waipio he alolua na pali ?" Ho moa moakaka loa keia ke kaoko loa nei o Puuohau ia'u no ko'u hookipa 010 aku mamuli o kana. Aohe o Puuohau i haawi mai ia Nawahi i waln kulu wai o kojia kiaha wai e inu, aka kuaki mai nei ine ke kahea mai, e haawi aku oe ia ia la, no ka mea, na'u (na Puuoliau) aku nei kau, e kuonoono ala oe. 0/ E hele ma kahi eka makilo a mo ka palaualelo i Hamoliamo i kahi o ko ahuawa/ Ke olelo hou nei o Puuohau; ma kela pulo aku nei, ualoaa aku iaia kekahi paue mui Hilo aku nei e i ana penei: "Mahalo au ika maikai ame ka me _ u , a Jīke 10.4 makou, owai la keia mea oe nana e mahalo uei 1 ? E pono oe e hai ae ika inoa i ikeia ae ke ano o ke kanaka naiia oe e malialo nei. Owai ia? O ! o Kauohe ka! Ka Akimalalao Mokuola 1 kaulana io no o Puualiua iaia !! no ka mea, he papalo biva kona! Olelo liou iho la o Puuohau penei: I lea malnma aku nei o Mei, ua halawai au me kekahi mea mai Hilo mai, a penoi kana i hai (wahahee) mai ai. Nui na mahalo o ko Hilo poe ia oe!! (o Puuohau!) Ina wa a pau o hiki ae ai ka nupepa, o ka Elele Poakolu mua ko holuheluia, no ka makemake nui o ko Hilo nei poe i kau mau pane.' Aohe makomakeia o ka Nawnhi. Owai koia mea mai Hilo aku nei i hui mo Puuohau ma Honolulu ma ka mahina o MeiV Owaiia 1 ? Pohea kona ano? Healinkana oihana? Ho koa anei oin? Hc liok) paha V Ho knh-a-nap-alo aneif 0/kej hoomaopopo loa mai la makou, ho oiaio, oia no kai holo aku i Ilonolulu ma ka malamao Mei mamua oko Nawahi holo ana aku ilaila, aua hoi mai oia mamua o Nawahi, a eiano oia ko noho pu nei me makou iloko o ko kulanakauhale o Hilo. Ua maopo]io kona ipuka halo, ahe ano maioe lineleelo kona leino, a īha na waivae o Gnmariola kona wnhi i lianaiia ai, a o kona kulana hoomana i maleemake nui ai, oia ka hooimuia Enelani a Eelowav.la, ko Koa kuulana o Beritania Nui; aka, o kona hanuu ana ma ko kino, he Parisaio in, a no ka papa. hoi o Abia. Kilohi nku nei ;iu, : 'ti maopopo ooe 110 ia e * lie enemi ino ia Nawahi. E lioomanao ilio oo e * * 1 kou mau la maka poniuniu, kipa mai ana oe i o Nuwahi la, o nonoi ai, o kokua aku ia oo; i kekahi wa hoī, nonoi mai oe e kokua aku au i kou ohana, a pola aku, ua woho ao o Nawahi i koua lima e kokua a o haiiai ia 90 oka enemi ino e. Ua pono oe e kokua ia Puuohau, nana e lapaau ilio i Ihm muu palapu. Naui ka mahaloia o Puuohau 0 keia onemi o Nawahi, aka nani hoika pane ii leekahi hoa o ua o Puuohau o ka aina makani Apaapnn, 0 papa mai ana iua o Puuoliau ho makeliewa ka pane ia J. Nawahi; oia nani okoa no hoi ia. Niuii 110 lioi neia hoopunipuni aua oneini noi o Nawahi. Oka Elole Poakolu ka mua ko holuheluia. Eia ka pololei. O ka nupopa "Ko HawaiiPae Aina" amo ko "Kuokoa" na pookela, 111 a ka nui o ka poo lnwe, aolo ia e emi iho īnalalo uka 000. Aku; ehia la wa-

lū liilolo Poakolu rvu o, iko nei? ITc uuku wnle 110 makou ka poo lawe ia popa, aolo pahai lawa he -10 poe, a pehea la ka enemi (> wahaheo aku la, lio mii ka makeamko oko llilu ji e i. Oia uae palia ka mo.a i uuku loa ai o kn poe lawe pepa ? ,X;uu ka uui oka makomako oko īlilo poe 11 oko lakou uuku lio -10 ]iaha poe lawe. Nani kii lapuwale o ka enemi mo ka olelo o ka Elele l'oakolu mua ko Ikeluheluia. oka makou mea i ike, aia 110 o ka pepn e loaa maa mai ann, oia ke ■\vehe mua ia ae a nana īho, aole e o ka Elele Poeleele. Ua pnni o T N Puuoiiiheu i keia alapalii a ka enemi o Nawalii. 0 na enemi o Nawahi e noho nei ianei, oia ke kokua hoopunipuni aku nei ia Pnuohau, he like a like ka hoopilimeai, eia nae, na Nawahi e hanai nei iloko o na Hotele a mohala ae la na walii maka, ola ka noho ana o ke ; kaona. Aohe hopo aku o Nawalii ia mau alapahi a nn enemi.' Ke olelo mai nei o ua o Puuokau, eia ka iaia he mau leta mahalo mai Hilo aku nei no kona wiwo ole a me kona kupaa i ka pnio maluna o ko kakua <te &c. Nawai ia poo leta ea? Na ka poe lioopilimeai ia oe ea? Aole e loaa he poe hoopono a kuonoono o Hilo nei e mahalo aku ana ia oe, a ina oe e hoike ae ana ina inoa, alaila, he poo unu pohi iole wale no kena ,iole lie maoli liko lehua no Hilo. Ke olelo nei o Puuohau, aole ka ona lioopilimeai ina Kuhina, a pela aku. oko kukou ike lie hoopilimeai niaoli. Ina e hoomanao ae ana kakou, aole no 1 loilii loa aku nei na la, ua kukala ae o ua o Puuokau, lio aha Kuliina aloha ia Hawaii keia, he aha Kuhina hoopono a me ka paewaewa ole. He Aha K.uoiliaia oka Moi ame ka 0 keia wale no kg,. alia Kuaiua I liookeleia e Kipikona ka mea oni paa naue ole paulele nui ia ek* lahui a pau, wahi a Puuohau. Aka, eku kakou a nana aku, aia i hea kekahi mau lala o ua Alia Kuhina nei o Kipikona? Aia i liea o Preston? Aia hoi ihea o Bush? Aia ihea o S. K. Kaai? Ua maopopo ua nahaha weluwelu loa ia ka aha kuliina a Kipikona, a ua helelei aku kekahi mau apana ona. Aole ka keia he aha kuhina onipaa a paulele nuiia e ka Lahui ? Ae, oia ka oiaio, aka, o ku pakela nui o ka hoopiliiaeai o Piiuohau, nolaila, ke papani nei no oia i kona mau maka aole e ike ae i ka oiaio a Nawalii ma o hoike mau nei. O Kipikona kai apo aku ia jSimona K. Kaai, Jsush & Preston i mau hoa kuka nona; aka, o kela poe kai haalele r»t\v io. Kipil-mia Nani k.-l pwn'ulo « Kipikona e kona mau lioa KulJna? oiai ua haalole hookahi ia iho oia i keia wa, Olelo o Puuohau, ua holo malu aku au a hoi mai aole hai aku ia Puuohau, a pela aku. Aia mnhen ko Puuohau kuleaha maluna o Nawahi ? Heaha ka PuuohaU e ake nei e ike i ko'u wa e holo aku ai a e hoi mai ai. E pono e liai mai oua o Puuohau i kona makemako peliea la. Ho niakemake paha ko Puuohau e pnio lie waha a ho waha e like ino ko laua paio anh me A P Kalaukoa a hoka ai. Heaha la kou īuanao e kaukolo loa nei no ko'u hoi mai me ka lioike ole aku ia oe. īna he makomako paio waha ko ua o Pauohau, aole no o Nawahi e hohe ana oao ana o Nawalii e paio a iko aku i kou haule pahu-ana iluna ke alo. O ke aloha no kou e Pnuohau hoopiliiueai. Owauno j Nawahi hoopilimeai ole. Hiio Aug, 2i), 18So.