Ko Hawaii Pae Aina, Volume VI, Number 42, 20 October 1883 — NA NU HOU HAWAII [ARTICLE]

NA NU HOU HAWAII

I ka auiua la Poaha noi, ua hookuuia ka halawai mnkahiki oka Hui 3ilahiko o ka Pae Aiua holookoa. Nui lon na kamalii holo walo nia na alanui i keia mau la. Nowai ka howa'? No ka Papa Hoonaauao loinaloinn. Ua lawo aku ka "Mni'iposa" i ka Poakalii i)u> noi, ho 0,'77'2 mau lt;ln, ;v oia lioi ka lawo lo,(a nui loa i ikeia mai ko Houplulu aku noi Ilalo Lola, Puiwa kokaiii o na lio o ko. kaa alii i ka Poakahi noi ma ka uapo o kn 3lnri-1 posa, oiai ka Moi e kau ana no, nka ua pakelo ka Moi, a ua hni ko kolo o ko kaa. Ua lilo aonoi ia Kilwaiil l' Makapolona me J S W cbb ka Llalopai o ka nupopa "Elelo" mo na hua kepan, na pono a mo na pomaikai o ia halepai. Ua pau ko Kipikona noho ona ana. . Ua lolie mai makou, ua lilo nouei na kopaa a pau o Hawaii nei ia Co) C Spreckles, koe na kopaa o na'mahiko e noho agena a ouaia nei o II Haeklelil <fc Co. amoMS Gnnbaum & 00. Ua pouli hapa ka mahina ma ka po o ka la 15 iho nei, e like me ka hoouaanao ana m.ii o na poe kilo lani, aka ua haule hope na nupopa i ka lioeueu una mai i ka hoomanao ana o ka lehulehu no ia mea ano nui ma ka lewa laui. Ua leta mai o J Waiohinu ia makou mai Hamakua mai, e hoike ana, ua loaa aku ke leino make o kekahi j;ake i ka la 10 o Okatoha ma Kalopa Hamakua, me ke ukaka ole o ke kumu, aka ua ii nae kona kino. Ua lohe mai makou, )ie elua aeuei pule ka naka aua o na kuli o ka Alia Kuhina.no ka lakou mea e liana aku ai no ka hoopii a Kehaupua ma o kona Komisina la i ke aupuni Hawaii. A pehea aku la lakou i keia waV Ke piepiele heie nei na Hoahanau Hart i na pa kau paa ma na alanui inaluna o ke kaa, i na aiiiāhi la noa o ka pule, a e ikeia no ka hoailona o kona hoea ana ae ma me ke kani ana o ka be\e. Ua lolie mai makou, e makemake ana ka ona miliona o kapili hou i elua mau mokuahi hou e like me ka "Mariposa" ka nui, a e hoolioloia mawaena o keia awa a me Kapalakike i lawe leta hebeelonia mawaena o na awa elua. Ua huli hoi aku liei ka ona miliona a me kona oliana i Kapalakiko, aka ua hoi kohana aku oia i keia wa, aole lioi e like me kona holo ana mai nei ke kani o na pxi ho umikumamalua. Ua pau aenei ka paha ka noho aliikui ana. I ka la 29 o Sepatemaba, ua liaule i ka pali o Koukou—ai ma Kipahulu, Maui Hikina o Keaumoku, aua haihai kona māu a-n. Ama ka lono hope, e kamau ana no kona hanu, aka aole i manaoia e ola «nn oia. O ke kumn, ma ka lono ia mai, o ka ona rama. Eia maloko o ke Keena Oihana oka nupepa "Pae Aina'' ke kii o ka Makua o ka aina Mauna Kev L Laiana, a haku mele kaulana o Hawaii nei,. a e ikeia no e na poe a pau o kipa mai aua e ike, E kau ana ke kii no ekolu pule mai keia Poaono aku. I ka liora 12 a mahope iki ilio oke awakea Eoakalii iho nei, ua huli hoi aku ka mOKuahi "Mai'ipoaa" ma kona ala holo moana uo ke awa o Kapalakiko, me ua uknna a me na ohua inai keia awa aleu. Ua lohe mai makou, ua hoole mai nei o Kev W P Kahale o Wailuku i kona liookohu Komisina Pono Wai-a* Ala Liilii no Wailuku, uo kona makemake ole i keia Aha Kuhinn. 0 keia ka liua i loaa mai ma o na kuamunmu la a ka Akukana Helu '2 o ka Hnlealii. Ua uku iho nei o Hon C II Uihopa i $30,000 i na liooilina o ka wniwai o Leleiohoku,, no ka pa hale ma Kaakopna a me ka aina o Kalulipali ma Kau. Ua lohe mai makou, ua olelo aku na Loio, no Pauahi ivale no kela mau aina me ke d«fla ole, aka, ua pnne mai oia aole onh makemake e hookuee ika noho ana o na alii o Hawaii uei. Ua okioki iho kekalii lolewa kano i kaua wahine o kona Inhui ilio mo ka palii ma Kekaha, Kauai, i kekaln la o ka pule i .hala, auā ku ka niaewaewa me ke akaka ole o koua ola. O ke kumu, ua makemake ke kano i dala kuai rama, a uo ka aua oka wahine, ua huhu ua kaimka lelewa la ;i linpni i ka lima kakauha mahma o kona luia make o ka au pu ana mai. Ke-hele kino alii nei ko wahine Liliuokalani e komo ma na apana o ka Ekalesia-o Kawniiihao,- no kti imi (lala ana no na liomahoma 'o ka liuv kini makuahine e luniuia noi. Lm komo mua ao oia ma Waikiki a me- Kanioiliili, a i keia Sabati ao, liom .1 ;aiina ln, P komo aku aua oia i Mauon, nohiila ke paipaiuei malcoiri ko Manoa a, i>au, e lioopihu ae i ka luakini.

Ko kuaiia nei na paa lole ima ka ha» lokuai o Cl)ns J Fishel īaa ko kihi o »« alnuwi Nuuanu nmo Kalepa, no ka So.oo walo no. Hoowalu nūu«te i koo ne kani kahora B ahinhi o ka Poakahi iho nei, ua hooluliluli ao ko olai m» koia kulaiiakaiihulo. Ua loaa aku ko kino mako o Niuia liina mminnm malalo o kekahi kumu laau ma Kula o Kaiwiula i ka la Sftba(i i liala. Ua lonoia mai, ua ikoia oia ma ia la ua ona. Ua lolio mai makou, e unuhiia aku ana liokahi mau moku pea e hololiolo noi mawaena o keia awa ame na awa mnwaho aku nei, mamuli o ka pau loa 0 na nkniia i na mokualii. Ua liookupaia il\o nei o Hon Paul Noumann o liapalnkiko i kupa Hawaii, 1 loaa ai iaia ka mana e lawelawe ika oihana loio ma keia Pae Aina. Ua lilo ki kanawai o 1882 e pili ana no ka hookupaana, i palapala make. He lulu elala ke malamaia ana maloko oka luakini o Ewa, Oahu, ie hiki aku i ka la 28 o Okatoba nei, a ua makemakeia na komite e paa ana i napepa iulu elala, e liui ae ma ka luakini ma ka la i oleloia. Ao na manu hulu like a pau o lele auna ae ma ia ]a. Ua holo aku o Messrs "W Gr Irwin a me S Parker i Lanai ika Poalua iho nei e nana i ka aina hanai ,ly>lp,holona o Kipikona ame ka aina i loaa mai ia S Parker mai a R Keelikolani mai. Ua wawaia, e hoolilo aku ana o Kipikona i kona aina hanai hipa ma ke kuai. No ka makemako loa ia o ka haiolelo a Kev. J. A. Cruzan ma ka halepule o Kauoiakapili i ka po Sabati aku nei i hala, nolaila, ua pai iho makoa i tia haiolelo la ma ka aoao akahi o ka pepa o keia la, a ke kono aku nei makou i ka leliulehlu e heluheu nui iho ia haiolelo. O ka nui o na lilo ao ke kukulu a me ka koolako ana i ka Halekula liou o ke Kulanui o Punahou, he $30,306.42, O ka aie i koe o ka Papa Kahu, he 815,800, alaila pau loa na aie-, Ua hooia aku o Hon C li Jsihopa, ina e hiki ke hookupuia na dala lie $15,000 aie i kōe mawaena o keia la a me ka la 1 o lune, 188i e hiki mai ana, alaila e haawi no oia i §15,000 no ka hoolako ame kekukulu ana i keena ona mea ike. Ke lokomaikai mai nei ke alii Bihopa i keia wa ma na hana lioonaauao o ka aina, Ua aie makou i ka Lunahooponopono o ka nupepa "Kuokoa," no kona ]okomaikai i ka panee pu ana mai no ka nupepa "Pae Aina" i ka haiolelo a Eev J A Cruzan o ka poia Sabati iho nei, i nnuhiia eia mai ka olelo Enelani a i ka olelo Hawaii. Nolaila, ke iono aku nei makou ika Iphulehu, e heluhelu iiui i kela haiolelo me ka anoi uui, a e kaana no oukou ilio i na maewaewa a ka rama i ka makahiki i hala iho nei, no ke kahe a wai ana o ka rama maloko o ka pae aina. He mea hou loa keia akahi wale no a ikeia, a oia keia. I kekahi la aku nei i hala, ua lawe hele aku kekahi lala oke komite huli elala no ka la hoohiwahiwa oka Moi lie pepa kakau inoa, ao ka inoa mua i loaa iaia o Kipikona no ia. 1 ka loaa ana o keia inoa, ua lawe hele ia ua popa kakau inoa nei, aka ua hooheneheneia mai la ka mea nana e lawe ana me ka nele loa ika inoa hou ole aku ahiki ikawa a ua mea la nana e lawe hele aua i hoihoi okoa aku ai i ka ppaUi. O keia īho la ke ano oka nele j#ilīnaiia, Ma ka halawai o ka "Hui Kalepa Hawaii" i malamaia i ka po Poolua iho nei, ua kohoia keia mau iuoa i mau lunanui no ka hui: J U Kawainui—Peresidena, A K Pelekaluhi—Hope Peresidena S Mahelona—Kakauolelo, ■J Anahu—Puuku, W C Aehi—Luna Hooia. Papa Alakai. J Keau, J K Kapolena B W Kawainui S H Meekapu W H Kahumoku. Ua lokomaikai mai ke Kuhinu Waiwai ia makou, makalawe anamai'e Uoikeike kino ia makoU, ina dala Hawaii hoikeike i hoounaia mai nei ike aupuni no ka apono hololea'ana. Ma ko niakou hakilo ana, ua like no ka nui a me ka manoanoa o ke elala paa, hapa» Uui a uie ka hapaha- me na dala Amerika. lie liapawalu kekahi i hooheheeia ako, ua nianao ka Aha Kuhina e hoo pau i ka hapawalu a e lioohalike no me. ke Kenikēni Amerika. ,Ua oīelo maike Knliina Waiwai, ua like>no ka waiwai io o ke dala paa Hawaii, hapalua ame kn liapaha, me ka Waiwai io ,o na moni Amei'ika. A keia.ku ana mai oka ''Ma; ripoaa>" e loaa niai-ainaa dala, O ke kii nae i manaoia o Kalakaua, ua ono like iiui'Jtimcs "Humphrey,. (Kimo Ailuau.) O ka nui o na/lala ' e'hooheheeia aku ana, hb 1,000,000 elala