Ko Hawaii Pae Aina, Volume VI, Number 42, 20 October 1883 — KA HAIOLELO HOOLE WAIONA A KA REV. J. A. CRUZAN MA KAUMAKAPILI, OCT. 11, 1883. [ARTICLE]

KA HAIOLELO HOOLE WAIONA A KA REV. J. A. CRUZAN MA KAUMAKAPILI, OCT. 11, 1883.

-//<• iiie i /icih , /ir>ir kd iminu ,s,)'. :'n / Aln kn ]u 2 o Oknti>)>a o kn 'iiaknliiki i luila i houiuuk;; ia :u kn tu>okv> un;» o ko liuwiiii Kiinawai liou o pili atu no lui wai onn. Mn in \va, olua iiianao miiopopo o kue niiii kalii i koknhi. L'n luanao nn maknmnkn o );o kanawni, «010 o oi aku iun> ku uiii o ka wai ona c kuni in, n uolo t> niahunhuu ae ku oim; nolo no hoi e oi uku ana ka nui o nn kannka maoli o inu ana i uu v,ui onu; a o hoeiniin aiui no hoi ko kuai kanawai 010 nuii o nn wai onn, o keia ih<> ln k;t manao o nn innknainka o ke kauawni. 0 ka manno o kn poe i kuo i ke knmi\vni, oiu keia: e lannkila aua ku onua me )ui uhauhn nna; o alakaiia ana un knnaka niaoli iloko o na han:. naiuipo lon; n un pi)m koia kimnwai nu< na ouh iuo muanoaku nei o Hnwaii, oia iiu> ln kn manno >_> ka poo kuo i ke knnawai. 1 a hiki mni kakou niu> i ka hopena 0 kn mnknhiki mua o nn lii.nu n kein kniiawai. E pono o ninan mua kakou, honhu na meu i ikeiu mnloko o ka moololo o koin mnknliiki? Ke muniio uei nu mn nn meu i ikoin mn ilouolulu nei, lio oinio un luiopau ia ko kuni ma--1 ii niia o na waionn, a mu koin mau mon olua e mnopopo ni, o iuv \uvke ka lmpu nui o ku poo i kuai mnlu i nu. wni oim; a mu kn la 1 o Okato)jn 1882, he jiako iloko o ka linle pnahno ma Kawa; n ma ka Ui 1 o Okatol)a 1883, ]io 2!) pako mn ia walii. A eiīi ka lun, i ka hoop.'uiia. ana o keia kuai nialu, Uii pamiiia mai he elua lmle leuni rama iiou ma Lloiiolulu i mea o lawa ai ua koinn o kn poo inu wai ona i ulu niai miimuli o kn ]ioopau ia o ke kiiai malu. Ma ua mokupvmi e, ae aa oluolu loa ke kuai mulu aiia o ua wai oiiu. He. ino,.a he iuo k wale no iia. haiia o keia kanawai hou, koe wale ixo keia, iua he aliona ka weiie ia o ehia man lua pahelo kaimkn ma knhi o kekalii ninu liulo kuai mnlu mnmua. Ma na mea e ae a pnu, he iuo wale no ua hua o keia ieauawui hou. Ua liookoia ua manao hopohopo o ku 230e kue i keia kauawai. 1. Na keia kauaivai i hoomahuahua ka ona iwaena o mi k;maka maoli, a iwaena uo o na mea o ne kekalii. Ma un la muii o na. liaua aua o ke kauawai, me lie mea la, aoko i nlu mii kn ona, n ua maopopo loa keia iwaona o na k;mijka maoli—ua helo nui lakou i ua hale iuu nuna e uana walo ui. Aolio nui mi knuaka maoli i iko ia ua oiia mn nii nlauui, aohe no ho nui o lakou i hopuin. Aka ua hikiwnwe uno ke ao ana o na kunaka maoli. Ma ka unuu ana i iin holu o kekahi o na nupepa puka lu, ua iku iiu, he oiwa ia maliope mni o kn lioomunu ia ana o ko kanawni hou, Jio hnuiiiiolo ona nima mn ko uluuni liololo; 11 ln maliope nmi, ho 17 poo onn imnu o kn Alia HoomaLu; liookahi mnhiim mnliopo mai, lio 30 poo onu immi o iu ni a; ua mnlamaia ka la hanau o ka llaku u ia mnkahikinia kaiiopuiu ana o 21 poe uo ka oiin, '1 no kn lioolia ann, no kn iioohauiinele, n 3 no )co Jcuo nua i kn maluhia o ka po. Ua malnina in k;t )n mua o keia makaiiiki mo ku iiopuin u.ka o 1 28 poo oun, 5 poe lioolui, a 5 poe lmkaka. 0 nn poo ona hoohuuunele wale no ka i hopu i;i, a ho uui na ona i hookuu walo ia ma na nlanui. 1 kn hu--11 iiou nna i kahi mau nono o na mi]W:pa, ua ike au "hanui na ona mn na alanui, lie linpa walo uo iloko o ka Halowni." No ka makahiki iiookahi e pnu nna | Oot. 1, 1882, h.e 73!) poe i hopuia no kn oua; 110 ka maknhiki o pau ana Oel. 1, 18<S!-?, ht> 1154 poo i hopuia no ku onn, Iloko o l ,l eberuari i halu, un knlaium ia ka Moi. Ho onn, ho 3 linuaka, a ho '2 lioelin, kn hua o ka lu niuiu i hooknu ko kiu'iuinu mniunn o ke jxh7 o ka Moi. A lio īunu hanei'i o ue i liopu ole la. lloko no o ia mnhina poni Moi, na kokahi kauakn mnoli i pilia i ko i}iui i okioki i lui waJiine mo ka pahi, a nnoano mako kn wahine; aia ke kunaka ko hnna In i kona uku lioopa', ho lō mnknhiki. Ho hooknhi poino i kn muJco ia maliinn. Na ka uwisoko i luhih. Hookalii lnwo oln; na ka nwisoko i liaiiu, ' 1 loko o A])orila 18, IBH3, o!uu kn- . unka i popohi iu nui Hilo; im kn uwi:;o ko i liooholo i kn lima mum i ki i ku pu a mako lnun. Apoi'iln. kuui iho la olua kanakn i koknlii kikiln kopo i pilui

linpn i kn l>in, n lioopiha loa ne ln nio ke inu iho ln luun n pnu, n pepehi aku la kekuhi i koun lion a mnko ]ulni L>, i keikikane i hopuin nokn nen hnuk; e; un 10-m lnkou i nn nmkoi mn ke kua o kekahi o nn linle kuai i im waionn, e inu nun i na koena omi oiuole i kioln īama in wahi. 2. Nn keia nuiu mea i lionla i kn mnnao, un pii no na nno knniima n pau ilok ) iho nei o kein maknhiki. Ilokoo' kn umknliiki e pau ana Oct. 1, 18S2, he 11 <>'S ka luiina ona })oe i hopu ia no na kai'aiiuA mn Houohilu; n i ka makahiki i il><> nei i Oet. 1, 1883, he 2G5l poe i hopuin, he aneane 50 pa haneri kn <>i o keia mnkahiki. E hoohaliko na huaholu o ka puo liopuia 110 nn makahiki elua, ma Ilonolulu nei. Hopuiu no ka ona i ka nmknhiki i pnu Oet. J ISS2, 7JO; hopuinno kamakuhiki i pau iho uei Oi l. 1, 1883, 115-i. Hopuin uo ka huelm iloko o 1882, Le iljO; iiopnia i keia īunkuhiki no kn hoeha, he 225. Ilopuia m> ku hakaka iloko o 1882, he ■>S, n iloko o keia makahiki, he 137. 1 lopiiin no kn ailnio iloko o 1882, he 5 >, n iloko o keia makuhiki, ho 72. Hopuinnokn hoohuunnole iloko o 1882, he 101, u i keia maknhiki, lie 201. Aka aolo i lioike nini keia mnu liuahelu woliweli i kn moolelo a i)uu, 3. lle mnu hun eae kekahi e nknkn ni ke iuo o kein kaiuiwai, a he okoa hoi na niea i ikeia nm na liua helu. O ka ona malu ma na kauhale, a o ka onn u hehena, ua oi loa i keia wa. U;i hai ia mai e na kauka, maka lakou knahele ana iwaena o na kauhale e ike i nn poe mai, ua oi loa ka nui o ka poe ona ona kano a nie na wahine ma na kauhale, umhope mai nai o ka hooholoia nnn o keiakanawai hou. A uahooiaīoia mai keia e na poe e ae i hele nui iloko o na kauhale. Hoko' o Augate' i haia ae nēi, malo'leo i 0 kekahi o ko oukou mau nupepa o kein kulanakauhale i hoikeia penei: "O I ka honkoakoa ana ona poe ona ano a; pau, na knne mo na wahine, ma na hale iuu ī'iima, e ao aua i ka inu rama, a; e hoopuka nna i na olelo pelapela, he hookalii wule no aoao ia o ka haumia e ulu mai nei mni loko ae oke kuai wai oiia īiiu Honolulu. " Ua oleloia he mea weliweh ka nui o ka inu malu e ike ia, nme nn poiiio e ukali ana, ma kekalii mnu kauhale. Oka apana o Kikihale kekahi i oleloia he keu aku ka ona a me ka uliauha ana, ka piliwaiwai u ine k-n hakaka. O keia ame na apana eae 1 kun mawaho o ua maka o na makni, kahi i hiuiniii ni ua hewa i maa ole mn nu walu akea o ke kulauakauhale. A ko oi mau nei ko ino o ia mau apana o ke kulanukuuhnle.. Nn kein knuuwai hou i hoomahuahua nku īku ona ma na apana kuaaina. O kn peo e hoi mni nna i nn ahialii mai iiu npann kuuuina mni, o lialawai ana lakou me ka poe oim o hoi aku ana i ko Inkou ninu linle. O ka'u e ike maka nei nuii ka lanai nku o kuu hale, mnliope o kn honi olimn o ke ahiaki, lio hoeu pinepino una okn poo ona. Mn kn nupepn 2>uka lu Dnilij Eullelui o ka ln 1 !J o lunuan i linla, o lioike nna ,r ho nui len oun mu Ewn, ma nehinoi ho 0 i hoopniia no ka oua, " Eiii kein mea i ikeia, na keia kanawai i hookahuli i ke nno o kn lahui ilo-' ko oka hnlo paahao mn Kawa. Penei e maopopo ai, i ka la 1 o Okatoha, 1882 ho 67 kannka niuoli iloko o ku hnle pnnhnoj u lie 62 pake. 1 ka la 1 o Okntoba, 1883, he 88 knnaka maoli, he 20 wale no pake ma ia liale paalmo. Ua eiui nn pake, no ka moa, ua hoopau in ko kuui mnlu ana o na wai onn; a ua iiiuliualuiH loa ao na knnaka mnoli, no lea mea, un iuahualiua ae kn onn. Uu ikein ma J;e.iu miiu mea he mana no ko kunawai o hookapu mia ina wai ouu. 0 īiu lmn iho lu kein o ke kanawni hou 1 ikoin. Henhn nu hnun n kakou o linna m no ke pnle uua nku i koia poino? Eia ka inui\. I'j hooko i keia knnawai me ka pololei. Mn, keia kanaw(ii ua'piu>niu ke ieuni wni onn i knla )Sabati; n un papuiu'ku noho nnn oka poe ona iloko o ua linlo kuni nunn. Ina e loaa elun nhewnia nua o ka men'hnle knui mnlulo o ko kunnwni, o ka lilo no ia o kona luikiui. Ua kuhikuhi nku kelenhi nlii makai i keknhi o na ouii o kahi hnle kiiui i kn puuku o ko knimwni e pili ana, i koun linle, i n'ku la oia, om ke knuawai, a ein kn pauku o alakni nna in

oe nui na nln o ka hale, e malaum pono 00. Nai ona nei o ka hnle ku•'u a pau, pu % mai la i ka makai, aoho liiki; inae /lilamaau i kela pauku, e nho e paui nh ikā puka o kuu hale,' a hoopau i ke i'nma. Ua ]]unea4iakou ma keia mea oka wiu oiia. ..V Kli'o ] o kaeiaka i mea ukanka ī /^ <! \i a 'u uei he mea wehwelīhu minaminaM ho utve kun uhane so. īko ana i kt<«piiaka ona. Ma na amrf 6 ua kokua ai 1 kekahi kanaka ona e hoiiioi i kona )i le; aole poina ia'u ka helehelena o ls na makuahino, ia makou i lioeu nku ai. 1 Nana ae la oiai kana keiki, n hapai ela i kona leo e uwo ana, auwe kuu j eiki, auwe kuu keiki e! Aua ukali i| an e kela mau leo walohia a liiki i 4' v ia. la. Pono i kehi a mo keia kanaka e lawe liopo ole i ke kahua o ka hoole loa i ua wui oua. mo na hoike maopopo loa a he ielii wale o ka poino i lona i ke kanaka'iiamuli oka wai ona, ua aa no nae. kc< oukou Moi e hele mai a iluna o keiaWai aao aku ia oukou e inu pakiko. iPehea, iiia lie puulu kanaka e leleo(ia ika puli o Nuuauu me ka hnule an^ilalo a mnke ] ūa , o olelo aku anei kalwu ia Jakou, e aho o lele pakiko i Aka, ua aho ia maniua o ke i kanaka e iuu pakiko Ina o wela i{ie ahi kekalii hale i piha i j kaimka, eao aku anei kakou i ka poe kokua e'law' pakiko mai i kanaka mai loko mai'o ke ahi? Aka, ua aho ia mamua qjkte ao ana i kanaka e iini pakiko i na waioha.', Aoh'e kaaiika maluliia ke inu pakiko; aohe iio e oim ana ka poe a pau i inu pakiko,; aka, !:e olelo nei au, aolie malu no ia'.poe, aoi ;e ikeia ka wa e haule ai. Ua oi aku kn ikaika oka uwiseke mamua ona kJiak,a kaua, ame ka poe akamai', >MSu'n apule, "a me na Moi. Ke manao nei au, he mea pono ika ekalesia ke aln iluua a e lawelawe me koua ikaika a pau e hoopio i keia ino. lua o pio ole keia i ke kanaka, alaila, e pio auauei ke ksuiaka iaia. Oke alauui pokole e puka ui mai loko aku o keia poiuo, oin no ke alauui e hoomaka ana mn ka mauua o Sinai, a e moe aku ana niu ke awawa o Getesemane a pii akn ika puu o Kalevari, a lu aku i ka ukaua kaumaha ma ke kea. Eku kakou iluna ma ka iiioa oko kakou Akua a e kaua aku i keia ino a hiki i ka make ana. No ka pono o Kristo a nie na kanaka e haiolelo kakou, e pule a e hana i liaule keia ino, a o ka poe o oukou i loaa ka pono koho l>nlota,-& kcrhtr-iiia ka aono hoohiolo i keiu ino. [O ke nuo nui iho In ia o keia haiolelo. Aole i p,\a loa na olelo ike kaknuin e Mi Oruznn, nolnila, ua lawe ia uini nn mea i loaa mai loko mai o kona iwi liaiao, a me ua kokua ana oka hoopannnuu, un loan kn hapanui o kona mau mnnno.J