Ko Hawaii Pae Aina, Volume VI, Number 44, 3 November 1883 — NA NU HOU HAWAII [ARTICLE]

NA NU HOU HAWAII

He 28 ka nni o ka [mio ilihuno <» noho nei malalo o ka malu luil« o I.unalilo Hoine. I keia Ponknhi no o holo ana o Kanka Pika i Kalnwao, a i k.» ahiahi Poalinia o hoi mai ni. Va pau i ko ahi ka lialekiiai Kikahakaiwa o ku nna nni Puolmolm Kohnla i ka po o ka la 2i'o OUIoIm. Ua iko ia ka p«mli h;ip:i ana o kn la J»a Jloa ( »]nh) »ci i lea ];»;]() ( > Okaioha i liala, o wa aniani i puhiia i ka uahi. Ua pakui hou mni ko Mnnoanoka hoomaomno luakini ho !?1(!. a nolaila, ua hiki aku la ka lakou huina i ko $13.05. Ua kn mai ka moku okohola "Europn i kekahi J« o ka ]>ul<> i liala, mo 800 pahu aila inai Auiaia mai. E huli lioi aku ana oia i Nu Popoki. 1 k« kakahiaka Sabali aku s "i, \v> ku mni ka mokuahi "/enlamlia" m:.i Kapalakiko mai, a ua nani> loa aku uia j kona mau awa ma na aupuiii Panalanu i kaauina la ann no no. Un lilo aenoi ia Mr. M. Makinano, ke kahua a me ka hale ]iohaku o Kapena Kaiio e waiho nei ma alunui Kalppa. A me ho mea la, ma keia mau la aku, e ku ana ho hale pohaku hou ma ia kahua. Ke holomua la ka iuoa o Godfrey Brown ma na Kohala i mua o na inoa holo balota luuaeiakaainana e ae a pau o ia apana, a ua nwaoia ma ka la koho, 0 koe wale ana no ho elua inoa holo balota. Ua hoau aku ka mokuahi hou "Paeli" i kana huakai mua i ka Poalua iho nei mo ka ohuohu i ka ohun, no konn mau awa e noho kamaaina aku ai i keia mua iho, oia o Koua a mo Kau. Un puhi aku oia ia Likoiike he 20 miuute mamua ona. Ua lilo he §11)8. mailoko ae o ke eke leta o Wailuku e hoouna ia ana no Henolulu i ka pale i hala. 0 ia m; u dala, no ke aupuni no ia. A i ka Poalua iho nei, ua hopuia he elua mau luina o ka "Likelike" i hoohuoiia na laua i hana i keia karaima eleele. I ka la 18 o Okatoba nei, ua hooleuiia kekahi kaikamahine uuku noua na makahiki he umi paha, e kekahi mau keiki e keihei ana maluna o na lio, a ua ku i ka weliweli a me ka manaonao. E kamau ana no kona hanu i ka wa i hoounaia mai ai ka lono ia makou, aka aole nae i manaoia e ola ana oia, ma Hanalei Kauai. Ua hoopauia o J Iv Smith o Kauai mai ka noho kauka aupuui ana, e ka palapala a ke Kakauolelo o ka Papa Ola i hookupa ole ia i kanaka Hawaii. Ke hoopauia nei na kupa Hawaii e na kanaka o na aina e mai, mai ko kakou uiau oihana aupuni aku. 0 keia na hoike o ko Kipikona aloha i keia lahui e paikano ai he aloha i ka lahui Hawaii. Ma ka hookuku kinipopo mua me elua a ko Honolulu poe eiwa me ko ke Kulaokamaomao eiwa i malamaia i ka auina la Poaono a me ka auiua la Poakahi iho nei, na ko Uouolulu nei wale no na ai, aohe a ka aina kaulana a ka olohe i noho ai. Ma ka Poalua iho nei, ua lioi aku ko IMaui poe maliope o ka pa kiaha a mo ka hoahaainaia ana e ko lakou mau hoa palemo o Honolulu nei. 0 ka nui o na (lala auhau i lieluin no ka apana o Honolulu uei i ka makahiki 1882, he §135,12(3.09, aka i keia 1883 he §131,505.79. Nolaiia, ke emi nei na helu auhau. Ina pola ke kaana nna o ka emi o na lielu auhau ma na apana e, ae, alaila eia ka ninau, e koe i<> anei ma ka wnihona aupuni i ka la 1 o lanuari, 18S4, he $150.000. e like me ka hoohiki ana i mua o ka ona miliona? 1 ka makahiki 1779, ua koho o Kapena Kuke i ka nui o na kanaka o Hawaii nei, he 400, 000; i ka l<s-23, ua koho hou ia he 1-12,000; i ka helu kannkn o ka 1832, he 130,315; i ka 1830 lie 108, 579; i ku 1850 he 82. 203; i ka 1853 he 71,019; i 'kn 1800, he 09, 800; i ka 1878 he 44,088. Ma ka helu kanaka o 18(30, 0 ka oi o na kane, he 3,G74 i mua o na wahine. I keia wa, eliia aku nei 'a ka 01 o na kane i mua o na wahine? I ka wanaao Poalua iho nei, mamua ilio o ka hora 5, ua pau i ka nimila e ke ahi, ka Jiale puhi palaoa o Mi', F. Horn ma alanui Hotele, a un komo lihililii akji na maownewa a_ko ahi ? ka Hale Kamann Mahu e pili ana mauka iho. O ke polio o ālr. llom, ua kohoin aia ma lenhi o ka 4,000 dnla, nka he 2, 500 dala wale no i paa i ke pauihaknhakaia. Ke poli» hoi o ka liale kamana mauka iho, he- 300 ilala-. Ua hooikaika no kekahi poo o pio.ke nhi mam'un o ka hoopuoho ann, nka, no ka wai ole, nolaila honho ni ho-pau nhi. Ua rleu ne na puali lnnai nhi ma ka lnkou hāna, n ua mahalo ia lakou no ko v la!:ou eleu ma kn hoopio ana. Na na kaa wai { mahu ke koikoi o na kiuai ana o ia wn-1 naaoo '

L ka 12 a mahope iho o ka Ponha noi, ua huli hoi aku ka mokuaM "Alumel>a no Kapalakiko. I keia Poaha akn, o noho ni ke k&n lo«ro o N ma Hawaii. A i ka na«a ana 1 ka pnpa o na hihin, ua manniv niui no. E holo ana ka aha i koia P«ilnu iho. Makn mokuahi "AkmmW' i holo aku noi i K.apalnkiko, «n kau aku ko alii ('. .11 Uihopa mahina ona jio ka ho. lo i Ka[)aliil<i!co, u ei hoi nini aim no oia ma lln '> ,10 > mai oka "Alameila. 0 ka nni <> na luake o ko kulonakau» halo o Honolulu, uo ka malauift o Okaiok'i i pau, ho 53, oia hoi he 28 Hawaii H> pako, 1 l'ukiki, 1 Kilipati, 1 liaole Bci'itania a me 1 haole America. Ua hoolo ka Lunakanawai Anstm i ka hoopii a 1„ "VYay uo ka pau aua o kona liale i ko ahi ma ka hemaliama o kc anpnni, mamuli o na palo knmu a na loio o ko aupuni, a ua lioopii loaka a<ao hoopii i ka aiia piha. E hoau ana ka mokuahi Kinau ina kai o līawaii nei i ka Poalua, Novema* ha J:) nmlalo o ka noho alii moku ana o Kapena King. E ku aua ma Lahaina Maalaea, Makena, Kawaihae, Mahukona, Laupahoehoe a me Hilo. L : a hamo uluulu ae ka nupepa haole puka la "Bulletin" ike Kuhina Kipikona, no kana liana alunu o ka koopau wale ana ia Ake me ka mana ole mai ka noho Luna Kaahele Nui ana no ka Papa Hoopae Lima Hana. Ua lilo aenei ia Hi\ J. Tucker 3ia hoohikihiki ana i'na Pukiki a iliki i Kakaako, a pela me ka lave aha mai a me ka hanai pu ana i na Pukiki, no ka mea, o kaua ke koho haahaa loa. Ua emi malalo o umi keneta ka uku aoloolo o ke kino hookahi. Ua lono walo.ia, e kukuluia llU o x±n Laiua Hooholo Mokuahi hou mawaena 0 Kapalakiko a me Kina ma keia mua iho, na ka hui nana e hooholo nei i na mokuahi Mariposa a me Alameda. A e kipa mai aua keia laina mokuahi ma Hmolula uei ma ka holo ana aka ame ka hoi ana mai. Inā e kukulu ia ana keia lainn mokuahi ma ke ano paonioni aku i ka Laina Hooholo Mokuahi o ka Pakipika, alaila, ke kanalua nei makou no ke ku io. Eia ma keia anaina o Mr. A. Hoffnung, ka ageua huli Pukiki oke anpuiiL Hawaii ma Ladana. I hele mai uei paha ia i keia hoopau honna nna iho i.di oke aupuni ika lawe mai Ina Pukiki lima hana, a e hakilo ike ano o ko kakou kulana auponi, ina paha he mau liiohiona oka holo mua, alaila īnalia palia o lawe oia i iia bona aupuni hoaie aku e like me ka mea i wawaia iho nei mamua, ma ka aie kekahi e hookaa ai. lua e nui ana na mokuahhlawe ukana mawaena o Honolulu nei a me Kapalakiko, aiaila, e unuhiia aku ana ne moku pea lawe ukana mai ka lawe ukana ana mai keia awa'aku. Ona moku pea lawe ukana, he uku nui ko lakou o ka pili ana mai ma ko kakou uapo, a he wai uku ka lakou ike aupnni ke makemake. 0 nalaina mokuahi hoi e hololiolo nei, he uapo uku ole a he wai lawe wale aohe uku. Nolaila, oka uunhiia ana aku o na moku pea, he po- , ho nui ia o ke aupuni. ) Ua haawi kokua hoū -ae.o -3v T • Waterhous6 makua jka pau ana o ka- } na haiolelo ma i ka po Sabati i hala, no ha hemahema oia lua- , kiui, lie 8000. Kokoke e piha ka elua tausani o kana makana ana ia Kaumakapili hou. A ina e hui ia na kokua a lYaterhouse, aole ao ia e emi malalo o ka ekolu tausani dala. He oiaio kana olelo, "ua oi aku ka pono o ka manawalea ana i ka wa e ola ana | mamua oka waiho ana a komo iloko o ka paliu kupapau." Ua ku mai ka mokuahi Bdl lioek i ka Poahu nei mai Sana Mikaela mai me kaua ukana he 1411 lima hana Pukiki, aka he 530 o lakou he poe kamalii malalo oka umikumamalua makahiki. I keia la e hoolele ia mai ai lakou i uka nei. Ma keia huakai holo moana, ua make aku he 6 kamalii ja 1 kanaka makuo, a ua hanau mai hoi he 5 kamalii. Ua puka ae mawaena ona ohua ka mai ulalii, ahe 49 paha o la- . kou i lo&a iua mai nei, aka aōhe nae ! he mea i make ia mai. E hiiii koke mai ana ka la hanau o Lutera ka liooponopono ekalesia kauiana ika la 10 aenei o keia malama. Aohe inoa hoole pope i 1500, aka mai ia wa mai a .hiki i keia la aneane' 500,000,000 poe hahai mahope o kana ao ana. Ko mahalo mau ia nei kana ao aua e na hauy.una mai mahope ona, a ua paluila aku kana hooponopono ekalesia a r ua me .ka awiwi. Nolaila, e iuahalo loa ia o Geremania nō ka hoomahno aua i ka la lnmau o kekahi o kana mau keiki waiwai loa, ae ku like auanei ke ao e olioli pu'me ia i kona la o ka hauoli.