Ko Hawaii Pae Aina, Volume VIII, Number 1, 3 January 1885 — HE MOOLELO KAAO NO KE KOA OPIOPIO WIWO OLE LAU OLIVA. Ka mea nana ka Poka Daimana o na MAUNA HELANI! Ka Olali hoi o ke Aupuni Sisiliana [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KE KOA OPIOPIO WIWO OLE LAU OLIVA.

Ka mea nana ka Poka Daimana o na MAUNA HELANI!

Ka Olali hoi o ke Aupuni Sisiliana

Helu 2 \ OIA i kaawale mai ni mai kieii ana i waiho aku ai ike keiki, na mii! aku la ka ilio iua puolo a!a, ke ah® ala ka pupuhi. O ka ilio no keia aki moi Olmi i hoikeia ma ka helu mua o keia nanea. ' Hoi aku la ua kauwa wahine nei a hiki i mna o kona haku aliiwahine ninan mai la kela, pehea aku la? ua malu ua melia na mea a pau, ua waiho aku nn iaia ma kahi hiki ole i kekahi men ke hooiaio mai na'u i hana in moa ua }>ono e hilinai kaua ma kr kuhikuhi h kn ptv Un nioe iho 1« laua no ia koena po ahiki ike ao ana, ua makaikai hele aku la ua kauwa wahine la ma kahi ana i waiho ai i l:a puolo keiki> ike iho la ia ua laweia aku ka pnolo mai ia wahi aku, hoi aku la ia a hai wku la i kona haku, aolo ko keiki ma kahi a'u i waiho, ua lauo ia aku nole no hoi he wahi hoailona iki i koe iho e hiki ai la hoi i.i kaua ko hwmaoj-»opt> iho ua pilikia paha aole paha. U» iiiki &ku U tkO, wahi & K&uftti!onapua, o ka inoa paha ka mea malama, malia pahn na hoomakaukau mua ia iio he wahi nona e malam? ia ai, e Hke, me ke ? .Ma keia wahi ena makamaka heluhelu o keia nanea e kamailio kakou no ka Ilio ame kana puolo makamae e lewa hele ana, ame kana liana no ua puoio ala. Oiai ka llio e kailewa hele ana me kana puolo makamae, a puka aku la mawaho o ke knlannkauhale ma kahi kakaikahi o na hale, a kipa ae la ua ilio nei ma kekalii wnhi pupupu hale, he elua waie no mea oloko oka hale, oia hoi ke fe%ne a me ka wahine, o kahi kaue lie koa oia no ka puali kuikawa, a oka wahine hoi ua hapai oia aua hanan iloko oia po no, me he mea la, hookahi o laua manawa i lianau like ai me ka moiwahine Kananionapua.

I ka hauau ana mai o ua wahine ala a kahi koa, ua make ke keiki, lioomaemae iho la laua i ke keiki make a kau aku-Ia maluna o ke pak&ukau, oiai laua e uwe ana no ka laua keiki make, ua hoohikilele ia laua ma ko laua ike ana mai i ka ilio me ka pnolo ma kona wa» ha, komo aku la xia ilio ala a ku iho la maloko o ka puka komo o ua wkhi pupupu hale ala, a wniho iho la i ka puolo ilalo, oiai iaua e haka pono ana maluua o ka iīio a mo kana ukaua, ua hapai ae la ua ilio nei i kona wawae akau iluna a paipai ae la ma ka aoao o ka puolo, me he mea la aia ke keiki lloko o ka hiamoe, a e hoala ana ia ana e paipai ala, he oiaio no, ua ala ae la ua keiki ala a oni ae la, ua lohe ia aku la ua keiki ala e puana ae ana i keia mau huaolelo "ea, ea, kunou aku la ua ilio ula i kahi koa, e kuhikuhi ana me kona wawae maluna iho o ka puolo, me he mea la e i aku ans, » kii mai oe e wehe i keia pnolo. Emi hope aku la ua ilio ala i waho a ma kahi kaawale iki aku, n&na mai la oia i na mea e hana ia ana maluna o ke keiki; kii maila ua wahi koa i:ei a wehe ae la i ka puolo, a ike iho \h he keiki ka ukana oloko o ka puolo, a me nalimaekahi ana iluna, a o na knji hoi e i»eiu ana, ua iohe ia aku 3a ua wahi koa aia e hoopuka ana \ keia mau huaolelo: E hoomaikaiia na lani, ma k< v . ' ' 'i»' ri} r r r *n 5 H r i,Lat i ]/'ir i ītn Vt- * A < l > ! Vi IK) 1 V» Lm.*i ii K liUl n.ilu >.',■.<■ % . ' 'a ' - ' 1 ! > * fce keiki ) mak<i « <■ l.«i;'t nUu m>h r naīo 'Ah. w •J'~

nei hoi hiki e mai kahi poe noonoo wale ia mai hoi, nolaila, e wlkiwiki ua hooko aku la kahi katte me kft lj|lW!wawe, oial ka Ilio e nana pono m&i iiiia i na mea & hana ia ana maluna o ke'kiiki alii, ua hoomaopopo iho la ua llio ala e malama ia ana ke keikī aliī rte ka maikai, ia manawa huli hoi aku Ip, ua ilio ala iio ka Halealii. . I ua ilio aln i hiki aku ai ma ka alii, ua holo pololei ak« la oia i k& hala hoaha dātā, a lawe ae la ma kons waha i kekahi eke dala i pila me k* dala gula, a'holo aku la no kahi pnputj pu hale ana i waiho aku ai! ke leeik' j alii, ia hiki hou ana aku o ua il»n «1«,! ike mai U «a mau walii wM al*, i*.kq 1«. kekahi ! kekahi, ei« ho« ue " aa' ? io ] uoi la ujc keia puolo hou ne J I ka "Hio i komo aku &! a a>amv)n | pono ih<? o kiaM koa, hookuu iho KV i ua ekft alai i lalo, he owe ana ka laua' i lohe, i wehe ae ka hana, ei* ka o m ] "ala pwa o Kauweleau." , £a pomaikai o kaua e, alua poāai- ] kai i loaa ia kaaa i keia po, o ke keik'' a me keia eke dala, e o!a ana ka kaua 1 i" ka kaua hanai, wahi a kahi koa i pa- 1 fee ae ai. Ua hiki he laki hoi paha ia ] lo kaua mai luna mai, aolo paha koia lk> ilio he kanaka no, wahi a k*. ] h\ wahine i pane ae ai, ma kooa iki» mai i ka ilio e kukuli ana mi na ae o ke keiki mamoo ae o ka wehe mai o kaiao, ua huli hoi akn la ka iliiiuo ka Hale&lii. t| wa i kaswak akxt a! ka ilio, he f mn« nui k iwaena o laua, nawa! Ia 1 keiai ilio, a mai healaiai lawe h^le' mai a i keia mau pomaikai, no ka mea aole Kr.a i Ike o ka i!?o keia a ka Oliv«,W lohe wale no, aole no %m t waopoWia !aoa kelW lrtl« n* ltft! molwallt s ix> ka «aea aole i loh»!a ti?\ ] mwpe oiU ke ea&e, a ua hapai ta oiai he Vpiopio loa oia ilo%o oia Bsstf ia .e hiki\o!e ai i kekahi mea ke M!inai e he keiki nana. Kolaila k na hoa e kaana pn ana i keia nanea\ ua MM mai kakou i kahi nona keia ke keiki i mailoko mai o lau 01iva, a oia hoi ka mea i kapaiaW kona inoa Lau 01iva. ī ke ao anV ae o ua po ala, ua helo mai ia kekahi W mai kekahi mau kauhalo e pili kioke mai awa, a īnnan mai la. Ua haa|u iho nei ka oe? ae wahi a ka paneAHeaha ke keikif he keiki kane, I ka nana ana iho a ka poo i hele mai e makW i ua keiki la H ua like ole ka pilina\ ka nihoniho,* he kulana okoa ko ke \eiki a he ano okoa hoi mai na makua », a he mea no hoi e hiki ai i ka poe e iho ana i jia keiki la ke koho iho, na laua keia keiki. \ He manaolana poho\a, no ka mea ua ikeia ua hapai kela Wahine, a aole no hoi he poe oloko o ke le i hoohuoi ua nalowale lakou keiki, liookahi wale iho no hiki, o ka hilinai aku na laua no kela Ua pulama" loa iho la ua \mau wahi' makua nei i ua keiki la me kV maikai a hiki i ka nui ana, ua kukuVi paa ia ke aloha makiia a me ke keiki. \ Iloko o keia nianawa a lakou V noho nei e lawe inau mai ana ka mau dala na lakou iloko o na manawa a pau a ka ilio e makemaleo ai e lawe, ua ku ke pai hana ka haawe i ka ua mea o ka nui o ke dala, TJa loaa hoi i uā mau wahi mea ala he home maikai a he no hoana maemae malalo o ka nui o na da!a i loaa ia laua mai ka ilio mai, d he mea no hoi ia na ka manao o ka poe i ike mua ia laua e hoohuoi ai i ka pil ino o keia hanohano i loaa ia laua, me' ko lakou olelo iho, pehea la i loaa a| ia laua'keia mau mea a pau, olui o k& uku makahiki o kahi kane, o ka hapa hea la ia o keia hnnohano a laūa e lualai nei Abhe hana a laua nei, he ai wale no holoi ka lima, a hookahi wale no a lau4 hana nui, o ka mili mau wale iho la no i ua kelki ala. • l Ua oleloia ma keia nanea, mai ka wa 1 hookauhua ai ka Hoiwahlne Kai keia keiki, ua !oaa i kela ] 1 īwn'keknM ixaawjna kapauahū,' 11J 'ii, u-i ulu wale aku keia I&au ] i' * '• * !«ū a. uxa k'Hih. pm.u Wnlii «j i - ' i'< '<» p'3 '• h<sj iu(j%.a imkh u'iii-i 1 t< o» an*-* ua utu um kijuo iM i;tt iu<Ax>Aih b *■■ h%i&o; .j i<j 1

ana eka nani ame ka ui rWpp* ihp ona ina wa a pau, a lie &o,ea no ]j,oi ia na ka poe a pau e kilolu aku ana mialuaa o kona oiwi nani, e olelo iho ai: "116 onaona ka lau He aala ka pua . ; He ono lioi kona liua ke ai ia. y ' Me kapaaa ana o ka inoa o aa keikiaia, Ma kekahi po oia p*ha ka po 0 MaUealani» oi&mua ae.oka haalele ana aku o ka ilio i ka Halejtfii, ua lawe ae ia ia ma koua waha i kekahi apana .pepa i kukauia me na hua pi-&4£& nunui, a holo aku la no ka hale i»lki ame na makua e noho mai!». laia i iūki aku ai ma ka hale e iiii mai ana uakuakane iua keiki ala t helf loa aku la ua iUo ald g inamua j.»oiio o ua wahi koa ala ame ke keiki waiho 'ilio la iua apana pepa ala 3alo me ko kuliikuhi pakaiii ana aku me kona wawae akau ! kekahi mau hua oi-a-pa oioko o ua {>epa ala. a kau ako. la i.kona wawae akau maluna o ke poo ©ke keiki, me he mea ala e i mai ana 1 kahi koa, o keia mpu hua a'u I kuM* kūM aku la, oia ks inoa oke keiki, oiai ua wn'hi kr>s nei e hookuikui ana i oa mau liua pi-a-pa ala aka 3io e kahikiihi n«i, tsa loaa iho Ia iala ka liopuliaolelo oiahoi keia, Lau 01i\a. 0 Lau <)liva rmi»i kn inoa oke keiki? wahi a ! kafes koa s puann oe ai, ua kunou aka [la tia ilio nse ka naalie, me ke mea ala e i mai anp, oia ka puana aka moe, a : pela ibo la i loaa ai ka inoa oka mea •ooakeia ■OH! ki" miinaw?. & liolo 1 i «Mfa e p!i i|#f * «In ka !$' k* ka La i ke> ao a lie nanioVa Mahina a mp ua Uoku ika po. ppln h(»i o loli ano «ai ka naiii o Lim' dira { ua va a pau, ua oletvjva Q £?.u o £a.nn &iu knr umeia ko !akou mau naau a p»t3i tke aiohn s me ka makemake iaia, a jna kona man wahi « pau e naue aku ai) e ike ia akn no na holoholona e kukul' ana i maa ona n ona lāau hoi» e kuloa a«» ko lakou inau lala imua ona, he *»ea ala e i mai ana ( ke hoomaikai aku nei makou ia oe> uo ka mea he Uua oe mai loko aku o kekahi hoa laau o makoa, a e lilo auani makou na laau a piu i poe kauwa nau, o kou manao a me kon makemake ke hookhia. Iloko o keia manawa a Lau Oliva a me kona mau wahi makaa e noho neī, kepii ae la kona kino ika nui, ake hele aku la hoi kona mau la ika hookanaka makāa ana, o ai hoi iam ke hoomaopopo nona iho. j I ka-maopopo ana i kona mau wahi] makua, ua hiki iaiake malama nona iho, ua hookomoia aku la o Lau 01iva makekahi kula kiekie loa, ahe hale kuia hoi ia no na keiki alii a me na keiki aka poe waiwai, me ka nui hoi oke dala e hiki ai ke hookomoii\na keiki iloko oia kula.

la laua i hiki aku ai ma ua hale kula ala, ua hai ia aku la ka lohe i ke kumu kula oua Haiekula ala, eia maloko o ka rumi hookipa oka hale kula nei kekahi haumana hou e kali ana nou no na minute pokole, ua hiki aku la kekumu ma ka rumi hookipa, aua panai La ke aloiia mawaena ona aoao a elua, ua kamailio iho la iakou no na mea e pili nua no ka noho ana ma ke kula, Ua ninau mai la ke kumu no na makahiki o Lau Oliva, ua hai aku la kahi makuakane, ma keia la ka piha pono ia o kona mau makahiki i ka Umi. Ua hoonaauao ia anei oia a ua komo mua paha ma kekahi kula eae mamua o kou mānao ana e hookomo mai iaia ma keia kula ? Aole oia iao mua la i kekahi lala oka ike, wahi a kahi makuakane. Ina pela aole i kupom kau keiki no keia hale kuia, no ka taea, aolq keia he hale kula no ka ppe i%o mua ole iff, koe wale no ka poe i hoonaauin» muu ia uia xia kula malalo aku<>o keia kula, no lakou ke kuleana e )ki)Wfj ai i keia kula, noiaiia ke hopoliopo ne£ au i ka apo ana aku i kau keiki, u auuĪMuu iaiu mu keia kala, e pmio uo paha e hoih'A hou oe Ike kēiki, a e Lo Aouio 'm'm am kek&hi kula okoa, Itt iuUUhnii 1 liAih ia aku sl o Lau 01iv<» nuh i k&i* iahu huaololo iAiuiii, ka 'a- i tum l ku i,.OW+ hu *. 1« UtWsyfyO nS lu UtO>UUiiA » IM<; iut 5* l h'j>Ai lī3i tuuī ī

maka oua kamu ala e liaka pouo aiia . maluna oua keiki ala, wahi ana, ona , tuaolelo a'u e lohe nei, he inau liuaole|o ia na ka mea i pilia ika mmnan a ine ka ike. . O -ka mea Lea la ka'u e hoao aku a la oe, do ka mea ua olelo mai nei ko makuakane, aole oe iao mua ia ma keia mea he īke. Uaolelo paha kuu miaknakane me ta ike ole, he oiaio no *° EO wau i hoomahele mua īa ma te» ike, aka he manaolana ko'a e loaa hoao ia mai ia oa mai, e like W6 ka mea hiki ia oe. Nolafla, ua kii aku la ua kumu ala i kekahi buke a lawo mai Ia ma ka ra-' tSf hookipa. Anoke ike inai oe i' V*» *ūk? ( lse buie keia e hoso ai i ka' poe hou fee komo mai iloko o b*i& ka- !«. ua makehewa vale no pah* Wn ka lioike an.i aku i keia boke imaa' <*, !b!au nku !a ua keiki Lau Oliva aia ima huke nei, a oīai oia e Lilahī, &aa » e hulihul! ana hoi i na pepa 0 ala, unuhi malu ac la oia mailoko ae o kona pakeke I kau m&lu ptele, a ho-a se la l ua buke ana mal oua in mil a ; a ea ia stss aa buke ala eks *lii 4 hooaiaka mm !a oia c kaili m*j ij m , ■fco n ke kelkī Laa 01iva, &ka» u* I* laanaolano aaa, oial ke kao &lake atii I na hnke &Is, ' ,Hc keu keia a keiki 0 pjuhl aaa aeaeiikeia baka i ti|ku aaa olua ia'a. P&pe aku U uakeIki nei, na olelo mai nei hoi oe |be ****** oe kc hoike ai&l I ua Lake aa--1®!? uu f au a : a ** i > s% ~ % «M, mk* tee la tiki»4*> ■, cU * ♦I* ,?». r ,: n a> Ikn lehe nns eua VaSaklm ;*«M «k? i a .,: i a alsha I» akama: puhiahi Tale l ilio ao T* hohono ushi nae ka me& ka h» hoao mai no hri paha* m&lia pia bufce paha ke oolea, o ->e paha a pn a keiki & jio keju, oiau ' oīe!e. na haawī koke la nmi la iakke kkhi mau nmau ua akrt !a r>a ka lukiwaw^. He ka aaar, i lioopiha ia me kepahaohao, ua nalu ihola ua kamu ela Uoko ilio ouai he Līmoiii wale, he kanaka makua nse ka nooaoo a|ina JU naai.no Hoko ona, ua oleio mai nui hoi kkhi maknakane, aole īao ā lii ka i loaa a! ka n,aauao i keia o fei bnke aku la p&ha ia i &i u& haawina ia oe, kn hou aku la iks» kahi man hnke hou aku i oi. ai,u ka pkaliki mamua oka Imke mua* a lawe ia msi 5s i »«a oua keiki ala ma ka wimi hookipa. O kekahi keia o m buke paakiki loa au eao nei iua haumana o keia hale kula wahi aua kumu j ala. 'I - : | la lakou aka la paha ia, ia'u nei la I aole ke nana aku la wau ike na mau i buke a pau, he mau kumumua pi-a-pa | wale 110 lakou a pau, a mai manao e j hoao mai iu'u me kena mau wahi buke I hakīna, ina aole i pau aenei kou kuhitA6wa( o ponola oe e kii aku i nabake I a pau o kou hale kula uei, a e lawe • mai imua ō'«, i *w»o j»ai ai oeia kkou ; i mua o'u ika manawa hookahi. : Ua hooko mai la ke knmu ike noi, ua pau mai la na buke a pau ma ka rumi hookipa. Oiai ua keiki la e kilohi ana a e'lolelole ana i ua mau buke ala ua pane ae la oia, aohe holopouo o ka'u nsna ana i keia mau buke i ko oiua noho pu mai me au iloko o keia rumi iAanohei paha eJiookaawale ikFaku aha oluano kekahi manawa pokole, alaila holopoao ka'a hana. Oiai laua i kaawale aku ai jaai ka rtimi aku, la!au iho !a oia i ua mau bukb uei a hooholo uku la iloho o kekahi hkwai e pHf kok(f mux mawahoo ka pu* aniam' oka ruriii !k,okip; 1; a kahe l<ia ana ua hawai nei a hul me ka wu. HWai Biheta o Neto o ke iwo a he Miwh' op5!opTIo h„ muleu w&i ke inn aku f oia! !<a wni n lawe i m Wks, ua psff,J*. n\s» n p«l ft | Jft Uh btak<», o l"'m nwn ua U, vi!l Ju Uiti Wwawe a uw. VH iiU ; 0 , k* l'A'Aii oka Uws i* bnn u 16 O &|if us uala k/w* pukh. j i Lw& g i