Ko Hawaii Pae Aina, Volume VIII, Number 7, 14 February 1885 — HE MOOLELO KAAO NO KALE KEOKI, Ke Keiki Ilihune o na Waoakua o Suedena. KA MEA I KAPAIA Ka Moi o na Medala Kila A o ka mea hoi i hele a kau i ka Noho Moi o Pelekane. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KALE KEOKI, Ke Keiki Ilihune o na Waoakua o Suedena.

KA MEA I KAPAIA Ka Moi o na Medala Kila A o ka mea hoi i hele a kau i ka Noho Moi o Pelekane.

Helu 1 \ IA I LOKO o na au ix>el©ele o ke au i kaa liope aku la, e uolio ana kekahi mau mea Ililiuue ma na ululaau o Suekena, o Kale ke kane a o Ane ka waliine. Ia laua e noho ana maloko oua mau ululaau nei, a hala he mau makahiki loihi o ko laua nei noho ana, ua loaa ko laua wahi ola mamuli o ka hooikaika ana o Kale i ke oki wahie, a ua kaulana loa no hoi o Kale no kona īkaika ike oki wahie, aole no hoi he kanaka hookahi nana e alualu aku o Kale maloko o ua mau ululaau ala ma ke oki wahie, Ko ka mea, ua hiki ia Kaīo ke oki he kanalima paila wahie iloko o ka la hookahi, a pela mau o Kr,le oka hoomanawanui ana a hiki 1 ka wa i puka mai ai ka mea nona keia nanea. Oiai laua nei e noho aaa ua hoomaopopo iho Ia o Ane ua hapai oia, ia uianawa ua kamailio aku la oia i kana kane inahope o ka pau ana o~S.o laua paina ahiahi oiai hoi laua ma ko laua wahi moe, peuei; £! auhea oo e kuu k&ne, ke manao noi au e hapai ana au, uo ka mea akalii no au a ike i keia mea iloko c kuu opu, aua man&o iho au, e pomaikai ana paha kaua, Pane mai !a kana kane, ina hoi ha pela he pomaikai ia no kaua, no ka mea. o ka'u rnea no ia e kar. nui nei o ko kaua hoopomaikai ia mai. Pela laua nei oka hoonanea kamailio a»a a hiki wale ina hora koliu oke kuluaumoe, a hoomaka aku la laua nei e haalele pau iko laua mau manao np ka aina moe uhsne, a hooi}X> pu aku !a me N iolopua i ka aina Innm o Kanehuna moku. Ika puka ana mai o kakahiaka nui, ua ala likv<Nfc>*k l&ua a h x makaukau no ko laua paina kakahiaka, a pela mau laua nei i 'hana ai ahiki ika piha ana o na mahiua he nmi. A i ka la i lioomaka &i oka nahunahu ana okā mea nona keia moolelo a oiai hoi na kukuna malamalama o ka La e o ae ana, a e hoolele pau mai ana hoi i kona nani nui ma na nlulaau o Suedena, ua ike ia aku la na ululaau e uhi paa ia ana e Iz.e ohu, a e nee hele ae ana ka hau oki, aoka ua awa, ka | punohu a me ka ua koko, ke pohai j mai ana i luna ona lala laau, ao k» ua lanipili hoi ke hana mao ole ana i na kuahiwi ame ke aupuni holookoa 0 Suedena, Na keia mau ouli pahaohao 1 hoopilikia aku ika manao oku Moi 0 Suedena, kona mau kaukau alii a me na makaainanana o le aupuni holookoa. Mahope iho oka hala ana ona la elua oka hoomaka ana o keia ino nui, ua wehe mai la ka lani, aua ahuwale mai la na kualono, iia puu a me na awawa, a o ka manawa no ia i puka mai ai oka mea nona keia nanea, a i kona hanau ana mai, ua oi palua aku ka nani oke keiki i kona mama Ane. na keia mau ouii i hooi loa aku ika makemake o na makua i ka laua keiki, Ika hala ana ona makahiki lie umī oka mea nona keia eanea, ua pil mai la kona nui ame kona ui kanaka maikai, a ua kapaia mai la e ka jx>e e noho koke mai ana m% ua mau ululaau alft; ma ke aao he ia>6 kapakapa, oia \}oi keia, "Ka^moLaw&o&alieUi I ', nolaik, alaa iooa o k'M keiki s o Kale EwH a 1 ika haia ana o m makahiki umi, ua p!i a tia mahahu» k» ik« iloko on& ui*■*. hei u, h o keia ilwi, m«i loko mr, lu i.& okh ik* o KOt«» w, ka UikkunLU'* oU >A u* '' t ktt•«!i. , : t ,kf V"'* f

Io aku i ke kulanauliale alii o Suedena. Ua manao iho Ia namakua e Kale Keoti e lioofeomo i ka laua lei alolia \ ke kula, »o ka mea ua kukulu ke aupuni i kekahi mau kula. I ka hoomaka ana o Kale Keoki e hele i ke kula, ua pau mua no i ua keiki ala ka meaa ke kumu e haawi mai aiaua haohao loa ke kumu i ke ano okeia keiki, a ua ninau aku la oia i ke keiki. Ua ao mua ia no nae paha oe? Ua ae aku la keia, me ka i aku, na ko'u makuahine ro au i ao, Pela ka noho ana q Kale Keoki a hiki i ka piha r/ono ana o ka makahiki hookahi, ua kiiku." aku la ke kaulana a puni na ulu laau o Sue<lena i ke akamai lua ole o ua keiki ala. No ka hiki ole i ke kumu ke ao hou aku iaia, nolaila, ua kauoha aku la oia i ka makuakane o Kale Keoki e hele mai e hui pu meia, a ua hooko ia keia mau olelo. I ka hiki ana mai o Kale a hui pu me ke ua kamailio aku la ke i kumu, i kauoha eku nēi au ia oe e hele mai oe e hui kino me a'u, nō ka mea aole hiki ia'u ke ao hou aku i kau keiki, nolaila ke manao nei au, e hoouna aku i ke keiki i ke kula alii, o ko kakou aupuni nei, a malaila oia e ao ia ai. ■ Pane aku la ka makpakane o Kale , Keoki, aole paha e W&i,j£? ka mea aole i Inwa pono na eiīlnae hele ai oia i ke kula alii? Pane mai la ke kumu o kuu manao, ina e hiH ana Va huina o kau mau si!ina i ka eha iauaani, alaila manao au e lawa ana no oia te noho i ke kula alii, Pane aku la kahi makuakaue, ua.oi aku mamua o ka umikumaoialua tausani ka mea i loaa xaa kuu lima. Id.B pela ua lawa, e kakau koke ae au i palapala hoomaikai no ke keiki, a hoouua aku kaua i ka la apopo, ua ae aku la kahi makuakane, emoole ua paa mai la ka palapala hoomaikai, a u hoi aku la laua ao ko laua Home. I ka hik-i ana aku, ua ninau koke mai lā koaa walii makuahine. Heaha ka ke kaiau i kauoha mai nei ia oe? Pane aku la kana kane, i kauoha mai nei ia'u e liele aku e hui me ia no ke keiki nei a kaua, ua makemake ke kumu e iioouua i ke keiki i ke kula nui o ke aupuni nei, oia hoi ke kula alii. 1 ka lohe ana o kona mama i keia mau olelo a kana kaue, ua pane ae la oia mō ka maiie; A ha, «kahi qq a hookoia ka ilm nui e naku hele nei i kuu. puuwai, oia hoi o ke komo ana o kuu keiki i ke kula kiekie o kuu aupuui nei, a mahope ina e ko ana ia mau kuko o'u, alaila hookahi o'u kuko i koe 0 ka hanohano o kona inoa, a o ke kaulana a puni ka honua. Nolaila, e kuu kane, oia ko'u mea e hoiliili nei i ka kaua mau wahi ailina, no kuu manao e ike au i ke komo ana o kuu keiki i ke knla alii o kē aupuni, ke kula hoi a kona mama i noho ai me ka hpomanawanui" na makahiki ewalu a hiki 1 ka lilo ana o kuu puuwai i ke aloha ia oe, a alualu mai hoi mahope o kou meheu ko ke kane, a haalele aku hoi i na makua, ka waiwai a me ka hanohano, aole no i hewa ke komo ana o kuu keiki i ke kula alii o ke aupuni no ka mea, ma o'u nei, he alii kiekie no ke aupuni o Suedena nei, o ko'u makuahine, ke kaikuahine poaoi o ka Moi, ka mea e noho ana i ke kalaunu 0 Suedena nei, a no kuu aloha ia,oe, ua auana hele mai au ma kpu mau meheu a noho mahope ou me ka manao ole ae 1 ka waiwai a me ka hanohano, oia la i lohe oe. I ka lehe ana o kaea kane i keia mau olelo, ua pane aku la oia me ka ! piha inaina, i ka i ana aku; A mnnw no hoi oe e kuu wahiue a he walii ka- : naka haahaa loa au, e hai aku au ia op | me ka pololei. Owau he alii kiekie loa j I au no ko'u aupuni, oia hoi ke aupuni p; Pelekane, o ka sloi K.iāi Keoki e noho j ala i ke kalaunu, a o kona hoahanau | poaoi ka inoa e kau nei maluaa o ka, kaua keiki a oia uo ko'u i iohe oe. A o'u um * e Mki ka, k&pa mai i ka'u keiki hb kauwa. A pau, »e Ia ka laoa kwaailio ana, who ihu, lakou wi puim. , mm o kn lnkfSu yūui nh hoi aku k uo ho iako|i ruH-i n mi a Loo&',!- iLo lt. X iUA uU 14 !fc U UialiUfeL»v 0 k.6 t£-t. kt^ ī \ b bltb o tv !.fc.kvu bJu.il,

ua f iho la ka iaua keiki no ka iho i ke .. me kona makuakane, no ka hoihoi ana i ke keiki ike kula. Kau maluna oka lio a iho aku la, a ma ka hora ewalu ua hiki aku la laua ma lee kulanakauhale, a hele loa aku la laua no ka hale kula, a halawai iho la me ke kumu, a pau ke kamailio ana, ua tilnau aku la keia no ka ukn o kana keiki, ua hai mai la ke kumu he hookali tausani ka uku kula a nie ka ai ana, tSa ae. aku la keia a uku pau aku la ika uku a noho iho la ke keiki, oia o Kale Keoki, a huli hoi aku la kona makuakane no ko lakou home kuahiwi ine ka naau i piha ike aloha keiki, no ka meā akahi no a . kaawala akn ke keiki mai kona poli aku. Ia oukou e o # u mau hoa uhai aholo 0 keia moolelo ma keia mua akn, e haalele kakou ike kamailio ana no na makua o Kaīe Keoki, a e hooipo ae kakou me ka mea npna keia moolelo. Oiai o Kale Keoki e noho ana ma ke kula, ua nui loa ka mahalo ona mea a pau loa īaia, aua piha makahehi pu me na kaikamahine aka poe hanohano ia Kale Keoki, aoka oi loa akn, oke kaikai»ahine alii o Suedena, no ka mea, e kaUau mau mai aua oia 1 !eta naia nei, āla aole o Kale Keoki wahi mea a maīra aku, ke loaa iaia ka leta, he nana no oia a haehae me ka hoomaopopo ol^. Ua pii mau ka iini oaa kaiksuti,ahine a pau, aka ma la ua palagala aku la ua kaīkamalupe alii nai, aonoi mai ana e hoopalau ia laua, a iko lana wa e nui ai, alaUa e maīeia 1 hna. Ika ikē aaa iio o Kale Kaakii Ja, leta aku hooiliaa oke anpnni q , edena t , ua paue koke aku la oia 0 kana palapala, peiiei: Ike knil-amn.. hine alii wahiae opio o ke aupani o Suedena nei, a hooiliua liei o ke Kalaunu, Ka Ui Helo|ia, Ua nni ko'a ik£ ana i'ī .u mau pālapala* aa. i mai ma ko'u inoa kau kauwa nei. Eia ta pane iaa ko'u aoao| nei. Aole au eae i kau noi eke j no ka mea, owau he wahi maka&L&aua, haahaa !oa, ahe lopa hele wale iho no ma na ulu laau o kou aupunl ahe ilihune maopopo no .ia mau ulu laau. mai manao mai oe aka e nana aku oe i lana, a ina e kokua mai na lani e loaa no ia oe he i:ane e like me kou kulana, oia la i lohe oe e kuu' haku. 1 Ika ike ana oua kaikamahine nei' 1 keia leta, ua kulu iho la kona mau Trwmaka no ke aloha Ina olela aka ana i manao ai i kokoolua nona, nse kona manao la hoi he keiki kaukau' »lii, eia ka he neo ia. ' Iko Kale Keoki noho ana iloko o' ke kula a hiki ika pilia ana oka ma« kahiki hookahi, ua pii mahuahua ka ike 1 loaa iaia aOl aku mamua ona kumn, ana kui aka la ko kaulana a puni ke kulanakauhale 0 Suedena, a hala loa aku i na pea kuaaina, na awa-' wa a me na" ulu laau. ; ī ke kokoke ana mai 0 ka la e hoike ai, ua hoopuka aku la na kama he olelo hoolaha, e kauoha ana i na 'Jii a me ka poe hanohano, na kaukau alii a na loea naauao o ia au. : Ika hiki aaa mai oka la hoike, ua piha kui mai la o loko oka hale kula | ao ka Moikauo a meka Moiwahiue pu kekahi i hiki ae ma ua la ala, a o, ua wahi makua pu kekahi o Kale Keoki i hiki mai iloko o ia la. I ka hiki pono ana ae i ka hora eiwa ua wehe ia na hana 0 ka la. Ama ka hoike ana, aole he haumana hookahi ioi ae maluaa o Kale Keoki, aua nui ka mahalo oua mea a pau a me ka Moi, a ua makana mai oia he Kea hoo - hanoha)j(j i kinohinohi ia me na pohaku hoonani he nui wale, a0 ka makana hoi a ke Kama alii he iuoa e hookiekie &e ana ia £&Ie Keoki ike kulana alii, e ka laakanalioi a ka Moiwahino e kauoha aua ia Kale Keoki h holo oia i Pel&kaae eao &i uia k& hDo hh keiki alii, a lualiula oi& 0m ai i ka oiha&a koa, a 0 ;ia lilo & ua ke auj>«zi2 o 3w>dfiu& a uku, A m Jb' o i&fpn t "h(sju na )*. Kale i \</th iuun uh.i.:i !*o k* auo

1 t k L.'»oVov ho'i r:'. S" hou,# u'u'm. - ., i

malaila koia 1 nolio ai no ka hooluola aua. . - A liala lie mau . mahina na hiki mai la ke kii iaia nei, o keia elele mai ka Moi aku noia. Kinau aku la lakou, heaha mai nei kau? Pane mai la ka elele, i hoouna ia mai uei au eka Moi e kii niai ike keiki a olua e hele ae ma ka hale aiii ika hora 11 oka la apopo, ua makemake ka moi e ike iaia, uo ka hoomakaukau ana e hoouna iaia i Pelekane, uo ka mea, a keia pule ae e holo ai kekahi manuwa, a e lawe aku ana hoi iaia i Pelekaneno keaoana i na mea naauao a me na mea kaua. Ika pau ana o keia mau olelo aka eiele, ua huli hoi aku la oia, ao na wahi makua hoi o Kale Keoki, ua hoomakaukau iho la iaua ina mea e pono ai no ka hele ana i Pelekane. Mamua o ka wehewehe ana mai o kaiao, ua hoomakaukau iho la ka malnia hine no ka paina kakahiaka o lakou anaoko iakou paina, ua ; makaukau ka lio no l&ua nei me knna papa a holo aku ia no ka Halealii, Iko laua nei hiki ana aku mawaho oka hua oka ulu laau,. ua kaukoe loa &ku ia lana no ka Halealii, oiai laua i iūkiakuai mawaho o ka paalii.ua j ; kikeko aku la iaua ika puka a weheia i ia» komo aku ia laua a nlrmg aku , ia, aia i hea ka Moi? Aia ilokooka [ lumi hookipa, e kali ana oko oiua hiaku. Kii ia mai la *laua nei a ( ia aku la eka Pouku no ka rumi hooI kipa, kahi hoi a ka aoi e «n» , Iko iaua nei hiki aoa aku ma ka hookip% ua hoonoho la aku ia l&ua ma ua noho, a liulia iki, ua pane &ku la ka xu£u* i kauoha aku nei au ia o kuu keiki e hele mai oe e hui ma h a'u no ka hoomakaukau aoa i kou. mau pono q holo aku ai e imi i ka, nMny t 0 kau mea hooikaika loa qke ao 1 ua īaea kaua, ua ae aku la keia, a katni uiai la ka peie aina* u& kon,o ia ka liioi ia laii6 s hele ika papa ,aka ua hoole aku ano m^i . paakiki loa o, ka mpi» ua heie ?ikA aku ia 'akou nei. i Oiū iakou i komo aka ai ika rumi «aa, ua ike mai ia na 'iii ika moi a me na maiihini, ua ku koko ae la lakou i i iuua, me ka hooiuaikai aaa i ; mua o lakou neL Aika noho aaaiho > a nei o kanahele, ua ku mai la ,k& moiwahine a me ke kama alii wabine e lulu lima pu iakou nei, a hoawa,ka iho la lakou jm e paina, e nuu a e haupa ana hoi ika momona, ka aiaia ao hoi ia oko iaua ai ana ika papa aina aka mpi ame ka ike ana i .m uwa ai «aa&ai* : Mahope iho oka p&u ana uka poim* ua hoi aku la lakou no ka rumiiJAPHpa, a malaila lakou aei i kakele kamailio ai a hiki ika hora oke ahiahi, a hookuu ia aku la laua nei e hoi' . f Ma ko laua huli hoi aua, ama ka hapalua oka hora ewalu, ua hiki aku la laua ma ko lakou hale, a halawai pu me kona mama, aloha. A hoi ka papa aiua e waiho makaukau mai. ana, ua haule aku la lakou no ko lakou aina aluahi, me na hoouanea. kamailio aua no ke kaiana oka Hale-, alii ame kona mau awihi aua. Ika |)au ana oko lakou paina, ua Ijiuli hoi. aku la lakou no ko lakou mau rumi moe, oiai lioi ka manawa e hookuu aku ai i ko lakou mau lihilihi, a haule aku ta lakou liiamoe. ; Oiai ke au o ka m&nawa e.nee nei i mua a e hookokoke mai ana hoi ka ipanawa. e haalele mai ai ka laua keiki, ua pane aku la kona inama me na waimaka e hiolo ana mai kona mau l'HMhi mai, me ka leo hoi i hoop?haia me ke alohu koiki, ī ka i ana. mai: , Aao e kuu keiki, i keia mau ia « kaawale īiku ai oe iuhi ko poli aku, a heie aku oe no ke one hap kou iuaui nei, aka me kn naau k&amām ua e noho aku ai muh<jpt nei m ke aloha ia ot% I'omaikai m hoi kfc ike hi/u aku ko'uioau māk&i U o 9u«dtsna u&i, kfthi hoi u kuu kiuo i uoho ai i ka wa ka* I nu ka W mun, u ua'u u pUi lU% LUU IUMi, , X J(A «&a uuit ok*ia *t s Yi!Ht *L'j ina ika - tw& i k* uu Jm» vlb»}j *&*. * hiU*. Qīiu *«««. n

aku ai mawaho oka pa alii, ua kikeke ®lna la lakoo i ka puka pa, a aole i emo hemo ana ka puka pa, a ike ia mai la lakon, a i ko lakou liiki ana aku i mua o ka moi a me ka lehulehu e noho mai ana aua malama i& iho la he anaina kamailio mawaena oka Moi ame lakou nei, oiai ka moi e kamailio ana, oka wa noiao ka makuahine o iaaei i wehe kake ae ai i ka palola e uhi ana ma kona mau maka, ia manawa ua hoopuiwa koke ia ka manao oka moi no ka ike ana mai i ke kaikamahine a kona kaikuahine. Ua ninau koke aku la uia, me ka i ana, owai la hoi kou inoa, e hai mai oe me ka pololei. Pane mai la ka makuahine o ka mea nona keia naneai 0 ko'u inoa, o Mrs. Ane, a o ko'u makuahine, eia no oia iloko nei oke kulanakauhale, a o ko'u makuakane ua make, ©ia no hoi ka Palona Woleea, ka mea i kapaia ke kukui malamalama e S"uedena nei. 1 ka lohe ana o ka moi a me ka ohana alii, ua ku like mai la lakou a pau a lele mai la e honi pakahi ma ko ianei mau manamana linm, a o ka moi hoi, ua kena aku Ia oia i kona Puuku e kii aku i kona kaikuahine. I ka hiki ana aku o kn J*uuku i mua 0 ke lii, ua ninau koke mai la oia. Heaha kau a heaha kou makemake, pane aku la ka Puuku, ua makemake ka moi ® hul olua ī keia hora, i kona lehe aua, ua uleu koke aku la oia i koaa mau pono kino. Eino ole ua makaiUu\a a kau pu mai Ta maluna oke k&a, ao ka haleaiii ka pahu hopu. I ko laua hM ana aku, ua ku koke mai la kona kaikuHaae moi a kui Hma po aku la me kona kaikuahine, ao ke anaina ali! hoi ua ku koke mai la lakou 1 !xma e hoomalkai ana I ke alii wahiee i ka noho ana iho o ua aill waliine ael, ua huli papn mai la kona alo i mua o kana kaikamahine, a hoomaka mai la oia e nana pono, a ike koke mai Ia oia i kana iei aloha, o kona wa no ia i hoepeka ae aī ī mua oke an&iLi. 0 kuu kaikamahine aloha no aaei k&ia» o Aii©? Ae aku I» kona kaikua&ua moi 0 koaa wa no ia i lele aku &i omlnn». 0 kana kaikamahine me ka iiaau i piK a 1 ke aioha a kuo ae la me ka leo nui, a pula hoi ke keiki ika makaa, ua aui ke kaumiha iloko o keia mau hor&, a ika hala ana o keia m«u hora kaumaha, ua poha uaai la ua olino oka hauoli malaua oni mea a pau, s pela la kon nei o ka naiiea ana a hiki i na hora koliu o ke kuiu aumoe. Ua b>i aku la ka makuahine o e hoi iko laua home, ame kane ame ka moopuna. A īaia iku ae ai ua pane aku la oia i kona kaikunane, «popo e hoonoho oe ika hunona a kana ma kahi o ka'u kane i make a e poniia oia i keiki alii hanau no ka am» i waia ole ai ko kaua inoa. Pane mai la kana kaikamahine, a«ile pela, no ka mea, o ka'u kane, aoie oia he kanwa, aka he 'lii kiekie oia no Pelekane, o ke kaikuahine o ka moi Kini Keoki oia kona makuahine, ua pane aka.la ka moi, ina pela oke keiki alii no hoi ha i hoolahaia mai ai ua nolowale, ua pomnikai kakou. I ka pau ana o ka lakōu mau kamai* lio, ho! akti la lakou no ka home. I ka Mki ana aku, ua kahea ia aku Ia iia kānwa e hele mai e ike i ko lakou haku. A oiai lakou e noho ana, a i kekahi mau la ae, ua haawi ia he mau ahaaiua irai e hoohauohano ai i kana kaikamahine me kana hunona ame kana moopona, aua akoakoa ae na 'lii ame ka poe hanohano, ao ka moi pu ae hoi kekahi i hiki ae malalla, aua malama ia na lealea iloko ona Ia eluaa hookuu ia aku Ia na hana. Auo, ma keia wahiewaiho iho ai kakou i ke kamailio ana no no makua, oiai ua kau ae la no laua ika hanohano, o kahi makuakane hoi keia, he Pahm * o kekahi oihaaa, he aUhikaoa aui m aupuni, a«5 kanmilio m hoi kukou Ito ka mea uom kek uwolalo. Ok» waiwai 0 ke kapoaawaluao a pau kw, ua Ui aku iu oalana o •he mūom mwyoyv. iiiki am J* kala e haal«!t» ai o t kona om heuuau, a tu *ku uh hf j\ « loa® <j k* m* uū* t oi* im JU Hui uu* Ikk. 1 ka v U \%* fttb* kei wa U«a u#**, ik*umu \m * m