Ko Hawaii Pae Aina, Volume VIII, Number 18, 2 May 1885 — KA MAKE ANA O KA MOIWAHINE. EMMA KALELEONALANI. [ARTICLE]

KA MAKE ANA O KA MOIWAHINE. EMMA KALELEONALANI.

Ua kaa bou i ka makou peui M ukana walohia o ke kukala ana akO a iae kQ kaoaka lahui Hawaii/ma ka hora 1 a i® 50 minnte o ka .auioala Pohoiio, Ape, rila 25,1885, iia kii mai la ka ka make a lawe aku la ia Maikai Waipio, he 010 laa na paii E poai puni ana a hapa ma kai Pihoihoi ka piina i koae kea Pii bo a hooman i ka holoa Kaaiwa Hoaiai ka wai o Hiilawe i lona L T a hele a hoohuelo i na pali ' O ke kio wai kapu ia o Haiwahme w He oiaio—oia paha e— Papa ka Ohu o Maluopokahi Makaukauka upena Uw&ia a ke kop Ē hoalalaa ana a pani he ia mami j Hei ma ka akau ulu mai ma ka hem Ohi hapuku ka makapehn o ka uk E hoolale ana i ahi ia No ua ia hoomalu a!a o Kaukini He oiaio— oia paha e— . -m Ke Aiii k» Moiwahiue Ilihia Emn^ K.aleleoualaui, o kona Hale no ho ma Kuka Hale Uilu nei. u! loohia oia i k* mai lolokaa ma ka hor 12 a me 50 minnte, uolaila, ua telepon kokeia o Kauka Makihine e kona ukaq wahine, Mi»? Lucy Peabody, a i ka I<i he ana o ke Kauka, ua holo pupuahul mai oia me ka mama a pau a ku an ma ka aoao o kf; alii mai. Ia wa, ik koke iho ia ke iauka ; aia ke alli ma 1 kulana kupili'ai loa, nolaila, un ken awiwi aku la oia e kiiia ke Eanka Far< ni a me kona Puuku Waiwai ka m Mahaloia A, J, Oartwrigbt. I ka loa mua ana, he wahi ikaika »o kona e h: ki ai ke nee, aka i ka laa iho o ana a me ka amaamau koke ana mai ka ekola manawa, ua kaili kokeia ak ls kom hanu. KA HkskV ana ' V* haT>*ni» ka Moiwahiue ms nolnlu nei i ka Ja 2 o lanuan, Kona MooirAūflAr 5 Ke kuauhau o ka Moiwahine Eniiui a ua komo pu me keia kona kaikunan* hookahi e ola nei oia le Keiki Alli A K- Kunuiakea, Ka Moiwaliine ma ka aoao o Kaku iUe'.ra ke kumu alii ma ka aoeo o Oahi he TVohi, a ua lawe mai makou ina k hoopokole ana peuei: O Kakuihewa k, noho ia Kahuānm akahuailono w, hanau o Kaihekapua kaihewa k, a o K ailiekapuakuihewa uoho ia Ipuwaiaholani w 4 hanau o 5a uakahikuaanauakani k ( a o Kanakahi kuaaeauakani k, noho ia Iwikauikau w, hanan o Kaneikan!lrilaiit, k, a o K« neikauiwilani k, noho ia Keakealah! W hanau o Kalanikanleleiaiwi w, a o Ke awe k, noho ia Kalanikauleleiaiwi w hanau o Keeaumokn k, Kekelaokalan w, a o Kee«umokn k, noho ia Kacs«ks imoku w, hanau o Kaleiopaa k, Keoai k, a o Haae k, noho ia Kekelaokalan w, hanau o KektriapoNr* w; a o Keou k, noho ia Kekniapoiwa w, hānai h kaikuahine o Kamehameha 1 k, Kolu maikai k, a o K»!iima!kai k, noho ī Kaiikookalani w s hanau o Kaoauaeh w, a o Kaoanaeha w, noho ia Joh Yottug k, hanan o Kekelaokalam 2 w a me kekahi poe t ae, a Kei elaokalani 2 w, noho ia Kaea ! hanau o Kaleleoualani w, a o Kalele<| nalani w, i noho ia A. Liholiho k, oi| ka moi Kamehameha IV hanau o Haku o Hawaii. Na Lahilahi waMi3 i noho ia Kaeo hanan ke Keiki Alli i K. Kunuiakea; a oia wale no kona pl kokoke loa. * Km Moiwahiue Ema ma ka aoao <n na Moi o Maui, he Maha&a. O Kihapiilnni k, noho ia Kaumak w,' hanau o Kamalalawal ot,ao m malalawalu k, noho ia Pillani w, hana o Kalakauaaehuakama k; a o Kaīakaa aaehoakama k, noho ia Paakalani wj hanau o Kaumahana k, a o Kaumahai na k, noho ia Lonowahme w hanau j Kepoomahana w, ao noLo ia K&uauanni k hanau o Haae k, i o Haae k noho ia Kekelaokaian? yy b«u o Kekuiapoiwa 2 w, & o iwa 2, w lioho ia Keoma k, he iie haaau o I k a me * o Keliioaalkai k uoho U Kalikoōkalani w hanau o w, a o *Kaoar.&ehn w noho ia Jotu Tmtog V, hanhn o Kekelaokal&ni % ■% a me Lahilahi w, k o Ke w, &oVj ia "Kaea V, o K w, & o Kale?fcotxftfatif v t ue,Jyj f| lV Lar.it: \ H»ra«; « o īi&īUK v.U U X»», %] o k. W %mi 4Mk** Hi Vef« " a* yn ??.%! ?. \a

has& kana mamo, a hui pu ae Kanaoanni a loaa ai o Haae. Ma keia hoo. bui ana i koino pu ai ke koko Kakoihewa a me te koko Kihapiilani iloko o k»,MoiwahineTsma. ® Ka Moiwa&ine Etea ma*ka a<&b o Maui he Niaiipio. " w Ma ka aoao hou no Maui. Kalanikaumakaowakea k, noho ia Kaaeaami h«Ma df w, $ a o Piiīaniwahine w, noho ia Ahuai k, banau o Lonomaaikanaka w, a o Loaomaaikanaka ¥, noliiHa l£eawVlsttf: k, hanau o Kalamnuiamamao k, a e Kalaninuiam«mao k noho ia' Ahia w, hanau o Kekonuialeimoku k, a o Kf kūnuialeimoku k, noho ia Kaniniuoll lani w, hanam o Kalikookalani w, Kalikookalani w, noho ia Eeliimaikll fc, hanan o Kaoanaeha w, a o Kaoanl? &ha w, noho ia John Tonng k, hanarff Kekelaokalani w, ame Lahilahi w, i aa Kekelaokalani o KaleleOnalaui wSP hine, oia no ka Moiwahi»e Ema, a Lahilahi hoi o A. K. Kunoiakea, e li|| me na pili mua. Ma keia hoohui ans aa komo ka lalani moi o Mani me ffawaii lalani moi. « Kn Moiwahine Ema he KaupukH h"o Poomakaia, O Keaweikekahlaliio£.amokn k, nojS ;a LonoAaaikanaka w hanaa o Kalai! iniiamamao k, a o e noho ia Ahia w, hanau o KekunuA eimoku k, a o Kekunuialeimoku k *o ia Kaniniookalani w, hanan o Wā ikookalani w, a o Kalikookalani w, iie h.o ia Kēliimaikai k, hanau o Kaoaini sha w, a o Kaoanaeha w, noho ia Jo#fl foung hanan o Kekelaokalaui w, ffll Lahilahi, na makuahine oka MoiwaM te Ema me ke Keiki Alii A. K. Kunt akep, " Ko ka Mewwahine Ema aono a!S Kapu Hoomamao, he kapu Poo H<x! «wa i ka la. " He soao kapu alii kiekie loa keia, ui ine like no me ke kapu Pio. a Niaupfi m. I 0 Hoolae k. noho ia Heialii w, M lan o Kolenmoku'w, a o Kihapiilau noho ia Koleamoka w, hanau oKI ahiokalani k, a o Kauhiokalani k noh? a Ikiakaponoole w, hanan o Kaowai e» a o Kaowao k, noho ia Kalanini irak«a w, (oia ke 'iaikuahine o Ka!at k, i olelo mua h m io ka Moiwahine «ioao Niaupio} h&na| a Kaakauaiani w, a o Kanaluihoao iolio ia Ka&kaualaui w t hauau o N k. « o Kamaknehalk āiii i, nobo ia— hanai > Hauna k. A o Kalauawa k, nolio i tn»enaokalani w t hanau o Kuapauw lookalani w 4 a o Kuapuuwelookalani W loho ia Hilinaka k 4 hanaa o Kukael k! w, so Kukaeleiki w noho ia Kam anu k. hanau o k, ame "N"smak jha k, a o Kaea k noho ia Kekelaok ani w. hanau ka Moiwahine Ema. Ms keia mau Pap« 5 hoonohonohoi ikn !a. Oia ke alii kiekie hope loa o n Uii o Hawaii nei. Ma kona haule an le poino nui no ka aina a me ka lahii: Moha. Minamina wale. Kona Hanaiia aka. 1 kona wa uaku loa, ua lilo oia i kafc uunahiue hanai na Kauka C« T. Ruk| l me kana wahine, Kona Hookaauaoīa aka. * Ua hoounaia ke Kaikamahīue Alii i eoua mau makua īianai ike Ēula AH e noho kumukula ia . ana e Mr. A, 15 Kuke ame kana wahine, ke kula lio iahi i hoonaauao mau ia ai na Keik Alii o Hawaii nei. A i kekahi wa» ui kaa ka hoonaauao ana iaia malalo ] Mrs. Ton Pfister, he wahine haole Bq 4tenia. Ka Makeia ana. :, I ka la 19 o lune, 1855, maloko o ki luakini o Kawaiahao, ua hoohaii» oī sna ka mare me ka Moi Knmehameh tv„ R».t. Limaikaika. j Koxa Kia Hoomanao poina ols. Oiai oia a me kona moi kane o noh{ ūmoku ana, aia hoi, ua hoolala iho li Laua e kukulu i kekahi hana maikaj km ako laua lahui e mahalo aka a|, du keia halemai hookahi e ku m§i u(£ um ke alo o Puowina. Ma ka LBOO ke kukuluia ana a kepaia ihp 1| ta inoa o uh puuuhonua la ma ka inof ake Aiiiw&iiine uona keia wm hoi uana i hoohuliamahi iag Ea»kaainana a pau e kapa aku he hool| wk* Uhuī, a ikk Uooeaaaao pau ok »«**• - g Ka a mk ka makk ana o * KA HAKU O tt AWAII. % Ik&k 20 u Mei, 1%08, i low ai SM«i uko lau& &&& Uj mu&u UM U bt h '/kik&ut &Ui &u&, aus kapau koua la<* a%et Zf\ k EJie.V. 'j b.;. k<s h&wAi Ulu. .' \h v -t« U Hi*fc VJS,fc L'sjMu «. *i '. r i' *- >*■. t K',*'#- > *,v fe.i t,| yv" i , »1- » h l* % * <: , wt *t !* I t ■" * 'i ' .

Ko-KA ko-MO AKA T K A Hoc*r\yA. X k& 1& 9, o Okak>la, 18C2,_ u& ku mai U> ba& Hoiioiulu aei k& Bihopa o ks akafei»ia Enel%pi me kekalii mau kalinaaj>ol« o || aoao. A ma ka !a 21 o īa rftßMxna u& hj»petizoJa iho Ia ka j£cjj?rah|jM> e ia a ma kft 1&30 Eaai o hooiaio ia ih» 1a a me kaaa kane 3loi i man hoahaoia hikūnaa» a i pouhāna tu> ia manaoio Da pipili loa ko:)a hilinai ma keīa a e liele mau ana i na pn!e a pau, koe WBle do na wa ua kaawale oia maī ke kulanakauhale aku ; a ua nawalīwali mai ia pahu. Ha kona manaoio a hooniana, he bemo!ele, he maemae a he kokua ikaīka ma na hana pono, aole wale īaa ki manaoio hookahi ana e noho lala ana' ma na hana pono e ae no a pan hapai ia e na hoomana e ae. Ua komo hohonu oia i ke kuknlu ana i ke Kulanai o lolani, ka inoa ana i hea aka ai ma o kana kane Moi la i make; K.e uku nei oia i na uku kula o kekalii epau kaikamahine lehulehu o ke Kula Hanai Kaikamahine o Pelekane, K.\ MAKK iNA O KAKK Moi. I ka ia 30 o Noveaiaba, 1868, make hku la kaoa kane ka Moi Eamehameha [V., & kauu ia aku la iloko o ka Ilina Aiii hou loa o Maemae tua ka la 3 o Feberuari, 1804. , M&i ka make ana mai o kaaa kme, aa noho moiwahine kanemake oia a hiki wale i ka la a ka Haku i kii mai ai a lawe aku la ma Kona poli. KA HOLOANA 1 £S£LAK2 I b I* 6 o Mei, 1865, mamuli o fee kono, ua haalele oia ia Hawaii nei makma o ka mannwa Beritania Clio, a tiolo aku la no Enelani ma ke ala ae o Panama, a ma ka la 14 o lulai, o ia makahiki no, ku aku la oia i Eoelani, i akaiiia © Rev. Hoapili Kaauwai a m< Kiliwehi kana wahine, 1 keln wa, e noho moiwahine kau<*HMke an,. o Viotori«, oiai na liaule e ikn kana kane i ka make i ka la 14 o Dekemaba, 1861. Ua olelo ia. ma ka a o laua i halawai ai, ua paliki mai a pnliki akn laua kekahi i kekahi me he man hoahanau !a. A ma na wahi a pan ka Moiwahine Eoima i kipa aku ai, >!al oia ma Ēnelani, ua apoia mai m« aa hookipn hanohano n mo na HmS r*haoha. A i im malama hop o ka oa hnli hoi mn? ka moiwahlae Emma no kona aina hānan nei. Mk bna !a i kn mai ai ma Honolalo nel sal ia he!e ans 1 EQ*elānfj ua ike maki aaakon I ka nnnna !ns o na kanaka i fcsfcahe aoa i kai o Ainnhon e hookipi ma: iaīa. A matraena o iia leo hnrd, 3a leo hoaeae mele kahiko a me na pihi awa hoomaikai a ka lahui, i hkha iho ai ~ia ma na alanni mai ki tiapo mai a T kona home oiwi. 13 KA EMI AXA MAt i 1 - KON \ IKAIKA. Ua maikai mau ke uia o ka Moiw% uuū u& wa uuu a ke kiiiuakeua j iw&o *uai &i i&ia s iiiki i Ukawha o kg im, loohia io ia oia i ka mai W&ikiki, ia ua pakelo mai na« oia i* loaa ana. I Augatß o ka 1881, oiai oia e holoLolo lio ana ma Kohala, loaa hou ihe a oia i keia mai hookahi, o ka laa i% M&muli o ka malama akaheleia aua { lapaau e kona kauka i kauoha awi wiia mai ai i Houolulu nei. a me k| iioolohe o ka poe kahu kokoke K.U J tona kino, ua pohala mai oia, Aka, ui ike e no na kauka, o na mai lolokaa i pau, ina ekolu loaa ana o ke kino ij mai ma na wa kaawale kekahi i kekali alaila, oia iho la ka pahu hopena loa | leleka hanu. Kolaila, ma ka loaa akol| ana i ka Poaono aku nei i hala, Aperili 25,1885, uahala ukn la oia i ke aupun; ahane, kahi e kuu ai ka luiii iia eh% &ha o keia ao, . Kona KAU&A OHANA. ■ O Kanka Makihine, oia kona kauka ohana, mai ka wa mai mamua aku o Ja mare ana a i kona wa i mare ai a mabope mai a hiki i ka wa i kuu mai a kona hann hope. Nolaila, ua maopope l kona kauka ke ano o kona mai a h|y i ka la hope. KA UEA HOOI'ONOPOKO I KK KiNO MAKE, I ka wa i lele loa ai kona hanu a mahope koke iho, «a noi ia o Hon. W. C. e ka L/uoa H<x>pouopoiio Waiw»i e malama a e lawelawe i na hoonmkaukau no k<>nn kīno make, a ua imuolu o Mr. \ J nrkh n lawe a e hoolohe t ke aou *» *«aakeaa akea. Ua'Anapo kokfe ae la keia !o/jo kaa* M* »a wahi a p&u m<: hsohao Wi i», noki oi ke kakahiaka iho, » ola maik«! m* uo <Ah m* ke aao ria| A a* kamakeua kok* m*ti !a us fc*e K.Bnikela, m kla ooka h taē M paha ba« aopani r.*i\k mm i a* h** K * p f i r ¥ t <- *• ¥' ►< (.*<»... v i y f: - - *:• • f <■ r. -... u * * r :* k; J

Eake, e īike me k.a maa a hooman* p' iana ai m&luea o n& kino makp & pan Ēōa īa manaolo, A ma k& hom 9 r, na kMkaHa n\n b"ke Ino mat& s fTk«i keenn nnl kah» s ma!feia ia n5. * " 0 & alii! flki%na &i mahope koke Ska lnake anl, ofa Kanla A!ilwahlne Likelike, a tta komo pa o!a ī il hooponopono' ana'l ke A!fl make.' Tka li6ra 4 r. iei,' ua makaikai kino se ka Moi, i nkali ia 001, 0. P. lankea, Na Klil UALUHIA 0 KA PO. 1 ka po ana iho, na kiai ia ae na pnka 0 ka pa kamakena e ka Puali Hoi Fonoi, kekahi o na puali pnalu a ao ia po. A peīa aka ,i hoomaaia ai na kiai kike ana a na paali pnaln a me kn man a kanoia oia. K& ana oke kino e na makaainan? I ke kakahiaka Sabati, Apsri!a 26, oa hoolahaia ae la ma na pipa alanni € ikeia ana ke kino o kealii wahine make mawaena o na hora 9 a. m. a me 1 p. m, Nolaila, mamna ae o ka manawa, ua laiamu e ae na makna,inana aloha aln me ke ake .npi e kilolii hope aku iaīa, me na hālehelena kaumsfeV'a e knwe ana kekahi poe me nā leo*iini 1 e like me ka maa o keia lahai ma wa alii make I ka wa i weheia ai na aia hoi ua liookeke ke komo ana, e ake ana kekahi a me kekahi e komo mna. O ka makamua loa o ka poe ī ae īae komo, oia no na kaikamahine o ke KuTa Han«i Kaikamahine o Pelekane. TTa kfihiko iho lakoa i na aahn keokeo, a me na lipine kamakena « kaei ana i ko !akon mau pnhaka. Alaila, ona makaainana akn u kela a me keia ano, mai na kamaaina a i na malihini, o hooman ana i ke komo a hiki wale ika pau ana ok& hor& 1. Aolp 1 paa ka hapa nui ona makaainana i ke komo, no k& pokole oka manawa i me ka paa ma"m anaina pale e ae. Aka i ka hiki ana aku, na pan ka manawa. K« Keeka KtrrAPic. Ma ke poo o ke pakankan iloko o ke keena e waiho ana ke kino make, ns kokuluia he ipn kala a k& Moiwahine Victoria i aiakana :nai ai na Ka Hakn j Hawaii i kona wa i lianan al. K& n& Va* juai aM m&Ve, Vea f ponifa e na pua keokeo ī j>aia i ke a!a. 0 ke kino a&l*oftftWß m< ka lole silīka i kinohinohi lt me ke gula. TTa hookomoia na T!m« me na miki līma keokeo, &ua hooft»o€ kea ia malnna o ka nmanma. A mawaho īiio o kona lima alii 'pnanaānn, aa hookomoia na kupee gula Wēhīe 5Ta kela a me keia aoao b ke kino/ ns kaliili ēluli ana me na paa kahilī, Ma ke poo ama "k, wawae opapau,e\u ana na k*\i hoohanohan< alii i kukuluia na nkeli Moi C. H. Judc raukfa, Boyc!, Maefsr!ane a me naMe' kia Bo&» a me Pnrrīs, Ka Hookomoia aka i ka vatiu 1 i>a horfk 15 V. ua Uvx>kQQioii ke kino kupapan iloko o ka p&hu laag i uhi ia mp mawa}io e ka piula, e na hana pe&a C. E. WiHiami? kokaa ia e Wieke ame 3fc4t, i mpa e na alii A. K. Kunuiakea, Likelike a a me ka poe alo Wo4ekouse J .jL9cy Peabodj, Uw#, Hoa, W. C. Parke, Hop. Q, Piiipo, J. K. Kapoleua a mp Pilip^. Ha Hoiu>ha.lqha a Wal, Ma ke &usinapule H&w&ii o ka ek% k&i» Eueiani i e Xey, ,4 Mac£anbo«ii t ua liaiia kekahi mau ka i ke no ke aiii make,.& u&jhq; \» ia kekahi himeni £u i ke Jiqujfc Maioko oia halepule || awakea 110, ua wehe mai 0 Rev. G W&llaee i mua oke anaina pu!e o ne haole I ke poolelo mailoko mai o lspese 3:15. Ama kona mau olelo, ua ku j ka maikai ame ka m&halo ia kp k| Moiwahine make man hana kokua.l ky pono i kona wa e o!a ana. Ma ka pnle kakahiaka hoi o Kawai ahao, na wehe mai o Ber. H. H. Ps)eke i kana poolelo mai keia mau olelo m4 w O ka poe liilji a me ka poe nui ai& oo malaiiai * a aa pSi m> kana maī alelo no ke alii make i aloha puniia. Ka wa e hoolewaia ai. Ma ka aaina la B&bati e hiki mai &na, Mei 10, ua hooholoia oia ka la € maiama ia ai o kona hoolewa iaai kona hale noho aka ma Ruk& Hale % 1 ka liina o Umm Al» M&6uk&6< 35 Mmwii AI& e ! Eia m&i k«i» ffi»s iwi tJJi &u ke k» aka la t konm luno waāim 1 ka laiu n kua m kA.x»a aiii kaae, t imi &ka &ca i ke "&hj Lu k&kia p&« i k& iwf a im k& ku« kmla u&kamm i pcnr& e i& t k& m*k&. M-fei4,auu& UM i p&A l I »1- <.* lii I» <1 k* i kolk^ ! V"- ti<;i kalkita«ah!ttf. tl,u Kvu«. .« B V. ' ' e Wi.lA-l'. tT» uu*l| l* ■ mu*. .