Ko Hawaii Pae Aina, Volume VIII, Number 21, 23 May 1885 — HE MOOLELO KAAO NO KALE KEOKI, Ke Keiki Ilihune o na Waoakua o Suedena. KA MEA I KAPALA Ka Moi o na Medela Kila A o ka mea hoi i hele a kau i ka Noho Moi o Pelekane. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KALE KEOKI, Ke Keiki Ilihune o na Waoakua o Suedena. KA MEA I KAPALA Ka Moi o na Medela Kila A o ka mea hoi i hele a kau i ka Noho Moi o Pelekane.

Helu 14 ! | Eia malalo iho nei ka liimeui aka Ui Ilosehila oiai oia e noho aua ma na lua huna o ka nait« Momiana, a e lohe ia aku ana kona leo nanahe e Kale Keoki ma, oiai oia i puana ae ai: E na aheahe lau makani E huli mai kou ulono ana E lawe palanehe aku oe I keia mau kaumaha E iiaawe nei maluna o'u E hoi e kuu aloha Eia au he pio He lua ahi na ka mainoino He lokoino a he makona Kona mau helelieleua E lioi, o hoi e kuu aloha Ma keia halo paahao Weliweli a ka launa ole Hoopaa lakou ia'u Me na kupee kaula hao Oni ko lakou kino Weli ko lakou. maka E hoi e kuu aloha, otc i£ na Lani e E hookipa aku oo i kuu uhauo Ma kahi o kana aloha E hoomauawanui mai la I na mea o keia noho ana Na luhi na kaumaha na ehaeha o'u E hoi e kuu aloha Eia au he pio He lua ahi na ka mainoino He lokoino he makona Kona mau helehelena ! E hoi, e hoi e kuu aloha XKA PAU aua o keia mele aua ui nei, oka wa no ia o Petero ka Nui i hapai ae ai i kekahi pauku hao nui a waiho ae la ma kahi e, kulai ae la oia ike ki keleawe nui e kau ana a heino ae la ka puka, aia hoi komo like aku la lakou nei iloko oka vumi paahao, a i ka lohe mai o ua mau ui nei i keia man kapuai e kamumu aku nei, ua huli mai la ko laua mau maka uie ka mauao oko laua mau kiai la, eia ka o ka olali opio o Pelekane. I keia manawa ua ku ae Ia ua mau ui nei me ka_manao e kukuli mai, aka ua pae aku la ka leo o Kale Keoki i ka i E kuu aloha, mai kukuli maut ti i mna o'u a i mua o lakou nei ae, aka e hele mai oe e ike ika mea a kou puuwai i .aloha ai. I ka lohe ana oka Ui Rosehila i keia leo. ua hoomaopopo iho la oia o ka leo no o kana aloha, nolaila ua lele mai la oia a puliki ae la ma kona a-i a hoomaka iho la laua e uwe me ke kaukau ana. I ka maha ana ae o keia mau leo kupiliki, ua pane aku la o Petero ka Nni, 0 kuu alii, eia ka'u kauolia ia oe, e lioomama ae i ko olua manao kaumaha, a e hahai mai mahope o'u, no ka mea hie mau minute helu wale no koe alaila lawe ia mai ka laua nei mau mea ai o ka aina awakea, e pono e hala mua e kakou mao o kela mau pani puka pohaku, i paa mua ka puka mamua oka hiki ana mai ona kiai a i pau ai hoi ko kakou pilikia, no ka mea, aole o'u makemake o ika ia keia puka e keia poe. Huli ae la ke alii opio a pane aku la ; i kana mea i aloha ai, ano ka manawa no kaua e kuu aloha, aka ina ua hoohihi kou manao eo na hau oki o ītalia uel aia no ia ia oe. e hana oe e Hke ine Jka mea i hiki ia oe. keia mau olelo auo ea ke alii opio i hoohelelei hou mai ina waimaku oka a'iiwaLiae a pane aku la, manao anei oe Jie puuwai fco'u ! hoopiha ia me na manao lolelua, aole, wole loe, o ko'a puuw»'i he oia mao oia ke knyha, aole h<: wnknui e lul? ui, n nolaila mm kanalua koe 1 l ui k { * i H tr Wkh t 'J i * IiUU Uu ik U*. «iu u*fi

hele me kona mau ukali a me ka TJi Rosehila, a o ka wa no hoi ia o ke kaikamahine alii o Italia i pane mai ai mahope, E kuu hoola, kuu hoa hoomanawanui o keia mau lua huna, e haalele mai ana anei oe ia'u? I ka lohe ana o ka Ui Rosehila i keia hea a kona hoa hoōmanawani, ua liuli aku la oia a pane aku la, e alualu mai ia'u a me ka kaua aloha. I ka lohe ana mai o ke kaikamahine o Italia i keia mau leo, ua* hōlo mai la oia a puliki i na Kma o ka Ui Eosehila a puka nui aku la ma kela piŌea, a ia wa i huli mai ai o Petero ka Nui, a me na huaolelo oia e namunamu ana, emoole, ua ike ia aku Ia ka puka e hoi ae ana a paa, a ke nana aku aole he mea nana e ike he puka ma ia wahL a huli aku la. lakou nei hele, Ia lakou nei e hele ana a liuliu, ua pane aku o Petero ka Nui, e na alii- ! wahine, eia ka waiwai i mua o ko olua alo, e lawe ōlua e like me ko olua makemake. Pane aku la ka Ui Rosehiīa aole o'u manao sui ia mau waiwai, liookahi wale iho no a'u mea nui o ke*(Sa o ke kino, ua maopopo ia'u, e lanakila ana no ko kakou mau puali, nolaila* manao au e makaikai liou ana' no au i keia mau loa huna ma keia mua aku a o ko'u ake nui o ka ike aku i ka malamalama o ka la. Oiai lakou aei e hele aua, pane aku la o Petero ka Nui, e lalau like na lima o kakou i kekahi mau puupuu daimana nunui, e nana a ka mea ikaika o ka a ana, i loaa ai he malamalama no na aliiwahine e puka aku ai i kahi po* uliuli a k&kou i komo mai ai, Lalau like aku la na lima o ua mau kaeaea nei o Pelekane, a aolo i emo ua komo aku la lakou nei iloko o kahi uli, a hala ka hapalua mi!e, ua pii aku la lakou nei iluna a hiki wale i ko lakou ike ana i ka malamalama o ka la. Pane ae la ka Ui Rosehila, aia ka malamalama o ka la ke puaiki mai la i luna ioa, pane aku la o Petero ka Nui, 0 ka puka ia pii aku, la lakou nei e pii ana, aole i liuliu ua hiki aku la lakou nei me ka maalahi loa i luna, huli ae la o Petero ka Nui a kauoha aku la i ka puka, emoole ua paa ae la, a Uuli aku la lakou uei hoi no kahi lioomoana o ko laua mau naita. la lakou nei e hoi ana a hiki maluna pono o na kualapa kahi hoi a ka naita Momiana e ku kiai ana me kona mau tausani naita, ua kiei iho Ia lakou nei maluna me ka nana pono ana i ke ku* lana o na naita o ka powa Momiana, Oiai ke alii opio e nana pono ana, ua pane mai la o Petero ka Nui, ke ike aku la anei oe i kela poe e hoopuni ana 1 ka mea o noho mai la ma waena kouu i Ae wahi a ke alii opio. 0 ka mea e noho ala mawaena oia no ka naita Momiana. I ka lohe ana o ke alii opio, ia wa no i pii koke ae ai o ka ula ohelohelo a puni kona mau papalina, lalau iho la oia i kekahi pohaku nui a hapai ae la i ua pohaku uei a hoomaka aku la oia e nou, a ua like ka ikaika o keia pohaku i nou ia aku ai me kekahi makani nui ikaika e lukn anft i na laau, a pela iho la ka ikwka o keia pohaku e lele nei i lalo o ka pali, a na ka ikaika o ka makani o ua pohaku la i' hoopoino aku i ka naita Momiana a akaa ia kona pepeiao a kaawale a hina aku la oia i lalo i ka honua, a i kona poliala ana ae haha ae la oia ma kona wahi i eha aia hoi, aole kona pepeiao, liuli ae Ia oia a ninau aku la i kona maū ukali, heaha Ia ke kumu o ka haule ana o kuu pepeiao, aka alawa ae la oia mahope a ike aku la oia i kekahi puka nui, aolaila, kena aku la oia i kpna mau naiia e huli, a I ka huli ia ana ua loaa aku la he pohaku nui, ninau aku !a oia mau ukali, nawai i nou yiai i keia pohaku ia f u? Pane aku la lakou, na na enemi paha. Ina o keia poliaka a e pa maluna o*u, ina "a&he nao ai i ka paapaa w . Oiai ka naita opio e ku ana iluna o ka pali, ua ike m&i h oln 'i ka rsfūmuiū 0 m ukali o ka naita Momhm, m xiizio aka iki iho la u* K&le jjes, a 1 ka lom mn aku o ua poLak'i ne), ua h*z 12 kapuai ks &>how> o lepo, a JboH «ku h 10 a!fi opio tvA lj k&hi » ko Ukw w» e h>sj oi u.h aot - i ko pae.!ī uwk u« kuke |g o

Petero ka Nui me ko ftīji opio no ko laua manawa e lele kaua āt:u ai malu» na ona enemi, aua hooholp la ua, oia manawa no ka a lakou e nee aku ai a paa pa puka. e holo ai ona enemi, nolaila mahele jho la o Kale Keoki i kona mau walii koa t , s| ua hookanwale ia aku la he 1,000 koa no ka malama ana ī'ka maluhia ona aliiwahine. Ka mahele e paa ana ;na pa-' lii kaua nunui, malalo oke alakai ana ! ake koa opio Kale he Ka mahele o na naita e paa ana me na i koi kaua he 3,500 malalo oke al^kai' ana a Petero ka Nu3. Mahele e' paa ana me na ihe, malalo a o £e alak&i' ana aka moopuna a Pelero Nui, a 6ka mahele eha maīalo ote alakai ana a ka alihikaua nui o ke. aly opjo. ona ukali hoi oke aKi opio, au i 1 hai mua aī mamua, ka meā" hoiakei aiii opio i kapa aleu ai kana maū keiki punahele he 266, a ua mahele īa lakou ' ina mahele eha, a o ketalii mau mea elua, ua hoonohoīa mē ka puali ona aliiwahine, a o laua na alaka!, 'me ke kanoha pn ake alii ojsfo ia laua, ina e ike laua ika emi mai o kekahi £>uali, alaila, e lioouna koke aku i mau kokua, a pela laua e kn makaala ai. , I ka makaukan pono ana o kela mau hoolala kaua ana, ua pane atca ta ke alii opio i iaua o Petero ka Nui Eia ko kaua mau naita ke ku nei me ka makaukau i mua o kaua, ake akn nei au nau e ālakai aku. Nolaila kauoha ae la o Petero ka Nui e kai aku x mua me ka makaala. Oiai lakoa nei $ hele aua ī mua, ua awiwi aku !a lakou me ka halulu ole • hikl iko lakou kaa ana ae taaWpe o kekahi kualapa, pii la o, Petero ka Nui ame ke alii opip iiuna akiei aku ia iaua. A oiai laua nei e kilohi ana, ua ike aku la laua e hoomoana ana no na enemi me ka palalelia, pko 4«fcra mau aahu kaua, ua paui ka wekewehe, a e noho wale ana no, ao ka iakou īnau mea kaua ua hoahu ia a ku ka paila, a e noho ana lakoa me ka nanea, aohe manao ae he make e liele m&i nei. 1 ka ike &na o Petero ka Nai* ua hemaiiema ko laua uiau enemi ua kamailio aku la oia i kana alii, E kuu alu e ua laki loa ia kaua, no ka mea ua uoho nanea loa na eia k§ lioohohemahema ika lakou mWmea kaua, nolaila e hooana kaua i&a kaua lio ma kahi ona inea, kaqa e j>aa ai. P&ne aku īa o ina pela o o&ke'"lielē'*m»Ta wajii e aj me kou puali, a o'wāu hoi e lele kauaaku axm au maluna o ko'u enemi §me koua mau puali kiai, Aeakiula o*Jetg£D Nui a me k6na i keia mau olelo, e iawe au iko kaua mau , puali, a lilo mua na mea kaua ia kaua ana lakou ia e hoaa, a waiho aku aa ia mau puali malalo oko kaua mau alakai, akila luili mai au ō luku 1 na naita o ua'alii powa la. la laua nei e hoi aua a hui aku la me ko laua mau naita, ua pane aku la' 0 Petero ka Nui, e makemakeia ana kekahi puali kaua lio e hele pu me au 1 keia manawa, a he maiiawa ōte ua makaūkau īnai la na kaUa īib, no ka mea o keia poe a pau lie puali kaua lio wale nd ko lakou nei. Ika makaukau ana ons 9 pau, uakau like aeia lakou oko lakou wau iio, ao ko lakou mau na u& makaukau, oka manawa. no ia o Petero ka Nui i lalau ai i ]$aiia wahi puhi . aku lpi ka f oka leo kaus: piaool? wawalo hele aku la ka leo u puni pa paia pali oua lua noi qkp naitft,Mojūaiana, a i ka ueha ana iho o keia mau lao wawaio oku Oie, oka wa ia o h Petcro- ka N"ui i kunpau llio >i |ka ( hoio o kona lio, a pela no lioi ta ouali j kolookoa, a ua holo o ko lakpu mau !io me he makaoi pūahiohlo la e i puhi ana i kt; kukulu hikim, aoka | halulu o ko lakou mau' kapiiaL ua like me ka haluiu o ka hekili e nii neī& ma iloko oke m eleele, pela īho h lea halalu ona kapaal IJoo na wh(f kaah?wf o Pelekaae, a tin tela biJuTu ano e i hoopoiwa ako fka ma&ao oka Momlana, a lenolii ai« !§ '/!* i kona t»Au nafU e hof>m*VtillLHt | \j> n bb»h lea!»»», alr» 6 V«* snt okn f»k/>ri ns.au Wk peaJ m U Hoi4bs o ka lako* mw hAo lew*. i mw »t« Vaw !V, o %&* m.

oke alakai ana a Petero ka ]S!ui, a jia ia mea i hooulukn aku i ka o ua Aftita pepeiao ole ala, oia hoi }ta uaita Momiana, a kena aku la oia i kona xnau naita kiāi kino e lele koke mai maluna 0 keia poe e kiai nei ika lakou mau lako kaua. Aka mamua o ko lakou lele knua ana mai, ua hiki mai la k& mahele elua malalo o ke alakai ana a ke alii opio a lele kaua aku Ia maluna,o ko lakou mau enemi. Iloko o keia hooili kaua ana, ua like ka heiuna o ko lakou nui me he hapa umi ala o ka heluna o na naita o ka naita Momiana, oiii ua nui hewahewa kona inau koa, aka o keia |vahi luna uuku ake koa opio e ku, aku ixei 1 mua o kela heluna nui, aole ia he ipea nana e hookuemi hope mai ai iaia, ua lele aku la oia i mua a kaua aku la. Hoko o keia wahi heluna uuku ua lakoa mē kekalii imu ahi nui e hamu ana ika mea e loaa aku ana laia, pela !ho la na wahi koa kakaikahi oke aliī ' oplo, & o ke lii ōpio hoi a me kpna mau | nkkli ua komo pono 'aku Ia laliou iloko o na naila o Ulomiana. Oiai ke alii opio i komo akq. ai ilpko oke aluka, ua luku aku la oia me ka weliweli nui, e like me kekaki kaaaka ■ erw%eTe ana ika Akolea, pela iho la ' ke koa opio i waele aku ai i konā ala- ] nui a pela no hoi kona mau ukali. Oiai ke alii opio e hoomau ,nei i ko» j na nee ana i mua me ka mana,o e halawai aku ana la me kona enemi, he ueo nae īa, aka ua hoomau aku no nae oia 1 koo* hele a&a i mua, a e haawi mau oia i ka elele aka make mal nna q kona mau enemi i kela a me koia hauna pahi, ahe hapaha hora keia kaua ana aia hoi, ua lialawai aku Ia ke lii opio me kona alihikaua nui. pii hoi o Petero ka KuL aku la ke alii opio, aole o'u ike iki ika naiia Mnmi. ana ? Paae mai la o Pefcero ka Xui swle kaua e halawai koke aku a malia paha © hui aku kaua ma keia nee ana aku. «'lna e hui kakou alaila e hopu pio kaua iaia, ae aku ia o Pefero ka nui, e hooko ia no kou aiakema* faa eke alii, ma keia kaua u$ mai Ia kekahi mahele koa pke alii opio a luku mai la ma ka akau ona eneini, ana ia mea i hōqpicfO ae ika manao o ka naila Honiiaua a pau pulu aohe lau ai.. , Ouū lakou nei e iuku ana, ua kena aku la ka aaita Moiaiana i kona puali kau& lio o leie kaua aku maluna oka puali e paa ana ina mea ka.ua, i loaa mai ai ona mau mea kaua na m&u AaiU eku wa|e inai uei* aka! i ka hiki aaa aku,o ua kaua lio la, ua Ji«ao aku la lakou e kaua, eia nae ua hoohoka ia mai Ia lakou e ka moopuna a Petero ka Nui, ao ka mea q ka puali i hoouna ia aku ai e wawalii i,,ka puali kaua aana e malama ana i ua mea ksua a ka aaiU Momiana, ua luku ia mai Uiakou a pau loa eke koi kaua aka eu o $ekoU&» a ahu lala kukni nui iho la £ua ia wa^ii. Xka maalo ana ae o na heleheleno o Peterp ka i mua o ka jy!omiaaa, ua hoomaopopo mai la,oia o Peka Nui ke aiakai o na koa Peleka.ap, Uolo mai la, oia a ku la i mua o Petero, a pane mai la, ke 019 au e kuhihewa, o oe no o Petero ,ka I?ui. ~ Aele i pau»