Ko Hawaii Pae Aina, Volume VIII, Number 30, 25 July 1885 — NA NU HOU HAWAII [ARTICLE]

NA NU HOU HAWAII

Ua hookohu la o Mr. W. M. Graham i Luna Nui uo ka Hotele Hawaii ma kahi o Joe Tilden i laweia e ka make Ma ka heihei lio i malama ia ma Kapiolani Paka i ka auiua la Poaono i kaia, mawaena o ua Jio holo Haneoek a uie Faiama, na Haneoek ka ai, I kf. Poakahi iho nei, ua ku mai ka moku Ame.ia me 455,000 kapuai papa 2000 pu-a pili a me 3000 pine pa no ka hui o Allen & Robinson, Ua lohe mai mnkou, ua hoopau aku nei ka Papa Ola ī ke Kauka nupum ma Makawao, Maui, no kekahi kumu, a e noho kauka hou ole aua lakou no keka» hi mannwa. I ke aliiahi o ka Poalima o ka pule i hala, ua hoi mai na Moi mai ka laua huakai mama aku nei i Kailua Hawaii maluna mai o ka mokuaki lapana no a laua i iiolo aku ai. Ma ka huakai a kē kauka aupuui lapaau lio aku nei i Hilo, he elua wale no mau lio o ia apana i maalo aku i mua o koua nanaiua, ua loaa i ka mai. Ua hala loa aku oia i Hamakua, Kd lehulehu loa mai nei na aihue o ke kulanakauhale nei, O kahi ono loa nae a ua poe nei, oia na pa moa a me na kaka, e makaala ioa oukou i keia poe. E hiki ae aiia i Hilo kekahi moku, lawe papa uaua e hoopuipui ae i ko la- ( kou kahua kuai papa a hiki i ka 500,000 ( kapuai papa i wae ia mai na ano liko j ole mai o ko Oregona mau kahua oki; taau piepiele mai, | Inehiuei, lulai 24, i huli aku ai ka j mokuahi lapana 110 lokahama me ke; liomkiua lapana kuikawa i hoounaia mai aei e hakiio i ka hoounauna ia ana o kona mau makaainana i hookuuia, mai nei i mea paahana no Hawaii nei. Ke hoolaha mai nei ka Luna Hooko A, J. Cartwright o ka Palapala Kauoha a ka moiwahine make Emma Kaleleonalani i ka poe a pau a ke alii i aie aku ai, e hoike ae iaia iloko o eono malāma a i hana ole pela e hoole mau loa ia aku no. E nana i ka olelo hoolaha, Ke linike mai nei ka mea kakau o ka nupepa haole aupuni mai Hilo mai, aia malaila kekahi mau wahi polopolona malama maemae ole ia o ke kulana ola o ka lehulehu. Kupanaha ka hele ana aē o ka mea nema i k6 aupuni a ma ko lakou punaaae hoomoe ai, Ua hookua ia mai i ka Poaono aku nei na lapana i hoomaluia ai ma ka moku akulikulii a eia lakou ma ke kaiiua kepa o ka Papa Hoopae Lima Hatia ma Kakaako, e kali ana no ko lakou mau haku o ke kii aku e lawe ma na pa hana like ole. Ua'lohe mai makou, ke noonoo ia' nei e hooana i ka mokuahi Paeli i Kapalakiko, e hookomo ia mai ai ona ipu ' hao hon loa makahi o ka ipu pahonohono e kiai bei ma kona Mno/ O ka wa e holo io ai, aole ! maopopo loa mai, aka o hoike ia aku ana no i ka wa pono i ! makou poe heīuhelu, Apopo e holo io ! ai, | Ua, lohe w»ai makou, ua nele lm ia j hi v/uiLot,a o ias luhkai o Hilo, a m ( lti iih i-ku kaiko o kekahl m&a n.k , kr; 1.01 eol'; 1 ukil Nh *- b.i- alu o ht ' ■ ; *'/;,%■, 1 h.&K p.'LluUi'* 0 l'.'khl.i fj-• ■: Vh'.\r, r *s.H ih uuaoll ts*n aku tu*-. kH uku E*■ i&u ( M-'* ' ■' * 1 - t ' ) '' p' ' ' ' ' ' >■ } >■*<- f-k *:w-. ;

Makeku 8M B,i < k . J i ika Po%kolu dei, aa ls«e u>d <A 1 ) *■ ?2". - 000 ma ke gula uu ku uuuhki,» «• Ma o keia kulanakatuja!e. Aulk 1 » 1h ka hol ka ke aupuni gula a ko kunawai i hoeliolo si ? lohei mai makou, ua unulii akn, a 0 hoihoi ia aku ana i ka Halepai o ka "P Q Advertißer" ka hoonoho a ine ke pai ia ana ok» nupepa puka mulnma "Ka Hoka oke Kai" ma koia tuua iho. A me he mea la, 0 hooniaka ana ka pepa mua loa mai ia kaliua mai uia ka pepa o Augate aenei. I keia Poalua aku e holo hou ai ke Kinmi i KeaūhoH no kalawe ana i»a ohna makaikai lua o Pele mahin'a mai 0 ka mokuahi "Alameela" ī ku raiii n>i Ike kakahiaka Poakohi iho nei, Ke lana nei ko makou manao, o liooliauoli 1 ia aea lakou e like me ka htiaktu niua aku nei. I keia pule, ua hoouna maholeheleia aku na lapana liou mai nei ma na 1110kupuni mawaho aku o Oahu, penei; I ke Kula o Kanlaomao, he 270 a i Mokae ma Hana, he 10, I "Wainakn, he 50; i Hakalau, he 40; a i Okala, Ile 25. I ka aina o Paauh.au o Hou. Samuela Paka ma Hamakua, lie 20. Ika mahiko o Kapaa ma Kauai, Ite 40. ~ I ka Poakahi iho nei kahooinaka aua o ka hoike o na kuia la Hawaii o Waikiki, Kamoiliili a uio Manoa maloko o ka hale halawai o Kamoiliili. I ka Poalua mai, maloko o ka luakini o Kaumakapili na kula la mai i koe o keia apana. Oke komite hoike kula o keia makahiki, o Kaaikaula, Kuhano a meHiapilio. He elua wale «ola Jioike okeia makahiki, e like no me ko ka makahiki i hala.

I ka h«ra 7 a me hapa o ka la npnpo Sabati, lulai 26, e haiolelo ai ke keiki Hawaii Eev. Ohva ,P. Emekona o nmlama nei i kekahi eka!esia haolo ma Ameriea Hui, no ko kumnuiauao Kue Waioua, i mua o ua auaiua iiui o Kawaialiao a me Kaumakapili, maloko o Ua kouo laiila ia kela a me keia e iiele ae e hoolohe i ka haiolelo a keia Hawaii i kaawale i ka aiua e a akahi uo a hiki hou i ka aiua hauauUa lawe aihueia uuu ka pa kuai papa aka o liikikina a me Koaua ma Hilo he eouo tausaui pu l « pili lauu. Me he oaea la, uu aihue liilii ia ua pu u pili i kela » me keia ln n ka nihue 1 mauao ai he wa kupouo ia. I keknlii mau la aku nei i hala o kela malama, akahi 110 a ike ia ka nalowole . ana o keia mau iausani pili. Ua haawi ae na oua nona ka pa papa i ka makaua he §25. (X) i ka mea e loaa ai ke kalohe a hoahewa ia ma ke kanawai. Aole nae I loaa iki a hiki i ka wa i haalele aku ai ko makou mea lawe mea hou. Mahope iho o ka puka aua o ka makou pepa o ka pule i hala, ua hoopuka ka lunakānawHi kiekie i kana olelo hooholo e apono ana e hooiaio ia ka Paiapala Kauoha hope loa a ka Moiwahine Kmma KaleleonalanL i niake, a ua haule ke kue a A. K. Kuuuiakea e keakea sua ua hauak ka hooilina i ka maikai ole o ka o ka moiwahiue. Ua hoike na kauka, he maikai' ka noonoo o ke alii i ka wa i haua ai i kela liooiliua, aka ma ka aoao kue hoi, aohe a lakou olelo fcale e hoike ana i kekahi\mau hnna ano e mamua o ka hanaia ana o ka palpala hooilina. tJa lohe mai makou, ua hoihoi ia aku nei kahi e malama ia ai ku hoike kula Sabati nui o Kohala a me Hamakua, Hawaii ma Makapala, liohala loko. O ka la 20 o Augate e hiki mai ana, oia ka la e hoolala ia uei e hoike 10 ai, aole no hookahi la, aka 110 elua, i pau pone ai na 'haawiua a me na mele i ao ia al i na haumana. Ua lawe ae Jia keiki kane kuouoono o Makapala 'na lakou na lilo 0 ka malama ana I na haumaua a tne ke kukutn ana x lanai e'lawa ai jte anaina nui e upu ia aku nei e lulumi hui mai ana. A nui ke aho pono, aka paupauaho hewa. I ka Poaono; la 1 o Augate, e komo a hoolaa ia ai ka hale pule hou loa Epa Mokae, Hana, e na kahunapule o Maui a me na poe i konoia e hele e Loolaa. Oiai aole i hea ia kona inoa i keia v;a, ke noooi nei ke keiki hauau o ua aina ua kaulana ja, e noho hookele aua no ka nupepa Ko Hawaii Pae Aina, e kapaia kona moa loa ka inoa o ke aliiwa- ; hine Hawaii haipuie nana i hehi mw ioa i ke kapu o Pele ke akua wahine o Hawaii a m kanaku i makau ai a papa 1 m wahine aole e iho i kn iua o Peie o mAk*3 auaiiei. O ua iuoa leu ' oia wj 0 Kamolam l Ke m m ka makou luua e Lea aku uei, alai'a ke hookaulaiia e aeiiei uunkou ī o 'a h-jlul, l e Lu: llu aufcuei koiiS La >- Hke h u U.->; o ;-Juk;.J o Iyku Uit!fc!o ■, k<ELI : it t ; l. L.ii | r J'- IU !,• v. k L- : o;>J Uib !,b U Ai U'O Kb\ijt \

Ma ka hoopii ko! pobo a ks Hni Hoomoe Te!epotie Hawaii o Hodo!u1o īiei. kue ika Hai Hoomoe Te!epone Mutnal oia walii hookahi, no %a%eopihkia i ko l&kou man waea e moe tiēi n no ka 3mi he 1350, xia hookoia ka po maikai mo ka hui mua, a haule ka bui iiope.

Ua lohe ua hoopauia ke- ■ kahi mau mākai Hawaii ■* miaamiua ! loa ia eko Makawao, e kfj poo o ka | oihana loio, me ko laua lf>o pale ole ma ko laua aoao. Malia paha ua ole ko laua manao me ko ka maua liooko, no ka mea, oia ke kumu aui 0 hoo=pa«4a »ei na luna aupuDi o keia wa. Ua mahalo ia keia mau makai no ka maa ame ka eleu loa ma ka oihana, aka malia o lana i ke kiaaina oka niokupuni. Aole he mea hou ia makou ka hoopau wale ia o na luna aupuni o keia wa, oiai he ala īa na keia aha kuhina i lele a maa.

Ike ahiahi Poalua oka pule i hala ua niau aku ke Kinau ma kana huakai alua i ke aupuni 0 ka madamo Pele, ma ke ala aē o Keauhou, me kekahi heluna nui o na poe makaikei i ua maelame la. E lilo ana keia ala pii ika lua o Pele, i alanui makemake loa ia eka poe pii makaikai, ke ike ponoia ia ae a leamaaina iho i ka lehulehu. No ka mea, eia keia ala hou, he 14 wale no mile mai ke awa pae o Keauhou a kiei ana.i ka lua pouaha o ke kupueu, a ua iiiki hoi ke hele maluna o\e kua o ka lio 110 ka inauawa malalo iho o ka ekolu hora ma ka hele ana paapaana. Ua minamina makou i ka hoi nele ana aku o kekahl mau kauoha nupepa Pae Aina me ka lawa ole ina helu mua mai nei o keia hapa hope. Oke kumu nui, no ko oukou ulolohi ma kē j kaaoha ana mai mamua ae o ka mana-' wa» ao ka makou i hoolawa ai, oia no ka poe i makaala ma ka uku mua ana' mai ame ke kauoha e ana mai i o la kouua. O ke kauoha ako Waikapu e hoouna aku i 20 nupepa no lakou, ke minamiua nei makou i ka olelo akm aohe o makou mau helu e lawa ai no lakou mai ka helu niua mai o ka hapa hope o keia makahiki. Aole no makou koia hewa, aka no oukou no i ka mikiala 0 ole mai mamua ae o ka wa e hoomaka ai. *• Ua piha hauoli ka puali o ka huakai makaikai i ka lua o ka wahine hookala kupua o Kilauea i holo aku nei ma ke "Kinau" oka pule i hala. Ano ka piha hoohihi loa o kekahi poe, nolaila, ua uoho aku lakou e hakilo i ke aupuni o ua madame la- Ua lohe pu ia mai no hoi, ua mahuahua ae ka lapalapa ona ula pele i kela wa a ua liuakai Ia e makaikai ana, O kekahi mea maikai loa, ua hiki ika iio ke īhp a ma ke kae o ka lua o lalo e ponaha la, alaila kukulu He mea hou keia ua ua lua puni makaikai ia la e na malihiui. Ma keia holo ana aku nei a ke Kinau, o Moeheau kekahi i pii i uka o ka lua e makaikai ai. Mai ia ia mai makou i lohe mai ai, he piiua maalahiloa ko ka lakou huakai i holo ai ma Keauhou ae, he ekolu wale no hora a kamumu ana i ka hotele heokipa.

Aia maloko o ka nupepa puka la " BuHetin " o Honolula nei, ke ike ia' nei na kakele manao o ka poe kalai mai mawaho e hoolala ana ina inoa no ka aha kuhina hou e pani ma kahi oka aha kuhina pohopoho apana eku nei. O na kumu, ua uiha ka aina i keia aha kuhma, no ka mea, aohe a lakou inau! hanahounoka pomaikai oka ainaa me ka lahui, a aoie hoi he mau hoike e mahaloin aku ai kahi a na dala a ka lehulehu i ohi ia ai a hooliloia aku. Ma ua papa inoa hou la, ua kehakeha ia ka o Samuela G. "Waila ma kahi o ke poo o ka aha kuhina a e hoonoho aaia Kubina Kalaiaina. Ua helu' papa ia I maī a lehulehu na hana a Mr. Waila i i hooko ai i kona au hookele aupuni, a ua kukala ia, oia ke kuhina he mau hana kana aka laīiiui i ike ai ae ku nei. Aole loa he kuhina i loaa ia Hawaii nei'6 like aku me ia ka hookuonoono pomaikai nu! wale. I ke ahiahi Foaono ihala, ua hoolaukanaka ia ka hale noho o Pfof. W. D. Alekanedero a me kana wahine e kona mau makamaka ame na hoaloha. Oiai laua ua hoolaaluia ma kekahi hale makamaka e aku # ua lawe ae la keia poe hoaloha ika hale malalo oko lakou mana a hoolako iho la i kekuhi mau m< udi mama. Qke kwau o ktiu aia iioko o m uiaaama o keia poe ka hooioanao ana. oka po m i piha ai ka iwak&laa knmamUma oko l&au maa uihkiihiiii oka uoho mare Jko hua k'il l& hun.» k/i am* ua pmwā m l ku. yiha o ko I&ua i u* hlu, Aki» kUi komo a&u ui, m Ut i utm o Umi JUs r "»f uu B, J£. \*u*Kkfjuii & w,& ks o & <4* akttff LttU< Lt t; fct. i yu 'iM. « £*tfc-b iiv I*.