Ko Hawaii Pae Aina, Volume VIII, Number 40, 3 October 1885 — He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA Ka Olali o na Aupuni Hui O AETO ELEELE. Ka Eueu hoi nana i wawahi na pani paa o Ainapo. Unuhiia no Ko Hawaii Pae Aina. [ARTICLE]
He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA Ka Olali o na Aupuni Hui O AETO ELEELE. Ka Eueu hoi nana i wawahi na pani paa o Ainapo.
Unuhiia no Ko Hawaii Pae Aina.
Helu 12. KA paa ana o ka puka i ke ki ia, alaiia, hoomaka aku laom » kikeke, ia a aua e kikeke uei a ioihi iki kaiia kiake ana, aolf* wahi mea a pane īa mai, 110 ka paae o!e raai o kekahi o Piute a, hoooiaka aka la oia e kahea me ka 0 liihi, E Piute ma e, e Piute iua, >he wahi rnea a pane iki ia mai. A uo t lohe ole o Piute m» i ke kahea liilii ia uei, uolaila, hoomaka aku la ola e ikea a uui ka leo, me ka pekapeko ia i ka puka, a uo keia kahea uui &na ke kuuiu, oia ka mea nana i hooala ina kaikauiHhine a pan o loko o ke tia, oiai ua pau loa lakou i ka hiaoe, ak»oPiuteua loho mua do 018, le otitt makemako o holo nmi no kana liea, oiai ua uinopopo uo iaia nei ka iuao o ke kuuiu, uka i ka lohe ana o ke ikaaiahiue a ke kiaaiua i keia leo kan, puiwa ae la oia a niaau aku la, ai uiawaho? Paue uiai la ka uiea uoua ka leo aua ohe ai, owhu iio o kau kuuiu. Heaha ka makeuiake e ke kumu? 111 a ka niuau. Ua uiakeuiake au o kamailio pu lae uo kekahi u>ert, wahi ke kuuiu. Ua hemahema ia ko'u ruuii aole he 1 koe, a aoio hoi Ue aila oka ipuku
No keia olelo a ke kaikamahine a ke lama i ke kuinu, ua huli aku ia oia i no kona rumi me ka noonoo nui 1 ano o na oielo a ke kaikamahine. Ē na makamaka, e loaa ana paba he ® na ko oakou noonoo e nalu iho ai «ha la ko ke kuuni mauao i hele ai i ka rumi o ke kc:kamahine a ke kia la i ka po. Aole paha oukou i poiua a mea i kamuiho ia ma na helu mua ieia uauea, e pili ana ia Biute a me iki alii, mauiulio ko Piuke kuhihewa ia he kaikamHhiue,a oia ka meao ke mu i liele ai uia ka rumi o ke kaika .hiue a ke kiaaiua, no ka uiea, o ko u£6 hoa moe ia ma ka ruini hookahi. t ua kumu uei i hiki aku ai ma koua m t aia uo ke keiki alii e kaii mai ana a, i kona komo ana aku, niuau koke ti la no ke kaikamahine alii, pehea a nei kau huakai? ā.oie i ka pane a ke kumu. ,a, i kii mai aei au i ipukukui. [ ka liiki hou ana o ua kumu i ma ka rumi o Piuke ma, aia 110 o uke e hiamoe ana, hoala iho la ke iOiu a aia ae la o Piuke a ike o ke 11}u nui o ke kula, pane aku la oia i ka huhu, i ka i ana aku, He mea mau anei keia ia oukou na lAu ka hele ana ma ka rumi o kekakumu i ke aumoe, e like me keia, ū oia e hiumoe ana ma kona rumi? io'u manao, he haua maikai ole keia ie hana ku hoi i ka hilahila ka hele a aku ma ka rumi o kekahi kumu e na ai i kona hiamoe ana. Ko keia mau olelo a Piuke, kulou > la ke kumu iialo a liuliu, ea oia a ne mai ia, E Piuke, e kala mai no la hana ano e a'u i hana aku nei ia , a e eluolu hoi e houiohe i ka'u Lamailio aku ai ia oe. I heie mai nei e noi aku i kou oluolu e hele ae ma rumi hookipa o na kumu ekolu i ia manawa me ole, no ke-1 hi manao a makou i uaaiiemake ai e i aka ia oe. Pane ako ia o Piuke i ke kumu, ka i hoi nooukou ka makemake ia'u, alaila nkou no hoi ke hele mai ma ko*u rnmi l e hoike m*i ai i ka oukou mea i m&rj ai e hoike mti ia'u, a ina ua ka 0 me ko'u manao, aīaila e hooko aku aa, a ina aole aiaila hooie akn no 1 mua o oukou. Aka o kou olelo & msi ia'u <; e aku ma ko oakoa ai, he okoa loa kela ma ko'a mwi y ma oo oukou io aUiia &A'-. e ia oe
ke hoike mai i keia wa, a nau no hoi e hoike akn i ko'a manao i kou mau boa kamu ina hepono. P«ae aku Uke kutnu, o Pinko maikai e, q kala mai ia'u, a e hai akn au ma ka mea oiaio, oia keia, aia ma ka rumi hookipa ke keiki alii kahi 1 noho ai me kona kaikuāhine, a ua makemake oia e ike maka ia oe, no kou kauīana īna ki waha o na hanmana (ma ka manao knhihewa) he wahine ai, a'oia hoi ka'u i kii mai nei ia oe e hele, i pau kona kuhihewa. No keia mea, pane aku la o Piuke, ma he makemake kona e ike ia'u e kali oia a ao, alaila oia ka wa kupono, aole ika po. Nolaila e hoi oe a hai aku i ke keiki a!ii, ina he makemake kona e ike ia'n, o ka hora 3 o ka anina Ia o ka la apopo, a maloko no o kela ruuii hookipa ana e noho la, e ike ai oia ia'u, aole i keia po.
Ika pau ana ona olelo a Piuke i uma o kana kumu, haule aku la no oia hiamoe. A o kana kumu hoi, hoi aku la oia me ka hilahila a me ka huhu. Ika hiki ana aku oke kumu ma ka rumi hookipa, kahi hoi ake keiki alii a tne kona kaikuahine, a me kekahi mau kamu o ke kula, e kali mai ana o kona hoi pu aku me Piuke, eia fca auanei oi& wale no keia e hoi aku nei. Iq» kumn nei i komo aku ai, ua ninau koke mai la no ke kaikamahino alii, auhea ka hoi o Piuke? Aia no iloko o ka rumi kahi i hiauioe ai, i pane aku ai ke kumu, he keu kela ake kaikamahine pakike nui wale, a he oi aku no hoi a ke kaikamahine huhu. A hai mai nei nae, ina he inanao ko olua e na alii e ike iaia, alaila o ka hora 3o ka auina la o ka la apopo oia ka manawa e ike ai olua iaia. I ka lohe auā 6*ke i keiki alii i ua olelo a Piuke ma o fce kutnu la, ua paūe aku la oia, ina pela, ua hiki. E kali kakou a hiki ia manawa, a i hooko ole oia e Hke me kana olelo, alaila he haua ka'u maluna ona ma keia mua aku. Noīaila, e hoi au a hiki i ka hora 3 o ka la apopo, alaila hoi hou mai au e like me ke kauoHa,
A pan t>R oJelo a ke keiki alii, tta hookaa ia ae la ba akoakoa ana ona na alii ame na kumu, a hoi akn Ia ke keiki alii no ka hßle alii, kona kaikuahioe hoi a roe na knmn, ua hoi aku la no ko lakou mau rnini iho ma ka hale kala me na noonoo like o!e. I ke kakahiaka o kekahl la ne, oia hoi ka la a ke keiki alii e ike kino ai ia Piuke, ua ala ae la ua Piuke nei, hoomaemae iho la iaia iho, a pau kana hooniaemae aua iaia iho, hele aku la oia a hoala aku la i kona kokoolua o ka rami hookahi, oia hoi kana aikane ke kaikaoaahine a ke kiaaina, me ka i aku i keia la e aikane ai an nau, a i keia la no hoi e aikane ofe ai au nau. No ka mea, ke kau e wale mai no ka halia o na hana o ka po nei, a me he la he pilikia nui ke kau'inai ana maluna o'u i keia la, ke ae ole aku au 1 ka makemake o kela aoao. No keia mau olelo a Piuke, kulon iho la ke kaikamahine ake kiaaina ilalo, a liuliu ea ae !a kona poo ilana a pane mai la, He keu no hoi oe a ka hoopunipuni, pehea la oe i munao ai e loaa ana ia oe na poino ma keia mua aku? Aole au e manaoio aku i kaa i kamailio mai nei, he mea houpuupu wale mai no kau ia*u, a heaha la ke ano o keia hana an.
ī ka lohe aoa o Piuke i na olelo a kana aikane, ka makamaka hoi o kahi makamaka ole, kulu ibo la kona man waimaka, no kona a!oha iaia iho, me ka nalu ana iloko ooa, ka i no ko'a paalele ana akn iaia ma ke ano oia hoi ka makamaka he pono, eia ka hoi aole heaha la hoi ka hewa, he paa no ka hoi au na ka hoomaewaewa ia, a ka i no hoi na paa, eia ka aole. Nolaila, e noho no hoi oe me koa mau aianao | awahue, a e hoomanawanui ae no hoi au i na poino e halia e wale mai nei, No ka nai o na hoomauaka!a a ke kaikamahine a ke kiaaina i na o).?lo a Piuke, noiaiia, ua hoopau iho la ua | Pioke nei i kona manao nai ana n9 kae» aikane, a naiu iho la oia me ka noonoo ana i kaoa e h&m aj 1 pakeie ai oi» i na poino e kau leai ana ma!ana ona i ka wa maopopo oie. jfuk» ako ia ua nei i weho me &» wum*k*. *■ noa, h b#tf akū i l» a w*w»iiv <j kb <i La kwkamw'* ' hipe oisi ';)« f aua, wa !o|te la ke keik#ai&!.'W Jii i ka miie
wawae kanaka mawaho o kona keena 4 aia mai oia a hsle mai la e wehe i ka pi*ka, a ī koua kiei ana mai, ike mai la oi® ia Piuke e noho ana mawaho, hele mai la oia a ialau iho ina lima o Piuke a kono iho la e komo īloko. Ae aki| la o Piuke, a komo aku Ia laua iloko o_ ka rumi. Ia laua ī komo aku iloko o ka rumi, pane aku la ke kaikamahine alii ia Piuke, fie keu no hoi oe e ke aikani a ka lokoino īa'a, īanei hoi V- kaikunane 0 kaua makemake e ike ia oe, aole ego oe i hiki mai. Aole.no'u ke? aloha ole, wahi a Piuke 1 pane aku ai. No ko kaikunane no .ia hewa, no ieona hele mai ika po me £i$ kiu la, nolaila hele ole aku ai au e ike iaia ika ponei. Ina ike ao kona heie ana mai, nawHi hoi e hoole aku ka mea maikai, he hele wale aku no ka hoi e ike iaia. Ika pau ana o ka Piuke kamailio, ua ku ae ke kaikamauine a ke alii a hele aka la e pani i ka puka o ka ruml, oiai aia no o Piuke iloko kahi i noho ai ai ka paa ana aku oka puka, wehe la o Kulia (kaikamahine a ke alii) i kona kapa moe, a komo iho i kona ka hiko mau o ke ao, a heomaemae ae la i kona kino, a iaia e kahi ana i koua lau oho ma ke aniani kilohi, e alawa iki ana no kona maka ia Piuke, no ke ano o ka wili ana o kona lauoho, a e noke aua hoi o Kulia i ua wili o kona lauo ho i like me ko Piuke, aohe nae hē like iki o na wili ana.
Pao ae ka Kulia hoomaemne ann iaia liio, nobo iho la a iiiuau akn la ia Pinke, Ea, ina e hiki io mai ana kuu kaiknnano i keia auiua la iloko nei o ka hale kuU» eac io una uo anei oo o halawai pu mo iat Pane akn la o Piuke, pela ko'u msnao, ina naē oia e hele mai aua me ka maikai, alaila hana aku no aa iaia me ka maikai; feka, i hele mai oia nae ke īno, alaila aole an eae aku ana 0 ike iaia. A oia ko'u manao paa 1 lohe oe e ke alii. Ta Pinke ma en kamailio ana t kani ana ka be!e o ka aina kakahiaka, a ki iho la laua i ka lana kamailio ana, a puka aku la hele no ka rumi ai. Ia laua i komo aku ai, aia hoi na kaikamahine a pau 0 akoakoa ana ma ka papaaina, a 0 ke kaikamahine pu no hoi kekahi ake kiaaina, ke aikane hoi a Piuke. Aohe he mau nanaina huhu malniia oua kaikamahine I», 110 ka mea, ua manao oia he mau hana hooimihala wa!e no ka Pinke, i mea nona e huhu ai.
I ka maona ana o na liaumana a pau, ua haalele īho la lf.kon ika rucoi aina a hoi aku la ma kē keena htili palapala oka hale knla, a lakou kahi i huli haawina ai a hiki i ke kani ana o ka belo kula, alaila ua konio loa aku la lakou i ke keeaa kula. Ia Piuke a oie kona mau hoa kula i komo aku ai ma ke keeua kula, ike aku la oia ina helehelena oke kumu helu ekahi, ua Hele a pupukn o ke ano hnhu a.ke ike mai ia Piuke, he keu a ke kokoe oaa maka. Aole hoi e like me na la i hala ae t ka oluolu ona helehelena keaanaaku. I ka ike ana o Piuke i ke ano e o na helehelena o ke kumu, ua hlo ia i mei na kona noonoo e ninau ai, la ka mea i ano e ai o na helehelena o ke kuiuu, a hoomanao ae la oia i na mea i hana ia ika po iho. No ia mea, ua pane iho la oia īloko ona, ina o kona iiiea ia i huhu ai, alaila me ia no ia, a aole au e nana aka i kona huhu.
Hoomaka aku la ua Piake nei e ao i kana mau haumaDa ma ke ano oia kekahi o na kumu o ke kula, ma na haawiaa i haawiia ia lakoa i ka la i hala, a hiki i ke kani ana o ka hora 12 o ke awakea, ua hookuu ia na hauinaxib no ka hoomaha a me ka paina ana, īloko o keia wa hoomaha, ua oīuola ia Piuke ka ae ana aku i kc noi a ke k&ikamahme alii, oia hoi, e kuka iaa» uo kekfthi mea a ua kaikamahme aitī 1« i makemake ai. | la Kulia a me Piuke ma kekahi iii «ttO m&h&meha, o ku p& hale kala,' u» hoopaka aku la o Knlia i konn ma-; ihhj m Fiuke, e nol aku aaa iaia f ' hhuiu* ' Wi ka matiao he wahme) ' U&m kaikuoaae. _ , jj l «uu* o Piuk<: i ka wanao o I «« Uk* loouoo ai ī ao k« poao a ae 1» oie ke ae #ita N » ' om». okewiooil* i««, «ote m i
kupono nona. No ia meu ua pane aku lu oia, aole au e liaawi aku i ko'u ae ia oe eke aliiwuhine, aia no a hiki aku i niua oko kaikun.aHe» iaia no au e liaawi ai i leo.'u M.a me ka ole. E na, wakaiattka, .9 pijiavi ana palaa oukou i ke.liuiuu, i ioa ai o Piuke i kona ano keikikane. f Ae, ein ke kurau,t mauiuli ,o ia ana e ko kaifcara^hine r a ke kiaaina, i mea nona e pakele ai maj ka b.uliu mai o ke ; kiaaina, oiai oia ma kona kino ilio, a i komi loli ana.&ei kanaka, lie keikikane oia, aka o kona nanaina a me na iaelehelena, he maopopo oia e hoohewahewa oie ai na kāikamahme, a e koohie ai hoi na keikikane; o kona mea ia i komo ai i ke kula kahi ona e kaualupe ia nei ena manao kuhihewa o kona mau hoakula a me na kumu pu hoi/ 0 keia iho la ke kumu 0 ko Piuke huna aua i kona aao mapli. Ika lohe ana o lluiia i ko Piuke manao, ua lilo iu i mea pono ote i kona manao. Auo uona makemake loa ao e loiie pono aku no ī ko Piuke ae mai 1 mua u Loaa alo. nolaila ua hopmau , no oia i ke koi a hiki i ko Piuko ao ana mai r aole me ka oiaio] e lilo i kaikoeke noua, . , ia Kulia i lohe ai ika ae ana mai o Piike e lilo i kaĪKoeko nona. ola kuhihewa iho oia a pane aku la, ma pela ka oiaio pomaikai v maoli kaua. Pela ka manao paa iloko o'u. i pape aku ai o Piuke me ke kuio. E Wali e like me ka'u olelo ia oe. ELani mai !a ka bele kula, ua akoakoa hou ae ia na haumana ma ke keena kula ao "ke koena o na haawina o ka la-
Ike kaui uuu ae oka hora 3, u i ua iiaumaua hoi e liuliu no ka hoi aua aku ma ko lakou mau keena noho iko, uia iioi loLe ia aku kekaai halolu kapuai wawae kanaka, e heie mai aaa e komo ike keena kula. Ike komo ana ana aka, ua ike mai la na kumu o ke keiii alii, aoiaiia, ua kaaoha hou i a aku la ua e upho iho ma ko lakou mau noho, ua noho hou iiio la na, haamaua ma ko lakou mau aoiio e like me ko kauolia, Mpauei 0 Uulua iki k&kou e ua hoa a o nana aku k,akou no ke keiki alii. Maaiua ae oko ke keikī ahi haalele aua aku i koua hale alii, ua hele aku la oia e aoi i ka oiuolu o kona mau. makua, e hookuu mai iaia e hele e ike i kona kaikuahiue iloko o ke kula alii, a ua ae xuai kona mau makua me oluolu, ...... Ika lohe ana oke keiki alii i ka ae ana mai o kona mau uiakua, ua hoi aku la oia iloko o kona rumi komo lole, koaio iiio la oia i kona paa lole lielu 2, a i kona kilohi ana iho, ua hele a paihi launa ole, aka ma ka lole wawae, ua loaa ko kina oia poa lole, oia hoi he aīualu. Nolaila, ua kala ae la oia ia paa lole, a komo iho la i ka paa lole helu 1, a i kona kilohi ua loaa ka hewa ma ka ai o ke kuka no ka pili pono loa a pukualu ka aikala 0 ka palule. No keia kiua, ua wehe ua keiki alii Allgo nei ia paa lole, a kii aku la i kona mau lole.ma kona pahu lole heīu ekahi a lawe mai 1» 1 ka paa lole helu 2 oia pahu akomoi}io la, a i kona makaikai raa iho ia paa lole, ua loaa ke anuu ma ka puliki 110 ka 010010 a nalowale ka hapalua 0 kana kaula uwati. Nōlala ua wehe ae la oia ia paa lole, a komo mai la i ka paa 1010 helu 1, a 1 kona kilohi ana iho/ūa hele a "pili pono ka la i Papaenaena," aohe waht a ka hookano 0 wae ae ai.
1 ka pau aua o na apa aua a ua AHgO nei, ua kau akū la oia maluna o kon* kaa alii e huki ia ann e ua paa lio he kanalima, a kia pololei aku la po ka hale kula. Ua hiki mai ne! kakou ena hpa a me ke keiki' 'alii Allgo i ka Lale kula, a ua ike uku nei iio hoi k«kou i kaha luuu apa ana'o kauhale, a e huli hou ae kakou e makaikai i kana hana i hiki ui 1 ka hale kul«. Ike keiki aKi i komo aku al, alakai ioa ia aku !a oia eke kooiu nai o ke kola a hoonoho ia iho la ma kooa »uho. 1 ua alii i iho «i, «>aka au e ake aria o kft ik<; &ku l?i Piake, ao!e nae ona {ke aka i«ia jwaens on* knihamnhlne, aka k# iko oU i kefcatr Hjkaw»f;itie smiua« i/>»o opa, e httiS «$a kona &to taau«, *<> owj]j iaooho «liuli i i* a «»« »# koii* i L>lj ib A k*4a miā m*