Ko Hawaii Pae Aina, Volume VIII, Number 41, 10 October 1885 — "HOHE WALE KA MEA HEWA." [ARTICLE]

"HOHE WALE KA MEA HEWA."

1 -: v ";i I kuu " Pae Aina " Aloha : Ua manao au ua pau la ka'u inau hana no na mea pili i ka hoiko o na Kula Sabati hoi o Hdwaii ma Makapala, Kohala. au i auamo aiwnpi iho nei qi£ ka pepa o Sepatemaba 5. 'Aka aole pela, ua l>u aku la ka aama kualenalena o KohaIa ; ka mea i lawe aihue i ka inoa ma ke poo o kona manao, " Pane ake Kula Sabati o Kohala ia Ulumaīalii. " ' O keia lawe kolohe ana a ka mea i hapuku i keia pane ma ia poo, oiaaoanēi koua haule moa ana iloko o ka lna ami i eli ai no hai. No ka mea, aole loa i noho kekahi halawai hui o na Kqla Sabati apana o Kohala mahope mai o ka wa hoike a hooholo e pane 1a Ulumai alii, Ao!e hoi oia wale, &o ka inea, ua paūe iho nei kekahi haumana o ke Kula' Sabati o Halaola Kohala Akau i ke ko mite ona kula Sabati o Kohala. Aia maloko o ia manao kekahi mau olelo awahua loa i ke komite, a ina aole au e knhiheWa, he maii olelo hOomōku»haaa mao}iopo loa kela i ka hana a ke komite, | a ina aole ia, he mau olelo e ku hoa ole aku oi na hoike kula ma Kohala, ke mau kein knee. O kou haule mua keia. la/Wl-ane, 'hēlu popopo wale ka Ulumaialii, aka j inahope koke oka p**u ana p ( oiapa'«a j «lel'o, u3 olelo hou ,l ana ma na niea i ikeia ka oi'hio mi kana j ( Uluuiaiali') hoike. " Ma keia e ikeia ai ke hoahewa nei kona alelo i kanimea i kapa ai he popopo. Aofe hoi oia '

waiho mai i p *pa helt l pbpo[)6 o!a nb ta pomuiUai o b:\ no ua nole oia aohe knono ako e loaa ai. Aōhe ona ike non* iho I heluna, aka un maopopo ia'u ma ka'u piipa helu k t. Uw ai oia i ka helona o ka poe j kuleaūa iloko o ke Kula Sabati, a he aie nui hōi ia nonaia'n. O koa pepe ali|ajbei|.

Ua pane hou oia no ka haule auao ka papa helo o ke Kula Sab«ti o Hoopui'a kao ma ka'u hoike J£ īa ka mea Jsa 4 ao!e om*i hoike tnai j kana helu do ia knu), no i;a mi|a ; huaheln ofej at>!iTioi kona haau' i ka hoomanao, noluila, ua hoka loa oia a hoike ole ai. Ke hoonaauao akn nei au iaia, penei kō elonomakau kula, 4 wahine. 3 kane, hnina 7. Ua mele raai la*" kou ia 4 himeni ame 2 haawina. Ua haule p'i ia oe ke Kula Sabati pokii o Kaneohe nona ka hfluna he 1 kane a he 1 wahine, hnina 2. Ua inele mai laua la 3 himeni ame 2 haawina. OJ. Meemano ke a!aka?. Ua haule Ipia mah ( knla no ka hei loa paha o na lima noonoho hua kepau, no ka mea aia no ma ke kope, 0 kou hoka akolu keia,

Ua ekem» hou oe no ka hoomaha ole i ku la hoit;e alua, oia ka Ia Sabati, Ke waiho akn nei au ia oe i na iioike a ke knhi peni kaokao ma ke Knokoa nq hana o ka la aloa mahope o ka pau sna o ke Kula o Aiuakea. a penei kana mao huaoWlo ponoi: " I ka pau ana ona hana 'A keia K ula Sabati (Knla o Ainakea,) ke kokoke akn cfeio , ma i?e noi ua hooeuaha ke anaina no hookahi hora. " Aole o keia wale, aka ma'ka papaaina o Kimo Kaai ka hapa nui oke Kulii Sabati pokii o Waiohinu kahi i paina ai i ka wa a'u 1 oīelo ai na hoomaha.

Ina io aole i hoomaha ke Kola Sabati ma ia la e like me 'kau, ua maopopo no ia op ke kunm ina he uianao hookii ole kou i na kamalii liihi, oia ko oukou hemahema i ka papaaina ole, a nelaila i mannaia ai e hoohaiiepo i na kamal». Aole loa i iueia ko Kau ana i na kamalii e like eae ko He la Sabniti no ko ltau la i Uoike aJ, a aa malamaia no m*tf mea 'āi maima me na bda kope, ki a me ka he oki loa aku ka oukoni fife fia i kamalii i ka houpo lewalewa, na opu i ole ke hoomanawaoui mai ke kakahiaka a po. Oia anei ka pono> o ka fi ana no o kamalii i ke kakahiaka, paina hon alio i ka po. Pela anei ko Kan i hookii ai ia oukou a po ka la komo hoa ka ai ? O kon hilahila aha keia. Ke pee mai nei oe, o ke kumu i hana ole ia ai ona papaaina, no kahi kujpono ole, a me ka manao pu e hoi i na kaohale t hoooohoia ai t wa hoomahn. Ke kakia akq mi au i ko lae, a i olt ī ko poo, a i ole i ko e&onoo, Ua l|twe H K'miU o m Sula fSpbit\ q Kaf,i»k i k» hwwM) i m mm e pono ti keia hoifce ; mui' M«r»ki ahiki i a* h wwi <j ts tn k& mm fc»j|A!jsiha ( at Jka

Ikala ia mai eei e oe aole 1 i-uh "kah' ku |X>o&. Ui keha k* Bp«n6 o KohaU he #i4UU» keu ua d*.b i houkupuia do kda hoike h'oi, aka eia ka mea a|iiki, iloko o keia ntn d«la i he!e a hu i ke pili, aole ka i Ioa» kahi knpono. Ke manao eei au, ua ka naau iho ka nele in» ia oba nt?i o d*!a s a īna aole ia, na ka !o!o o ko oukou mau poo ka hewa i ke akea ole o ka oooaoo, a iD4 aola ia, walw - ai manlo kanaka wale aaa nia na mea o ka uhane wa!e 00, ke, ole e malamaia na niea e pono ai ke ola kino ? Pehea la oe i uianao ai e liol rta kamalii i k$ wa ? Ē hoi anei* ko Ealaula, Aonomakau, Ainakea, Kohala Komohaoa, Pololu a me Aonokaūe i ko lakou mau wahi iho? Ehia hora a hiki hou mai lakou i ke hoike ? 0 kou naaupo alitna keia e hoike raai nei. __ olelo no ka nui, o ka ma'ke ma ka hoiKe Kula Sabati, aka ua hoike au ma mau kinaunau i ikeia, oia p ka make ana o kela haumanao Waianae, ka haule poniuuiu aua o kela haamana 0 Paia nialuna o ka mauu ma Wailuku a me ka aua o kela wahine o Milolii iloko o ka ma, au i maia' ewaewa iho kjine manao e uaio, aka uole e oalo, he peepee asua ua uamalii. Nau wale iho la no ia olelo ma ke auo maoao kaoaka e liapuku wale la. 0 kou hu[>o eono keia. Ke olelo mai nei oe, e lilo ana ka f u maa olelo i elua mana, oia ko nmkoa niahalo ana ia J Kaai a me kana lede s *Aol(eia i f ili i'm i' iia hana pili £«la Sabiiti, oiai o ko eaukou mahalo kel? ja laua. ,aole . no ī uī ikiia ko J Kaai mauao uqna liaomakpukan ana o na mea pili Kula Babati e lawa ai ii#,pep.e hoahu ole ia ai. Nat»|i poa'oi no kaua ai i liunai mai ai ia makou aole na ke KomUe, a uolaila i uu hoomaikal aua ia kd fhonui. k&uopp ia oe Iw ifely no ko'u kaa ahi a ine ka'u ui iaiai ma Kohala. Na'u no ka'u kaa ahi, a tra |ke no.oe, he Jāpa mau no f u ko J Kaai inawa a pau a c u e hiki ( ai i Kohala. Aole au i hele i Kohala uo, ka ok loa, aka i bele au e ike Ina hana hoike ame ka f n hana ponoi. AWe 'on ioleana l fcō*u hooni>b iua au e kamailio me ka oiaio. Ma kau e olelo nei, ua oi ae ka ko piuu ' mua o ! ko* Kau,' ina\e fomo ana ona Kula o Hilo. Paia a me Kaneohe, oiai aole au i hooknku aku ma kela mau mea. Ua hoike aku au ma ka e u hoike mna loa, ua mahalo nni ia na mea a pau a ko JTau mau Kula Sabati i hoomakaukau ai a hooko io ia ai ma ka hoike hui ma Waiohinu i X*raki. Aole mea i hoahuia a nemaia hoi e ka poe makaikai, uo ka mea, ua lawa ma na a|tf a p«fi, s mQ P u aua 0 ua malama ola. Ano i < ike o oukou i ka lakou mau hana maikai, ua mauao iho la na alakaī ona Kula Sabati o Kohala, e hookelakela loa ae i ka lakou hookipa ana i na Kula Sab«ti a oi aku i ko Kau, a e ikeia ka oiaio ma ka huina dala i hookupuia. Aole a'Kau $I*4oo, ka nui I lāwa ai a puehu'. Ēiā nae, ooea me ka poe hahai mahope ou aie ka manao kanaka e keha, o oukou kai hapai ae i ka hoahn dala nui aku ke ahua. Ua ua hookupuia na <fela e oukou he $1440,50 dala mao. li, a me na pai ai i pakahi dalaia he 558 ka nui i hiki aku ka huina o na hookupu ika $1997.50, Ua noke ika 1 «a makani a koe he $2,83. Aole au i manao he oiaio keia, aka no | ke pale ole ia o ke;a e kakaiū p ( oukou, ke hllioa! nei au ua pololei kana. Noi keia mau d4». e la\va io ai a hoi me ka ohumu ole. Aka aole nae pela, no ka roea ua loheia na leo hoahu a puni.

kekahi poe mai o Kau, ua lohe ko'a miiu pe{>eiao i ko lakou kaaiuhu ana. Ua nele kekahi mau poe o lakou i na mea inu kope ole a hemabecaa iho la ko lakou oiau waha maa i ka īdu kope, ka aiea i haaa ole ia i ko Kohala oiai e hui aoa ma Kau. Ua aele lakou i ua lio ole e hele aku ai ma ke ala loa, aa mea i haawi uiaaawalea ia i Ko JBLohala, oiai iakou e iuakaha pu aua oie ko Kau ma Waiohinu, Ua paneeia ka paiaa awakea i ka tva hoomaha o ko ELau i ko Kohala } ka mea a aa opu n&heoahe a na kamaln t ho<'halahala oh ai. TJa hoomoei-a ko Kohala mu na ha le a hoi wt»le i ko lakoo mau h.otua p aka ~'o'ko a Ua hoQiuobh ma m puu m o Mahukoaa JĒ kala mai otikoa *t ko Kau ia'u wa keia hoike ! akea aoa I feo oukou kauiuhu/ oiai aoie kli»}rf tt»a hpni t kp pilikīa i k» ! wa B*ol i*-e h', *i eiakwiake a«a ko | KohhU KmmU « Lcgkev : i ko Ukou kmauu»u ka lakvu

han» iuftusic. kjā&«ka i kela iuau la hulke lui uia Mak*pak, Na a«4 o SA Hoikk Ecla Sai3atj hli MA KoiIALA AKAI. 1— K» papaia saa o ka bele aku « makaikaī i oa haem hoike Kulu S .b«t!, aola e leie ma na wuhi e ae aia wt lo no ma Niolii. A o ka pofe nmkauiuku, i Maka4jajia iakou v kii uku ui a hoiUoi i ko lakou mau hale. Ht> liana anei kuia oa ka makemake o ke Akua, a he k&i «anao kanaka paha ? 2— Ka hookiiia ana o na 'haumana Ktil» B»bati, mai ke nui aka liilii, aole paioa ma ni Ia hoike elua o Augatp 22 ame 23. He hana pono anei ka hoohalike ana i na opn liilii me ko na opa kanaka makua e noho wale pela ? 3—— Ka manle ana o kekahi wahine 'iloko o ka hale pea i ka wa hoike o > ka w«lft loa o ka lb. He hiohiona maikai anei 'kela no ka ke Akua ruau hana ma ia la? Ai— Ka papa a hoonoho okoaia ana 0 ke Knla Stibati apana o Halanla ine ka pau ole o ko lakou mau hana i hoomakankau ai, O kekahi anei ia ona hana makee pono o ka hoomokuahana h s—He mao ninau Kula Sabati io anei e loaa ai ke ola, ua ano ninau e | like keia, Owai ka Luna Alanu' j ni'na loa ? Owai ke Ka f /ena o kekahi tnoko ano e ? a me na mea liko pela. i Mahea o na ninau ai a ka la a na buke 1 lioopukaia e na. makua misionari i ikeja ai keīa mau ninau hoakamai manao kanaka ?

€->— Ka hoomoeia ana ona haumana Ki»la Sabati o Kau a me na Kona malufaa ona aa <j Mahukona, mai ke nui a i fea liilii. 0 kekahi anei keia ona liana oi loa o ka maikai ma ka m.-īnao o ka Komite o Jfohafa ? Pela anei i hoomoeia ai na keiki liilii o ko 2Tau a ko t»a Kona nia ko lakeu mau h,> hM> fho P

7— Ke anaina hola kul i tna Mah'okona ita po i mee ai i kahakai. Pela anei na haua i aeia mai ai na kamalu e ko lakou mau makua e hele ika koike i Kohala ? He oiaio uo paha aole lakou i pau loa i ka makaikai i kela anama, aka ua iko nae au» ho Hnaina titii e ku pohai aua mawalio o ua keiki e hoolewa ana i feo laua may paukn kino, ā e kani aua hoi ka pila me oa leo hula kai. Kipaku ke Komite iloko oka lanai koike i kekahi mele i hakuia ka olelo e ka makua o ka aina' Mauna me ka maemae a i himeniia e ko Halanla, aka nae i keia, ua hana pilo ko la koo !eo a aa paa na waha aohe papa ākw.

8— Ka koopaapaa o na Kahukula Sabati nu! elaa no ka uiea uiaua o laua ma na baoa aoike o ka liapa hope o ka !a a e ole aa apoipoi a ua leo uwao o kekahi poe, iua ua lilo i uiea e mokuahaua ai. Aole keiu he uiau hiohioūa ipaikai iki o na haua hoike uaa Kohala, aka he hiki no nae i ka mea kolohe ke.iioolilo i ua uiea iuo i aiea maikai.

Q keia mau mea a . pau i hoikeia aenei maluna me ka oiaio, ke m&nao nei, au, ua lawp la no ke kukulu ana i kia hoouianao no ka Hoomalu 0 Kohala Akau a me koua mau hoa Komiie, ke ike lakou a mihi iho ua weha io lakou uo na mea i ike maka ia ko lakou lalau a keikei mauao kaaaka. He Ninau laula. No keaha ko na makua raisionari lia pai ole i keia hana he hoakoakoa i ua kamalii ona apaua mamao loa mai uia kbhi hookahi iloko o na makahiki he kanaono a keu ? Ua oi ae anei ko obkou nene ili kapu i ka pono io maoli e!ike me ko kakon man makua o ka pono nana 1' lawe mai i ka maikai ? Ua kalina anei na haua ekalesia i hoano eia ai ka hana ma na Knla Bahati mai e loaa io ai ke ola ? Aole, aole loa. f T a ike lakou he mau hana manao kanāka wale no keia keha ana hoike hookelakela na Kula Sabati ma kāW hookahi, aole no ka .pono ip māoli. Ua helu e lakou no na ulia, na kinaanan, na hoohalahala a me na nema no ka hana ana pela, a oin maoli uo kp mea oiaio e ikeia nei. Ke manao uei au e hiki mai ana kona hope< e like me ka make wale ana o na puah iuu wai. A Oa hiki loa hoi ia'u ke hewia aku, ma kahi e hapai hookelak elaia mai nei keia āia malaila feaM em| loa. q hana hoeuea I ka pono io maoii a um iu MŪ Ut >i& a»a o m aiak&i o a»au hau*. , j VWMAtmf, Mm k* hookuku kiLip i*, * m uaw* ko ukh mi i k* 1 ua iiaalek- im ka ,*.u keiki *>ukM $ k<j mi ¥*. j