Ko Hawaii Pae Aina, Volume VIII, Number 42, 17 October 1885 — He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANA KA Ka Olali o na Aupuni Hui O AETO ELEELE. Ka Euen hoi nana i wawahi na pani paa o Ainapo. Unuhiia no Ko Hawaii Pae Aina. [ARTICLE]

He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANA KA Ka Olali o na Aupuni Hui O AETO ELEELE. Ka Euen hoi nana i wawahi na pani paa o Ainapo.

Unuhiia no Ko Hawaii Pae Aina.

Helu 14. A KELA heln aku noi i ike ai feakou e ub maknmaka i ka Lumwi ana o Pinke i kona ae e marē oia me ke Kei ki Alii Allgo, ka lilo ana o ia ae ana o Pinke i mea 110 ba ui a ke kiaaiaa e kaanim ai i ke alolia 110 Piuke, mamuli 0 kona ae kuliihewa aup., a ine ke ooi ana flbu o ua ui nei a ke kiaaiua i ko Piuke oluoiu e kala m&i uo kona k«hihewa, A ma keia heln e makaikai a? kakou no na mea e ae o to kakou nel nanea. la Piuke ma i komo aku ai iloko o ko !aua m'oii, hookahi a lana haua nui ia manawa, oia fca noonoo aua i na ku mu e hiki ai e mnweheia kn hoopalao mawnena o Pinko n meke Keiki Alii. Ta !ana e noonoo ann, aole i loaa he kumu kupono e mawehe ia ai ka hoopalan o Piuke ib«, nolaila ua punia loa iho la ke kaikamahine a ke kiaaina 1 na haawe kupou!i a ke aloha no Piuke, a ua hiki ele iaia ke pale ia nkana i olelo ia "aole e lilo i ua waikahe he nui," me ka uwe kaukau ana aka o ua ui nei a ke kiaaina i mna o kana aloha. A no ia me«, ua komohia pu iho ua ui (Piuke) hookalakupoa nei iloko o ka haawiua hookahi he "lupea i ka miki n ka Waikoloa." 1 ka mao ana ae o na uhi pn ana a ka ua nauln maluna o Piuke a me kana aikane. ua hoopuka aku la ks ui a ke kiaaina i keia mau huaolelo ia Piuke, penei: E kuu Piuke aloha, pehea la leou manao, ina e ike ia ana ka mea bnt>a ! ike ole ia e ko kaua man hoaliula, e pepehi ia ana anei oe e ke keiki aHi a make, no ka li!o hewa ana o na pana anao kona i ka nani 6 ke hno kaikamahine e hoomnhie nei iluna o kou nanaiua e kuu hoa Lauae, No keia ninan n ke kaik&maUne a k« kiaaiua ia Pt«ko, ua pane mai!« oia tne ke knio, Aole i maopopo ia*ci ia mea, aka nae, ina ma ka hakaka lima o maua, ke mauao nei au, e lilo koke ana oia i mea o!e i mua o kuu aIo 3 aka ins ma ke auo nowa oia e hana mai ai ia'n, alaila he mea maopopo e make io ana au iaia, a aole no hoi au e ike hou i kou mau helehelena e ka lehua makanoe, a pela hoi oe ia'u. No keia m«u olelo a Piuke, ua lapu hou mai iu ke aioha iloko o ka ui a ke kiaaina no knna Piuke, a awe ae ia oia me ka leo nui. I ke kaikamahiue a ke kiaaina e hoonipo aua i ka uwe, pane mai la o Piake, E ke aloha hookamani e, e hoo pau i kou uwe ana. Ihea no la kou pepeiao i kinohi hoolohe i ka mea pono i olelo ia aku ai ia oe, waiho ka oe a hooko ia ka wanana, uwe iho. Eia wale no ka'u ia oe e ke hoa, e hoopau i kou awe ana, e uumi i ke a!oba, a e hookaulike i ka pana ana a kou puuwai me he la "aia i ke kai malino a Ehu," a e koolohe mai i keia: A i inare maua, alaila hoolohe ae oea ua naake au, uwe iho, aka i hooloke ae oe a ua iilo au i Moi no keia aupuni alaila, ku ae no a maloeloe, hele pololei ae ao oe a noho pu me a'u, na'u ia e imi aku i kokoolua kupono a e kaawi no hoi i ka mea e pomaikai nni ai oe. Nolaila, e iioopau i k» uwe ana e ka hoaloka maikai, a e kali malie aku o ka hiki mai o ua la e hooko ia ai o keia mau olelo. Mainuii o keia maa oleio a Piuke, ua iwx»i ioa ia ae la ka wela o ka ui a ke kiaaiaa, ke hele la a "haale i ka laa aiaau," i ka ua he kapouli i ke aioka. J So keia kooklim ioa aku o b ui a ke j kii&iiM* i ka uwe, ua p»ue mai i« o i ma uh o o k& awahua,! Ll 4 *i i&QUibU ion mtsJ aii* i ka owe,'

alaila e hooko koke aku no au i na xaea i kamailio ia i ka la inehinei. I ka lōhe ana oke kaikamahine a ke kiaaina i keia mau olelo a \ia kaohi mai la oia i ka iho makawalu ana ana kulu Waimaka ma kona mau papalina, a pane aku la, E Piuke maikai e, e oluolu ana auei oo o kala mai no ka'u hana iiio ia oe? No keia noi ake kaikamahine a ke kiaaina, na pane aku la o Pinke, Ke kttla aka nei wau ia mea, aka eia ka'u noi ia oe, e hoohiki mai oe, aole oe e mare 1 ke kane mamuli o kou manao iho, aka, aia a mai ia'u aku kau kane, alaila oe mare. keia mea, ua pane aku Ia ua kai* kamahine nei, Ke ae aku nei au i mua ! ou uie ka oiaio, aole loa aa e hoole hou an» i kau mau olelo, no ka mea, ua ike iho uei au i ka haawina o ka hookuii a me ke pakike, oia hoi he hoka. A nplaila, o kau mau olelo a pau i hoike mai nei i keia hora, e hooko no au lae ka oiaio a nie ka pololei. Ia Piuke ma e kakahele nei 1 ka uwe ame na kuka kamailio ana, ua kani mai la ka hele oka paina ahiahi, nolaila ua hooki iho Ia laua i ke kamailio ana, a nam aku la no ka rumi ama, a o na haamana pu hoi kekahi a pau o ke ku!a i naue like ae ia minute. na mea a pan e pili ana i ks hoopalou o Pinke iue ke keiki alii, aole hooknhi o ua hanmana i a i mahui iki uo ia loea, koe wale no ke kaikamahine a ke kiaaina ameka ke alii. Aka o ke aloha o na haumana, ua kuui paa ia maluna o Piuke, 110 ka oluolu a m*? ka maikai o kana lawelawe aoa ma ka oihana knmukula, a aohe ona lua-e like ai.

E waiho kakou e na hoa heluhelu i ke kamailio nna no Pīuke ma, a me uu hnumana o ke kula e hoonuu malib i na mea i.hoolako la no ko lakou āiha ahiahi, a e liuli ae kakoa a nana aku no ke keiki aiii A!!go. Oiai ke keiki slii Ai!go i hiki aku ai i kauhale, ua mahamaha mai ia kona man makua, i ka ike aua mai i ka laua keiki e komo aku aun me na helehelena o ka hauoli, a ninan mai la lana i ka mea liou o ka huakai a ke keiki a me ka noho ana o kona kaikuahine. Ua kaliai aku la oia i na uiea a pnu e piii ana i ka noho ana o kona kaikuahine, a 0 aa mea piii pono inia no kana hna* liai, ub kaolii iki iho la oia ia mea a kau pono ka nae. 1 ka kala ana o.kekaki mau minute, ua koike aku la ua keiki alii Allgo nei 1 ua uiea a pau a kona iini I kuko hewa ai no ka ui Piuke, ka iua ole o k& naoi i ike ia ma ke aupuni Rupe. A makope o kona kooki ana iho i kana olelo, ua noi aku la oia i kn oluolu o kona mau makua e ae mai īaia e mare me ka ui nokea hookalakupua, no ka mea, ua kookolo na mea a pau mawaena o ua keiki aiii nei a me Piuke, a o ka mea waie no i koe o ka ae mai o kona mau makua, alaila pau ka pilikia. Noiaila i ka lohe ana o na makua ī ka maaao o ka laua keiki, ua ae aku iaua me ka mnau pu aku ina paha ke kaikamakine aiii o Piuke. Ua ae aku la no ka iaua keiki, me ka i aea aku, fle aiii maopopo oia e iike me kakou, I ka lohe ana o na makua o Allgo he aiii oiaio o Piuke, ua kauoka koke ia aku ia na kauka o ke aupuni e keie ae ma ka haie aiii. I ka lohe ana o ke keiki alii Allgo i ke kauoha awiwi a kona makuakane i na kauka, nolaiia, ninau aku ia oia, heaha ka hana a na kauka e keie mai ai ma ko kakou haie aiii nai, a owai koi ka mea i piiikia? Pane mai ia kona makuakane, I kauoha ia aku ia hoi paha na kauka, i heie mai koi iakou e nana i ke ano o ko wahine, malia na loaa oia i ka mai, a i ole, ua kana paha oia i ka hewa me kekahi mea okoa aku, oiai he rula paa i« 6o na aiii o ko kaua aopnni no- , laila i kauoha ia aku ia na kauka, i keie mai ai lakou e nana pono mamua o ko oiua kooko ana i ka aelike. Mamuli o keia mau hoakaka ana, ua hoopau ia ka pohihihi o ke keiki alii, a aa n& aka ia oia i na mea a pau a kona makuakane e hana ai I ka hiki ana aku o ke kaaoha i ns %in|Lrft e awi .. l Bna e hiki koke ae ma ka kale a!si me ke kah ole aka no kekaki uihu mioute aa elea koke 'mal!« lakou t»e k« kfet: ole »ka s kokn od t,ut s ka h&le «lii. « eieaa «m, hmh»

ka huaolelo a ke alii i kauoha ae nei i kana mau kauwa? I kauoha ia aku nei oukou e hele e nana i na kaikamahine a pau o ka hale alii oko kakou aupuni iiei, i svahine na ke alii opio, i pane aku ai ka Moi i na kauka. Nolaila e hele koke oukou i keia wa me ka awiwi, a e haawi i ko oukou ike a pau i loaa ax ona wahine kupono a kina olp na ke alil opio. Ika lohp ana oua poe kauka nei i na olelo aka Moi, ua hooko koke aku iakou me ka eleu. A i ka hiki ana aku o ua poe kauka nei i ka hale kula, aole hookahi a lakou kaikamahine i ikē ai ia manawa, no ka 'mea, aia no na haumana a pau ma ko lakou rumi ai kahi i noho ai no ko lakou painaahiahi I No ka loaa kanaka 010 aua i na kauka, nolaila ua hookolo hele aku 'a lakou i kahi e loaa aku ai o kanaka o ka | hule, a i ko lakou kokoke ana aku ma |ka puka o ka rumi aina, ua hoea mai la ke kumu nui oke kula a ike aku la oia i na kauka, ninau aku la eia i ka lakou hana i hiki mai ai o ia ahiahi. sane akujfc.ua poe kauka nei 4 l hoouna ia mai nei makou eka Moi e hele mai e nana i ua kaikamahioe o ke kala nei, a malia paha o loaa iwaeua o lakou kekahi kaikamahke i kupouo i wahine aa ke keiki alii, ke ae mai nae hoi oe. No keiajaau olelo a na kauka, ua I alak&i aku la ke kumu ia lakou ma ka I rumi hooklpa a malaila lakou i kali ai ! iio kekahi mau minute a pau ka ai aaa ana haumana. Pau ae la ka ai ana & na haumana, ua hiu aku la no lakou no ko iakou mau keena iho, a aole i liuliu iho lakou iloko o na keena, ua hiki aku la ke kauolia e akoakoa hou ae ua haumana a pau īna ke keena hookipa. Ika lohe ana ona haumaua i keia kauoha, ua ninau iho la kela a me keia 0 iakou, heaha Ia ka hana nui o keia kauoha ia ana mai nei. Aka ua hooko . aku Ia lakou e like me kt kauoha. Ua akoakoā ae la na haumana a pau ame Piuke a me kana aikane pu ho: kekahi 1 Mbi, ai ke komo ana aku o na nau mana, ua lialawai aku la ka ike ako .lakou mau maka me kekahi mau kauaka malihinl eono e noho mai ana me ke kumu nui o ke kula. Ika akoakoa ana mai o ua haumana ua huli ae na kauka a niuau aku la i ke kumu, 0 kau poe haumaua wale ilio la no anei keia? Ua ae mai la ke kumu, me ka I mai, 0 lakou na ia a pau. Ma keia manawa, ua eleu ae Ia ua poe kauka "kapuahi pueo" nei I ka lakou hana i maa, Ai ua pue kauka la.e lawelawe ana i ka lakou haua iwaena o na liaumaiia, ua loaa akn !a i kekahi e lakou o Piuke, a ninau aku la ua kauka la iko Piuke inoa, pane aku la o Piuke, Heaha kou makemake i ko'u inoa ? E h&i mai, wabi ake kauka i pane aku ai we ka haba pono ana o kona maa maka malaua o Piuke.

No keia noi a ke kauka ia Piuke, ua pane aku la oia, E haiaku no au i kuu inoa ia oe, ke hoohiki mai nae oe, aole oe e hoike wale aku i kuu inoa i keka hi o kon mau hoa a asjje hoi i kekahi mea e aku. No keia mau olelo a Piuke i ke kauka, ua haalele iho la ua kauka la ia Piake, • no ka mea aole e hiki iaia ke huna i kana mea i ike ai. Aka nae, ua hele aku la ua kauka nei a hoike i "keia mea i kona poe hoa kauka, i ka i ana aku, E ko'u mau hoa, ua loaa ia oukou ma ka oukou huli ana iwaena o na kaikamahiue, kekahi kaikamahine i kupono e lilo i wahioe na ko kakou alii? Hoole mai la kona mau hoa me ka I mai, Aohe i loaa ia makou he mea ku pono, no ka mea, o lakou a pau i loaa ma ka makou buli aoa, aole hookahi i ka opuu, aka i ke kikiko'u wale ia no e ka apapaoe. Aka ma ko lakou eanaioa he kupouo maoli, a koe wale iio kela ae la malana. I» w »t p®a© aka la keia, īaa pela u» loaa ia'o kekahi kaikamahi&&, a he kupono maoli ao oia e liio i w&lime un ko k&kou alii, he heleheleua nani, he ui | like ole me kekahi o k§ia pos a pm £ īioaoho uei, a he pua taao£oj;/o uo ka we ■ kia i hele wale a aohea. Aia mahea? j' ninao aka ai kona inai hoa kauka laia, \ Eia oo oia, ulaloko mi, i p* w aka n$ «a k«uka nes K ho?? aku onkou it oana aku I kela aiae k«lVa'o(rf; e aoiio aaai ta na ka «w*o <, H puka koeio. o ka !a om u|i

kaikamahino la. He kaikanialiine oia i hoohaumia ole ia ma na anp a pau. No keia mau olelo, ua kuoe hou aku la na kauka elima mahope o ko lakou liua kanka, a eui una i mua o ka ui uoheu, a i kp lakou hoQmap{>opo ana ihu e ike i ka oiaio o na mea a ko lakou hoa i hoike aku ai ia lakou, a ma ia huli ana, ua maopopo ia lakou, he oiaio na mea a pau a ko lakou hoa i ike ai no ho maikai hoi kona ola kino. Mahppe o ke|a, ua kuka iho la lakou i no ka pouo e lilo o Piuke i wahine na ' ko lakou alii, a haoholo iho Ia ua poe kauko nei ua kupouo o Piuke e lilo i ] wah.iue na ke alii, I ka wa a na kauka e noii nei ia Piuke, a*r. hoi na haumana ame na kumu e haka pouo ana maluua o Piuke, a i' ko lakou lohe ana i ka olelo a na kauka e lilo o Piuke i wahine na ke keiki alii, ua.hiolo inakawalu iho la na waimaka o ua haumana no ko lakou minamina i. ka lakou kumu oluolu, a o ka mea oi loa aku o ka ninipp, oia no ka ui a ke kiaaina., I ka pau ana o na kukai olelo ana . mawaena o na kumu a me ua kauka, ua ninau aku la,'na kauka, Owai la ka iuou o kela kaikauialiine? H&i mai la nr. kumu, 0 Piuke kona inoa. I ka lohe ana o na kauka i ka moa, ua hoomakaukau iho la no ka hoi, haawi na aloha, a hoi aku la ua poe kauka nei no ka hal.e alii. ī ka hiki ana aku o ua poe kauka nei i ka hale alii, ua ninau aku la ka Moi Marklee. Pehea aku nei ka oukou huakai? Holopouo ka makou haua, wahi a ua kauka. Ua loaa ka makemake p ku alii opio. He wahine ui a 'kulanaalii kona i like uie kou kulana. Ojs - ai kona inoa? wahi a ka Moi. 0 Pluke. wr.hi a na kauka. 1 kn lohe ana o ke keiki alii i ka 1 olelo a'nn kauka a me ka Inoa o ka '■ wahine a na kauka'i koho aī I wahīne nana, na oln iho la !oko o ua alii la. A'ole he manaoio o ka Moi Markīee I na olelo a na kauka, a no ia hlllnai ole 0 ka Moi, ua hoonua hou aku !a oia I mau kauka hon i hke ka nui me ka heluna o na kauka mua. A he poe kauka hoi keia no ka papa ekahi. I ka loaa ana aku o ke kauoha ī na kauka hou eono i manao ia, ua eleu koke mai Ia lakou, a ua komo pu mai me keia poe kauka ke kanaka kilokllo kaulana o ke aupuni, ka mea i kapaia ,r ka lua o na moi o ke aupum Eube," a ku ana i mua o ka Moi, a ninau aku la i ka lakou hana I kauoha ia aku ai. TTa pane mai la ka Moi, I kauoha h aku nei onkou e hele ī ka hale kula alii, a e nana i na kaikamahine a pau o k« kula ina he kaikamahine iwaena o lakou i knpono e lilo i wahine na ke alii oplo, a ua kauoha p' ia hoi ke kanaka kilokilo, aole e puai! na olelo a na hoa kauka ona. I ka pau ana o na olelo a ka Moi, ua hele aku la la no hooko ana i ke kauoha a I ko lakou hiki aua aku, ua akoakoa ae na hauinaua uia ke keeua imi haawina, a malaila no o Piuke e a'oa'o an,a 1 na haumaua ma ' na mea paakiki. Ua hele ae !a no hoi na kauka a ma ka rumi o na kumu a hoike' aku la i ka lakou hana i hiki mai ai. I ka lōh.e ana o ke kumu nui i ka manao o na kauka, ua hoouna pololei ia aku la ke kauoha ia Piuke wale ne. I ka lohe ana o Piuke i ke kauoha, ua hele koke aku la oia me ka manao pihoihoi a ku aua i mua o kona mau hoa kumu, a hoonoho ia aku la maluna ol kekahi noho e kokoke aku ana ma kahi o na kauka Ta Piuke i nolio ai, ua hoomaka koke mai la na kauka i ka lakou haoa e noii ana i na mea i koe i na kauka mua no Piuke; a o ke kilokilo hoi ke kuupau mai la i kona ike kilokilo, aka a lilo aoa koua ike kilokilo i mea oU>, a ua koho hewa oia ha kaikamahiae k> o Piuke, A i ka pau ana o ka lakou nana ua hooholo Hke ae la lakou a pau lon e heawi i pilap«la lioomalkai fa Pfake ; e hoike ako ana Imua o na mna a paa/na poh&i i'i ko Piuke klm e ke o!a maika!, ka mmmaa a me ka !a!al)f, a no ka XJi a me ka nohea maofi o-Piuke, ua boo}jij} jho!« lakoa f a« bov>!e!o mahalo a ] {MīUhi f?oko o ka pa!apata hoomaikei ] >j( u- ; H n t ftb f<r!o ; O r- h J iho' heU- oU. i iwiāw, e mare me c« fce-'

iki alii ana Moi q na anpnni i nnlin ! makamaka pu mo kc aupuui Eape, aka' o koua lioa kupono e liipuu ia ai ma ka j mare, oia no ka Auela kaiuahao ke keiki alii Aigo o liupe nei. Mahope o ka paa ana o keia hoike a na kauka, ua haawi aku la na kauka i ke aloha la Piuke a nie ua kumu ekolu, a hoi nui aku la ua poe kauka la. I ka wa a ua kauka i hala uui aku ai ua hele mai la ke kumu helu 1 a paue mai la ia Piuke penGi. E kuu hoa'loha maikai, e hoolana i kou mauuo, pihoihoi a hopohopo, a aole hoī oe e poina ia'u, ke kuuiu o kou poinaikai, no ka mea, kokoke e kau mai ka lei aliimaluna ou e Piuke ku mmi, ka koa kaana o kei.a mau Ia pokole, ma keia hana, nui a. inea oia hoi ka oihana kumuao. Ake hple nei oe me ka waiho iho i ka kakou mau haumana e hoomanao ia oe. ... . ĪAole i po.a.'l