Ko Hawaii Pae Aina, Volume VIII, Number 52, 30 December 1885 — NA NU HOU HAWAII [ARTICLE]
NA NU HOU HAWAII
Ke makemake nei ka PAEAINA e Karisimaka aku i kona poe heluhelu a pau. He pule mesa nui ko ka ekalesia Katolika Roma i malama ai inehinei, Karisimasa 1885. Ua ili ma Hilo ka mokuahi pananaiki "Ivy Holmes," aka ua hoao ka Lehua e kolo, aole nae i hemo. He huakai kai lalani kudala waiwai Karisimasa ka na luna kudala ekolu o keia kulanakauhale i kela mau po aku nei i hala. I ka la 22 o Dekemaba nei, ma Maemae, Honolulu, ua hanau mai he keikikane ohana na Mr. a me Mrs. David Kaluhi. I ka la 20 o Dekemaba nei, ma Koula, Honolulu, ua hanau he keikikane ohana maikai na Mr. a me Mrs. John Hamauku. Haalele aku ka mokuahi Kinau i ka huakai Alii i Kawaihae. A me he mea la, e hoohala ana lakou i ke Karisimasa a me ka la hanau o ka Moiwahine ma Hilo, Hawaii. He manaolana ko ke kapena o ka mokuahi "Mararoa" e pili ma ka uapo o Kapalakiko i ka hora 12 awakea o ka Poakahi, Dekemaba 28, oia hoi he 6 la a me 12 hora holo mai Honolulu aku nei. I Makawao aku nei ka Lunahooponopono aie W. C. Parke kahi i kudala ai i na aina a me na waiwai lewa o Mr. L. Andrews i banakarupe. Ma ke kudala ia ana, ua hiki aku ka huina loaa a pau i ka $12,758, aka o kona aie he $17,000. Ua pahola ae na lono, e hookomo ia mai ana ka mokuahi "Parthia" i ona ia e ka Hui Cunard mamua, a i lilo mai ia John Elder & Co i keia wa, i kolu no na mokuahi lawe leta pololei mawaena o Kikane a me Kapalakiko, oia ka Australia a me ke Zealandia. I ka hora 3 o keia auina la Poaono, Dekemaba 26, e mau aku ai ka mokuahi Malulani no kona mau awa ku mau ma Maui a me Hawaii. O ka auina la onehinei kona manawa holo, aka no ke kaa ana o ia la ma ka la Karisimaka, nolaila ua hoopanee ia mai kona holo a i keia la. E hoolohe! O ka poe a pau e kauoha mai nei i Pae Aina e hoouna aku ma ka owili pakahi i keia makahiki ae me ka hoouna pu ole mai i na dala elua, aole no e hoolohe ia, aia wale no a hele pu mai ke kauoha pepa me na dala elua, alaila hooko ia me ka hikiwawe loa a me ke eleu palena ole.
E hoomanao e ko Koolaupoko, mai Kaneohe aku a hiki i Kualoa, ua ae o Kaleoikaika, ko oukou luna eleu, hana pono a makaala, a noho luna nupepa Pae Aina hou no oukou i keia makahiki ae. Nolaila, ua kono mai oia ia makou, e hoolaha akea aku i mua o oukou i makaukau e ai oukou i o la honua no kana apana hana, a hui lima pu oukou a pau ma ka la hape nuia. Ua lawea mai ka lohe i keia keena, o na papa i pohopoho ia ai kekahi mau pukapuka o kekahi o na alahaka mawaena o Moloaa a me Hanalei, he papa o ka pahu berena i pau ka io, a i ole ia he pahu kika puhi i pau ka waiwai. Makena no hoi na puhikole o ka noonoo o ka luna alanui a pela e hana ia ai ka pomaikai o ka lehulehu, i hookahi no kaa pipi nana e hele aku pau i ka pukapuka hou iho! I ka helu ia ana o kekahi mau eka aina he 46 ma Papaa, Kauai i Iulai a Augate paha o keia makahiki, ua auhauia ka ona he $5.17, ua like ia me ka $15 o ka eka hookahi. I ka wa i nana ia ai ka buke a ka luna helu e kau ana kela auhau maluna ae. Aka i ka noho ana mai nei o ka luna ohi a hele ia aku nei e hookaa, aia hoi ua hoopii ia ae ka auhau o ua aina hookahi nei a i ke $32.25, e averiga ana i ka waiwai io o ka eka ma kahi o ka $100. Mahea kahi o keia hewa? I ka hora 4:23 p. m. o ka Poakolu iho nei, ua ku mai ka mokuahi Kimo Pelekane ma Honolulu nei mai Lahaina loa mai. Nui ka puiwa a me ka haohao o ka ona moku no ka ike ana aku i kona moku e hoi mai ana, a ua haupu oia ua poino ia paha. Aka i ke ku ana mai, ike ia iho la i hoihoi mai oia ia Kimo Campbell ua loohia i ka mai, a ua ukali pu mai kona lede. E oluolu ana oia i ka hiki ana mai ma kahi nui o na kauka lapaau. Ua noi mai kekahi lawe pepa o ka PAE AINA e noho ana ma Panau, Puna, e hoomau aku i ka hoolaha ana i na inoa o na poe ake oihana ma ka pepa, oia hoi ka poe lunamakaainana hoopilimeaai o ke kau Ahaolelo i hala, me ke kii pu kekahi o ka hoailona o ka laau make e kapilipili ia nei mawaho o ka omole laau make a na kauka, i hoonaauao aku i ka lahui, mai hookokoke i ka poe noua na inoa i kapilipili ia ko lakou mau lae me ka laau make. Hu ae la ka aka! I ka wa a Hon. Palanike i lilo ai i lunamakaainana i na kau elua i hala no Ewa a me Waianae, ua hoolako ia ia apana i na hale hookolokolo, na hale paahao a me na alahaka. I keia kau e lele paudi ana kona moku no Koolaupoko, a ina oia e puka ana, alaila e haahaa auanei ka pali o Nuuanu, aole hoi e like me ka Asa Kaulia, he keikei huahelu wale no aohe hanee o ka pali o Nuuanu a haahaa e hiki ai ke hele me ka hopohopo ole i na pohaku o ka hiolo mai maluha o na poo.
Ua loaa mai he leta ia makou i kakau ia i ka la 13 o Dekemaba ma Puna e hai mai ana i ka nu hou hauoli i ko laila poe, aka h nu kahiko ia i keia keena, e huai puka nui ana, ua pololei loa ka aoao kuokoa ma na mea e kamailio ia nei no ke kulana o ke aupuni "O ko makou (J. N. K.) aoao, aole maikai he hoopilimeaai." I ka lohe ana o na kanaka ma Puna i keia mea huna i poha ae, ua hoololi koke lakou i ko lakou manao e hoouna hou mai ia J. M. Kauila i lunamakaainana no Puna, aole i kahi mea e ae. Ma ka nupepa namu o ke aupuni i ike ia iho ai na helu auhau kuloko o keia aupuni i keia makahiki 1885 penei: Auhau Waiwai paa . . . . . . $ 115,596. 82 " Waiwai lewa . . . . . . . 138,442. 23 " Kaa Lealea . . . . . . . 6,200. 00 " Kino . . . . . . . . . . . . . 33,538. 00 " Ilio . . . . . . . . . . . . . . 5,800. 00 " Alanui . . . . . . . . . . . 62,406. 00 " Kaa Hana . . . . . . . . 4,176. 00 " Panihakahaka . . . . . 1,437. 00 " Kula . . . . . . . . . . . . . 65,060. 00 Huina Auhau o 1885—$432,656. 21 Huina Auhau o 1884— 425,201. 89 Huina Auhau o 1883— 417,794. 04