Ko Hawaii Pae Aina, Volume IX, Number 13, 27 March 1886 — He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA Ka Olali o na Aupuni Hui O AETO ELEELE. Ka Eueu hoi nana i wawahi na pani paa o Ainapo. [ARTICLE]

He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA Ka Olali o na Aupuni Hui O AETO ELEELE. Ka Eueu hoi nana i wawahi na pani paa o Ainapo.

Unuhiia no Ko Haioaii Pae Aim. Helu 36.

KAUOHA aku la ke keiki alii i ke anaina e akoakoa hou mai ma kekahī la ae mawaho o ka pa alii, a malūla e hooko la ai ka hoopai no ku paahao.

īka lohe ana o&a mea a pau i na 01010 hakuepa a ke koiki alii ua piha loa lakou ika inaina no ka powa 4 uo ka mea, ua mauaoio loa aku la kela &me keia .i na olelo a ka keiki alii, a &o\e no hoi lakoa i mauao o Piuke ao kaia paahao, oiai ua hoopoiaa loa ia ka noonoo ona mea a pau no Piuke, mamuli o ke kuhihewa nui ana i kauio ke kuahiwi. Aka nae, ika lohe ana o ka ui o ke kuahiwi i na olelo a ko keiki alii no ka hoopai e kau ia aku aua i kana ipo aloha, ua hoehaeha loa ia kona naau, no ka mea, aole oia i ike ua hana o Piuke ika hewa i hoike ia, aka oka maik&i wale uo kaua l haua ai, auo ia mea, ua kulu iho la koua mau waiuuika no ke aloha ia Pmke.

Ma ia po iho, ua malama ia na lealea no ka hoohauoli ana i ke keiki alii a me kana ipo, oiai ua haule laua iloko o ke kauiaaha ma na la i hala ae, a akahi no hoi a kuu ko laua luhi, oiai ua hōi mai lana me na ola kino maikai. Ua maiama ia na lealea a hiki i na hora iiilii o ka po, ua hookuu ia ke anaina, a hoi aku ia kela a me keia no ko lak»u mau home iho no ka hooluolu ana ia koena pa A i ka hala ana aku ona mea a pau, ua hoi aku la ke keiki alii a me kana wahioe ka ui o na ululaaa o ke aupnni Mnliwai Make ma ko laua rnmi no ka hoolaolu ana. Aka nae, o tia ui la o ka ululaau, aoheona wahi lihi hoihoi iki m na lealea ihanaiaia po, a me keia hoi ana e moe, no ka mea, ua hookaumaha ia kona noonoo no ka hoopai e kau ia akn ana ia Piuke.

Mamtta ae oka hoea ana mai o na kuknna malamalama oka la, ua puiil ae la ke knlanakauhale i ua hoolaha alanui e hoike ana, e!i ia ana kekahi lawehala maloko o ka pa alii, no ka Kewa he hoM> e lawe i ke ola o ke keiki alii, ma ka hora 12 o ua !a la.

I ka ike ana o na kanaka i keia hoolaha, tia haiamu ae la lakon ma ka pa alii, nO ka makai ana i keia mea, no ka mea, o ka makamua loa ia o ko lakou ike ana ia ano hoopai ma ke aupuni Rtxbe, aole mai ka wa o na kupuna mai ia hoopai, aka i ke au o ka Moi Maka Li wale no. Nolaila, ua huliamahi na mea a pau mai o a o o ka aina, mai ke kolopnpu "haalele loa a i ke keiki iluna ke aīo. Aua helekapa alii a "le-'i Kohala i ka nuku na kaaaka," ka ua ake e iko i ka hoopai lawehaīa nn hou. Aia iloko o keia uluaoa kanaka iiui hele nei i ka pa alii, na makua o ka iaea nona koaa mau kjnkuaana a me kona kaikuahine, so!e nae lakoa i māhui iki, o ka lawehala noua ka hoopai a lakou e hele uka nei e ike, oia ao ka io o ko lakou io & me k& o ko hkon iv.J, j I ka aaa e hik V 1% ua kn i* aku k o Flukej) k 1 h^l4 r ' # f

paahao, a jawe ia mai la no ka pa alii, i kihi hoi o. ka amana i hoomakaukau ia nona. Ma keia la no hoi i kuu pau ia mai ai oua hapa ilio nei, ke Lole la u piae ka pua oka mauu, luhe ka lau o lia Oawai. Ai ka ike ana mai hoi ona kapaka ika ui o ke kanaka lawohala i manaoia, ua haule iho la lakou iloko o ka minamina nui ame ke aloha, Qo,ka mea, ua hoike akuna helehelena nani o Piuke īke kolana o ke kanaka e hiki ole ai ke manao ia aku ua hana .bia i kekahi kaiaima e like me ia a kakou e ike iho la, a pela no ka oiaio. He kanaka o Piuke i hoao ole e hana ī kekalii kaiaima i kona hoa kanaka, aka i ka poe a pau i pakaha i ka nani o kona mau hoa kanaka kana i hana aku ai. Ua kuhihewa no hoi ke anaina makaikai he kanaka pupuka loa la hoi ka lawehala nona ka hoopai nu hou a lakou i hele mai nei e ike, ina la hoi ua kohu pono ka li ana, eia ka he maoli Hi lahilahi. Nolaila, nalu iho la kela a me keia, pehea la auanei e pakele ai keia kanaka ole oka ui. Ke puana ae nei ka mea kakau, aohe e pakele, ao ka mea, he lili punalua» a he inaina hUahila, aohe mea e pakele ai. Ahe make no hoi ua wanana mua loa ia i kinohi.

Oini o Piuke e ku aua me kona nani a pau, aia hoi ike aku la o Emaliua (ke kaikamahine ake kiaaina) L kana ipo aloha o na la i hala loa, kulou iho la ia ilalo a uwe iho la, no ka mea, ua maopopo iho la iaia aole e pakele o Piuke, oiai ua wanana muaia iaia ia mea. Noiaiia i kona ike maka ana iho nei, ua uiu iuū la iloko ona na hooomanao ana i na eialo a pau a Piuke i hoike aku ai iaia iko laua mau la e hooipo pu ana.

ia Piake i aiakai ia ae ai a malalo o ka amaua, aia pu no me kana wahi ilio Leiua Hiu eku pu aua me ia. A oiai iioi «ajinea a pau e kau pono aku ana ko mau nanaina kaumaha malu«a o lanaea nona keia nanea, me ke ake ana hoi e hoololi ia ae ka hoopai, aia hoi ike ia aku la kekahi kaikamahine opiopio i ka hele pololei ana a liui me ka paahao honi aku la a uwe iho la. Iko kaikamahine i honi aku ai i ka paahno, ua kaawale aku Ia ke ano pupule mai ka paahao aku a hoi mai la kona noonoo kanaka, ia wa ike iho la oia i kona kaikuahiue a uwe pu iha la laua ine ka ehaeha. A i ka ike ana mai o ka lehulehu iko laua nei uwe aku, ua hanini wale niai la no ko lakou mau waimaka.

Oiai na opio e uwo ana, ua hele mai la ko laua makuakane me ka huhu no ka honi ana o ke kaikamahine me keia kanaka paahao. Aka aole i manao keia kanaka o ka mea a kana kaikamahine i hor»C ai he keiki nana. Lalau aku la ka makuakaae ma ka lima o ke. kaikamahine a huki mai la, a pane aku la, e kuu kaikamahine, heaha keia mea au 1 hana iho nei, ua pupule ia anei oe i aa ai oe e honi me keia paahao, ka mea aohe ou piii aku iaia. Paue niai lake kaikamahine, aole au i pupule, no ka mea, o ko'a kaikunane ponoi no keia mai ko'olua puliaka maL

Mai kuhihewa oe e kun kaikamahme, aka, e hoi koke mai oe, wahi a ka makuakane. Ina aole oē e hoolohe ana, alaila e li pu ia ana oe me kena kanaka.

Oia ko'u makemake I lolie oe. Aole au o haalele l keia wahi a make pu au me keia liaiiaka, no ka mea, o ko'u kai-' knnane ponoi no keia, ka mea au ī kipaku Ino aku ai. Nolaila e hoi aku oe a hai aku I ko'u aloha i ko maua ma* kuahine.

No keia mau olelo a ua kaikamahine la, uo pii ae la ka huhu o ua makuakane la a huli aku la oia hoi a olelo aku la i ka Moi, e li puiakana kaikamahine me ka paahao, no ka mea, ua hana oia i ka hewa i mua o keia lehulehu.

I ka lohe ana oka Moi i keia wea, ua ae aku la oia, a kena koke ia ae la na hoa e lawe aku fa Piuke a mo ke kaikamahine maīunu o kahi I lioomakaukau ia no ka II ana. Ua hooko ia aku l«ij)a mea a j>au a ke alla i kauoha aku ai ina koa me ka eleu. Ika liiki ana ae oka manamana kuhi minute i ka hora 12, a hookui pu ae ]a hoī me kfi manamana kuh! hora m h wahi hwkahi, o ka wa ia i haawi ae ai ka Moi i kona ilamuka nui,e uhi aka x ke karjaka paahao a me ka wahine mekekahi nhi a e hoopaa pu Iho hoi' me un kipuka r, ka make W f t ko laia ih&u po?i ai

I keia wa a ka make e - hookokoke nei ina opio, ua kau mal, la ke auo makau i ko kaikamahine, no ka inea, he hihia wale no kona make i ka umiumi, aho uoonoo maikai no hoi, aka o Piuke aohe wahi hopoliopo makau iki iloko ona no ka make, no ka mea, aia no oia iloko o ke auahewa pupule. Uhi iho la ke eehia maluna o ka lehulehu e makaikai aku nei i ka hopenaona opio. 0 kahi ilio Leina Hiu hoi, eia no oia malalo pono ae oka amana kahi ī ku ai me ka haka poho ana o kona mau maka i ke kanaka e hooko aku i ka make maluna o Piuke a iue kona kaikuahine, oiai ke kahunapule e lawelawe ana i kana hana, a i ka

ana ae, ua huki mai la> ka mea li ike kaula, me ka mauao e haulo ilio aua la lioi ka papa a lewa ae la ua opio iluna. Aka nae, ika waa Leina Hiu i ike ai i k% oui ana o ka lima o ko kauaka naua e li, okawano la i lele ae ai o ua wahi ilio la me koua mama uui a naliu ao la i ke kuula i hoopaa ia ai o Piuke a moku, liaule aku la oia i ka honua. A mam'ua lioi oka lewa aua ae aaa wawag o kona kaikualuue, uaiuoku ae la. kona kaula i heKipaa īa ai i ua wahi Leiua Hiu nei, a miki ilio la oia a malalo oaa wawae o koua liaku waliiue paepae ae Ia a haule ILO la i ka lionua me ka poino ole. Wehe ae la laua i ka uhi i Uoopulou ia ma ko laua mau maka, a ike īho la eia ka laua i ka honuakahiiku ai.

No keia pakele ana o na paahao i mauao ia e make ans, mamuli o ka ha »a m&ikai a kahi iiio, ua huro mai la na kauaka me ka hooho ana, e hookuu ia na pio, no ka mea ua pakele laua mai ka make mai.

Ika ike ana oke keiki alii i lfAm pakele kupau&ha ana ona pio, ub kauoiia aku I& oia e kiia laua i ka pu, a me kalāHio nana i hoopakele ia laoa. Akn. ku koke m&i la kekahi o na kuhina a, paaa mai la, Eke alii, e hookau aku oe i na pio, uo ka mea, ua laua a aohe ou kuleaaa i koe no ko laua ola i keia wa, a mai hoao hou oe e hpopoino ia laua, o kau mai auauei ua poiuo 1& maluna o kou kino, a o kou hopena he make.

1 k& lolie aua o na k&u&ka i na olelo & ke kahiaa, uh iiauoli loa lakou* no ka maa, aole o lakou makemake e make keia kaaaka ui, a me ka wahiae i ae ia e make pu mo ia. Ho keia mea. ua paoaioiu &e la ua aoao a elua, oia Jioi 4 e paakiki aua ke keiki alii e make o Piuko, a o paakiki aua uo hoi ke knhhm e iiookuu ia Piuke.

JSo ka ikaika loa o keia hoopaapaa &aa mawaaua oke koiki.al|i. a ipe ke kwliina. ua ku mai la Moi Mjaka Li a p&ue mai k, Eua kuhiua o'u, mea makeliewa ioa keia ko oukou koopaapaa aua. Eia ko c u mauao. a aol«? i*aua e lioole i ka maua oka'u.olalo» oia e pau ka li ia aua o ua pio, e kela wahiue liowa ole. a o keia kauaka paahao, e lawe ia a liooiei ma kekalii aioa a i oia u^ailailA mai, alaila e ola mau loa aku. oia. ISolaila auo ka wa e liooko koko ia ,aku ai keia olelo, me ke kali ole aku uo, ka la apopo, aole uoi e pepehi malu ia ; a hiki i koua pao aua i ka aiua aikanaka.

īka lolie aua ona kauaka, i ua ol&io a. ka Moj, o iiookuu «yia i ke pualiao ka liia aua ma k& auiaua, ua Uauoli ae la lakou, a hookahi wale uo , uiga i ua'uua r u iki ai.iakou, oia ka lawp ia a koopae aku i ka aiua aikauaka» kahi a lakou i uiakoiuake oie. A o keiki alii Alego hoi, ua walialo loa oia { i ka iawe ia o Piuko i ka aiua aikauaka.

Ua lawe aku la ua kou ia Piukq iluna o ka moku, oia iioi ku uoku uaua oīa i lawe poahao mai, a e ukali pu aua no hoi ka lehulehu maliope ona, na alii pu hoi o ka aiua a me ki* jjue wale 110 ke kuLu.ua uui wu Jk(&ia huakai, no ku meu, aole oua hoiiioi uo keia lawe ia o ke pio i ka aiua aikauaka a ne'aihi ua hoi no oiu x kauL 'a fae ka huhu.

Ta Piuke i kau aku ai iluiw u nh m h aku lu aa mou & hele 'i/}k<: iaia me ke keakea ole i&, na mea [ </) 10,- t ukn ke kuwili auft # oi& n\> ka uī T'nthViuu u fee kiaalua a uf V\uV,<-, V,n.hlii l ; [Jix hui ua Umu uut ke kunnh'i h'i'ikniii uv- ka iuu,'jydt^ f t,U/ 0 kekahi J k(;knh'i. īī<* meu 1 ka lehu!ehy ka ike naa uka i sma a f / h <; kuwili yti auii me ke pw \iam ok* moku. 1

I ka ike ana o ke keiki ahi i ku. Lana a kana wahine, tia kauoha ae Ia oia i oa mea a pau e hoi, a e huki koke ia gaa pea o ka%ipkn ixo ka holo ana. No keia kanoia ake keiki alii, ua hoi aku la na mea a pau, a m® na ui ku lua i ka moana pn kekahi e u hoi lnuluu ana i ke one o Hanakahi. I ];a pau loa ana aku o na mea i ka lele i uka, a koe wale aku »o o Piuke, ke kapena a me na sela ko ka moku, oka wa no ia I hao ae ai na pea oua moku nei a niau malie aku la ika ili kai. Ke ku mai la hoi o Piuke ma ka palekai me kona nani nui aka aole oia i ike i kahī a ka moku e holonei. Pane mai la ua Piuke la i keia mau liuaolelo, E kali a hoimai au.

Oiai o Pinke i haalele iho ai i tona aina lianau, ua haalele pu iho oia i ko na kaikuahina a me kana wahi ilio Leina Hiu, ka mea nana hoopakele laia mai ka make m*i t ua hoi aku la uā wahi īlio nei i kona wahi i ke aupuni Muliwai Make, no ka mea aole i maopopo iaia kona ola ke hahai oia mahope oko Piuke meheu, nolaila niakau iho ia ua wahi ilio la i ka hahai mahope ona, a hoi aku la oia i mua o kona haku Ka Lio Keokeo.

E ka mea heluhelu, e haalele kaua i ke kamailio ana no Knke a me kahi iiio maanei, a e huli ae hoi kaua a -na-na i ka m Liina Kula, ka wahine i loaa ai ia Pinke i ke aupuni lele o Aeko Eleele.

Oka olelo kauoha a Lina Kula :a Pioke, e hoi o Piuke a kona aina hanau īlaila oia e kali aka ai iua Lina Kula la iloko o na la he 15, a ke hala ia mau la, alaila huli hou aku o Piuke iaia. Aka mai ks la a Piuke i haalele aku ai iaia a hikt i keia la a Piuke eau uei i ka moana, ua hala na mahina elua a me na la be lf>, aole 1 hiki ae ua Lina Kula la i ke aupuni Rube, Eia ke kuma: Ua hoihoi loa ia no oia e Aeko Eleele i kom aina hanau oia ke aupum Huila, I ka hiki ana aku o ua Liaa Kula nei, ua ike koke mai la no kona maa niakua iaia me ka hoohewahewa ole, a konio iho la na makua ame ke aapuni holo* okoa iloko o ka hauoii nui. um hou mai oia, Ua haawi ae la koaa makuakane i anaina le&lea iloko o ua lalie 50.1 k* pau ana ae o na la hauoli ua ntu aku la ua ui Lina Ku!a nei i na raak.ua e hookuu mai iaia e hele oia e imi i kane, kona mea nana i lioopakele» he kanaka ui, aolie ona lua e like ai.

Ika lohe ana i> na. makua i ke iMii & ka laua knikamaliiue. paae iaai la i&ue, He ae no uiaua i kau iioi» aL» koe wale ao k«ia, ina paha oe e liele aua a hou mai oe i kou mea uana i aihua moa alaila heaha ra ka maua zu€a u aku ai? a pehea la hoi aiaua e imi aku ai i loaa hou ai oe ia niaua? ke kanalua nei uiaua i kau uoi. nae o maua hoahewa uo kau mea e uyinao nei o inii, ko mauamakemake ia o ka ike aku i kou mea p.tna i pakele, a oko maua uianao ka liookai ia olua i hookahi. Aka iua ko kou 1 ka hēle, ē kali oo n oialiope, ma~ lia o loaa ia'u he mauawa kmpono» alaila o kaua pu ke hele e liuli i kg k&ne. A oia ka'u uiuau ia oe, na magpopo iiuei ia oe ko auo o ua kaue la au» kona aiua a uie kona iuoa? Paue aku la ua kaikaiuakine uei, Ua maopopo ia'u kona kona iuoa a mo kaua aiua, ajj)ie a'u.mea e Aya ai nona, a ke aoi aku uai no hoi au ia oe e hookuu iaai ia'u e hele, o huli makehewa aku auauai oia u in&L hoi ia Aeko Jpiealg f Aple au e ina wau e ,hele aua e huli iaia, no ka<, mea ua hopliiki uiai o Aoko Kleele ia'u aole oia e hawa hau mai i kekahi mea pouo ole maluua q%. A iua aale olua e ae e hole au e imi i kuu kane, alaila oia ka hQj ko'u poiuo ame ka pouo,yle o kQ f u ma,uao uq ka'u mea i aloha, a e koke auanei au .4 ke aloha iaia, No ia kakou aJK>« W nēi aohe pono .p ko'u manao. Kolaila e olua ia'u e hele au e iml i k»u kan© # a i loaa oia ia'u, alaila hoihoi mai au iaia a iko oiua,, M kali nae olua ia'u, 1 w mahiua wuu, u i hoi oīe mai au, a i 010 ia u ku luoku, manao iho olua ua pilikk ua, aka i hoi mai ka moku a owau pu hoi, ua laki kakou, uo ku meu, oko k&uii a'ue kau aui iva übi, iw i/ua ia i ku wekiu> h<i liko liu ka ahihi* ? uuluilu uo hol ttu a Ichu iiul loa mi Laltf a iw» e l/j&& alalla h'A yjuu ihu u>A yuu,!#&i* Afihijpw,