Ko Hawaii Pae Aina, Volume IX, Number 23, 5 June 1886 — He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA Ka Olali o na Aupuni Hui O AETO ELEELE. Ka Eueu hoi nana i wawahi na pani paa o Ainapo. [ARTICLE]

He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA Ka Olali o na Aupuni Hui O AETO ELEELE. Ka Eueu hoi nana i wawahi na pani paa o Ainapo.

Unuhiia no Ko Hawaii Pae Aina. Helu 46. MANAWA i pane aku ai o Piuke, aole, no ka mea, ua paa ba hoopalau mawaena ou a me ke keiki Mon do 3ioßt, eia wale no ka jpono, i lōaa ole ai olelo nou a me a'a, e hoi oe a me kou mau hoaloha no ka hale o fean aikane Emalina nei, a e hoopuka hou oe i olelo hoolaha penei: O ka poe a pau e lawe aku ana ina apana komo, a i ku like hoi me ka apana komo au epau nei, alaila o kau kane ka hoi ia tnare

aku ai. Alaila, na'u ka hoi ia e lawe

.aku i ka'u apana komo, a i kou wa e * ike iUo ai alaila, a hoike ae oe, i ike mai ai na mea a pau owan kau kōne, a aole hoi he mea nana e kamailio mai, aka o kau mau mea i kamailio mai nei, aole he pono o ia, e hoolohe mai oe i ka'u, a e hoi koke oukou o i malamala ma koke ole ae.

Ae aku la ua Liūa Kula nei i na mea a pau a kana aloha Piuke i olelo mai ai, nolaila komo hou ae Ia oia i konn paa lole kane, a i ko Piuke nana ana aku, he keu aku ka polehe o ka lole wawae i ka ua mea o ke kupono o'le. I keia manawa lakou i haawi ae ai i na muki hope,'a huli hoi akula ua mau Ui nei me ka laua haia wahine me na kapuai 1 heīe a laiwale i ka ua mea o ka hoihoi i ka hui hou ana me ka laua eha koi, a he maa minate helu wale no, hiki ana lakou nei 1 kauhale. Oiai lakou nei i komo akn ai no ko laua nei home, aia hoi e noho mai ana ke Keiki Alii Alako, me kona hoa Mon do Roßt a me ka luani Kiaaina. Ia ike ana o Lina Kulā ma, ua manao ae la oia e huli hou aku i hope, āka aole e hiki, no ka mea ua ike ia mai lakou, nolaila komo loaaku Ia no lakou nei a ku ana ma ka puka mō ka inaopopo 010 inua keiki alii a me ka elemakule Kiaaiuia na helehelena o keia poe, '* r owai la ka lakou mea e koho mai ai, f ii loa aku Ia lakou nei iluna o ka lanai a komo aku la lakou nei iloko o ka hale, a ia wa i nmau mai ai ka elemakule Kiaaina, Owai keia poe ? Aole o lakon ala pane mai a poholo loa āku la lakou iloko o kekahi "lumi, a malaila lakou kahi i wehe ai i ko lakou mau paa lole kane. | Oiai lakou e wehe ana, ku ana ke Kiaaina, a mainua ae 0 konā manao' * ana e ike aku la oia o kana mau Di no ka~"keia, nolaila hiili hoi aku Ia ia no kahi a na keiki alif c ana, a hai aku la, o ka olua ua hoimai. K Ia manawa i eleu ae ai ua mau keiki "\alii nei, a hele aku la no ka rumi a na ~-ui e wehe ana i ka lole, aka ua pani e ia mai la ka fmks, a hoka wale il» la no laua nei mawaho, noke aktt la laua nei 1 ke kikeke, aohe he wahi mea a wehe la mai, a mamua ae o ko laua haalele ana i ka home o ke Kiaaina, ua hoopuka ae Ia laua i keia īnau huaoWo * jnei, Ae, malama oe ike e kena wahiae i kou hoka no kou ola iho, ina nae aole oe e hooko ana i ko maua mau iini, me keia mau huaolelo laua i pane ae ai a hoi aku la no ka hale alii. Mahope iho o ka hnla ana o na hora 3, aia hoi, ua laha ae la ma ke knianakauhale holookoa, na olelo hoolaha ton a ua Ui Lina Kula ala, e hai aku r\na i na poe a t>au, e lawe mai kela a me keia i ka lakou mau apana komo, a o ka apana komo e kulike aua me kn'u apana, oia ka lioi ka'n kane e tnare ai. I ka ike ana o ua man keiki alii nei i ka olelo hoolaha, ua pii ino ka ena ukiuki o uh mau keiki alii nei, a pan? ae la, Ue keu »ku keia a ka wahine houpuuipuni maoli, ua ao mua hoi e mare me maua, oia ka he mau «pana komo | aeuei, a heaha la Hoi ka hewa, a e knhi

aua palia oe lio hapa akamai leo maua i ke oki komo. Ia wa i boouna aku ai ua mau keiki alii ala i ke kauoha i na poe akamai a hitim kouio, e i:ruia ike komo o um ke uno m© ke komo i iouu aī iaia mamu». Ika lolie auii no ona poe ala, ua eleu Hlie ne la lakon, n iloko o ka mana■wa pokole loa, ua ku ka paila o ua moa lie komo, a lawe aku ln lakou imua o ua mau keiki alii nln. Ika hiki ana akn oua īnau oke komo alu i mua oua mau keiki ala, ua noke mai Ia laua i kn okioki ma na ano oki a pau i loaa ia laua, aua ku ke ahua ika nui oka apana komo i okioki ia. Mahope iho o keia manawa, ūa !awe aku la ua giau keiki nei i.ka laua mau ; apana komo i lielo a piha na kaa, aua hik:' mua aku kekahi poe a e komo ana ' no .)oi kekahi poe, mo ka m'inao la hoi 0 loaa mai ana hn wahi pono, eia ka ann.uei he neo ia. Oiai hoi ka poo lawo apaiui komo e komo pualu ana iloko o ka pao ko Kiaaina a me na lehulehu hoi e makaikai ana, e ake ana lakou o ka lohe aku nawai la e ahai ana ka hanohanō o ka la. Ua hele a x>iha ka hale i nn maka hanohano, aka iloko o ka heluna nni oka pbe e lawe nei i na apana komo, aole hookahi o lakou i loaa he apana koiuo 1 like me ka apana a Lina Kvila e paa ana. A i ke kokoke ana e kani ka hora 12 okē awakea, ua ike aku la na kanaka ; ajpau, e komo mai ana he eha mau kanftKB, a he hookahi i waena o lakou he kanaka opiopio, nona na helehelehai

haiamu ia e ka nani, n he nno loloa hoi kona lauoho, ama ka lakou koiio ana oke keiki no i hoouna ia ai 110 ke aupuni aikanaka. Ia lakou nei e kono ana, aia hoi na kanaka e kuku'ana ma o a maanei olre alanui a e ni'nau ana hoi kekalii i kekahi, nohea ?nai nei la keia keiki ui, ua like loa no me ke keiki 1 pakele ai mai ka amana li kanaka mai, ke lohe nei .no o Piuke i keia wnu olelo, aka aole ona huli ae, liele pololei aku la no lakou a ku ana inma o ka lanai o ka hale oke Kiaaina, a e noho mai ana no hoi ka Ui Lina Kula me kana aikane Emalina, a eia hoi na keiki alii ke ku nei ma ka aoao o Lina Kula.

Ia wa pii mai la o Piake ama kekahi anuu oko alanni pii, pelu iho la konu mau kuli i mua o Lina Kula, a wehe ae la oia i kekahi mea mailoko ae o kona pakeke , a haawi aku la ia Lina Kula.

Iloko o keia mauawn, aia ua maka o ke keiki alii Alako maluna o na liele lieleua o ka mea e ku nei i mua o la« kou, a pii ae la ka leua ipi na papalina o ua keiki alii ala, oiai na ike aku la oia o Piuke no keia, ka mea ana i haawi aku ai i na poino he nui, kau mai la ka lia inaeele maluua ona, kau ae la hoi kona m au lima i ka lae, kulou iho la oia ilalo, a e noonoo ana hoi i ku mu e ruake ai o Piuke iaia, a ke nana aku oe i ua keiki alii Alako ala, me he meu la ua make mua no oin. Oiai o Piuke i liaawi aku ai i kela. apana komo, a ua ike no lioi oe e ka mea heluhelu, o kela apana komo ia Lina Kula, he hookahi no komo o ia mau apaua, uolaila ua like ia mau apaua. Ia wa, ku ae la ka Ui Lina Kula iluua, a hopu mai Ia i na lima o kana aloha Piuke, a huki ae la iaia iluna, a pane aku la ua Ui nei i ke Kiaaina, O ka'u kane keia, 116 ka moa ua like kana uie ka*u, a e kukala aku oe iwaena o na kauaka, ua loaa ka'u kauo, a ualo aku la T ka Ūi Lina Kula wo Piuke iloko uale, 1 ukali ia hc", 0 Einaliīiu ka ui a ke Kiaania, Oiai 0 Piuko ma i uulo aku ai, ua ku koke ae la ko Kiaaiua v pauo mai la i mua o ke anaina, Ua loaa ko kano a ke alii waliiiie o ke Aupuni īluila, irolaila ke hookuu ia aku uei oakou 0 hoi no ko oukou niau lionio, Iloko o keīa wa i ha;\%vi ao ai ke auaiua 1 ko lakou mau 100 hauoli, a hoi aku la kela a ino koia uo ko lakou mau homo iho, a o ko koiki nli Alako hoi a me kona hoa. ua hoi aku la laun no ko laua home mo kn jx>no o!o o ko lana mau maoao no koia moa, aka mahope koke iho no o ka ho? ana o kela mo koin 110 na homo, aia hoi ua puka ho\x mai !ft k» 01010 hoolaha a ke Kinnina.o 01010 ana, E mnlama ia ana ho maro hnno-

. hano mawaēna o Piuke «1 me ka TJi Lina Kuia, ma ka hora 9 eo o keia po, i Na keiaolelo hoolaha i hookomo aku 1 ika hoohnoi ouh iloko oko ka lehule--1 hn manao, u e ninau aua lakou ia laknu i iho, owui keia Piuke ? A holh'h inui hoi keia Piuke ? \ Aole he mea liiki ko hai i koia ninau, ■ a ua l'omo pii no lioi 'keia iiinan iloko ; oke Kiaaina no keia Plhk • 1 Ikn lohe ank ona mea a pau, a lohe aku lahoi ke kaikuahine o Piuke e noho ana i ka poli o kona mau makua, a , no ko kaulaiia «ui o koln inoa kane • Piuke, hoomanao ae la oia o kona kaikunane paha keia, no ka mea ua hai mua mai oia la'u, ina nu e lohe ana i kekahi moa Pmke, ahe kane nae oia, alaila o ko'u kaikunane no ia, a Me he mea la oia no paha keiu, nolaila e aku ana aue nana, malia oia io 110 pa? ha, uā pakele mai nei inai na lima mai o ke kanaka aikanaka, I keia manawa i ku ao ai ua kaikamahine nei, fl iho aku 1a no ka haleo ke Kiaaina, a 1 koua'hiki aua akn, ninau aku la oia i ke J4.iaaina, Auhea la ke kanaka i kajjaia o Piuke kona' inoa ? Pane aku la ke K'iaaina, oi ae no iloko nei. He makemake au e ike i keia mau; - wa iaia, wahi a ua kaikamahine nei. 1« manawā no i hai ia aku ai ka'lohe ia Piuke, a i kona hemo ana mai, ua ike mai la oia i kona kaikuahino eku aku ana, aia wa koke no i hui ae ai laua iloko ona wiliau ake alolia kaikunane a kalkuahine, a hoi aku 3a laua iloko a hoolauna aku la hoi ua Piuke nei i kona hanau mua i maa oka Ui Lina Kula, ana hui pu,ac la lakou iloko o ke aloha oiaio.

Ika lohe ana o Alako a rne Mou do Rost ikawh o mare ia ai oka Uī Lina Kula ame Piuke, ua hoakoakoa koke ae laTa'ua i leekahi puali koa iiui, nona ka heluna i hiki aku ika 2000, a aole hoi i heluia na aliikoa, ua kaliiko ia keia ijo6 koa me na pale umauma aila, e paa ana hoi lakou me na pu a e lewa ana ma ko lakou aoao pakalii na pahi pokopoko, a lie papale huina kolu ko lakoa a me na kamaalahilahi ma ko Lakou mau kapuai pakahi, he poe ika-

ika wale do lakoa a pau, a iie mama ma ka holo aaa, aua wae ia xaai lioi lakou mailoko mai o ka poe ikaika wale no, a'he mau punahele hoi lakou na ka Moi Makali oiai kona mau la e hele aaa 1 ke kaua, āua kapa aku ka M'oi ia lakou, Ka ]io kakele oke kahua kaua o Leba, oia ke kahua e kaaa mau ai na koa kipi a me ka Moi Makali, a o koua mau, koa no hoi keia e hele mau ai i ke kaua, a oole hoi he kau o lakou e pio ai i na enemū. Ika akoakoa ana ona koa, ua hai ia aku Ia ke kauoha, E na punahele a kuu makuakane, i kauoha ia aku nei. oukou e hele mai, eo ka hooko ana aku i ko'y makemake maluna o lea mea nana i lawe pakaha aku nei i ka'u mea i manao nui ai, nolaila e noho oukou me ka hamau, aole e lohe ia keia mea huna, aia ahiki mai'i ka hora S o keia po, alaila e hele aku ai kakou e luku i ko ka hale oke Kiaaina, a koe ke ola okaUiLina Kuln, aolp hoi e hoopa kekahi o onkou iaia, nolaila e malama oukou i keia kauoha. Ua ae aku la lakou, a hōokahi wale no a lakou mea e kali ana o ke kani ae o ka horaB.

X keia manawa ke huliu a ke lioomakaukau uei ka hale o ke Kiaaina no ua mea e pono ai na mea maie, a i ku makaukau auo, ua kali aku 3a lakou no ka mauawa i olelo ia ai. I ka uhi aua mai o ka po, ua ike ia aku ia ua poe hauohauo a me ua makaaiuana e komo mai ann, h ua hauiama hoi ka puka no Inkou, a i ke kani ana o ka hora 8, na piha kni niai la ka hale o ke Kiaaina i na makaikai a mo' I ua poe uuele no ka hoohauohano uua i uamea maio, a ke «oho nei ua mea a, pau a e kali ana o ke kani ae o ka hoia 9; a ike ia aku hoi na mea mai'e. " T ko kani ana o ka horn 9, un piiha mai lana u\ea umve, a aohe o lyua luu e iike ai ma neia mea he inuii, ke aku hoi ©6 i ka l'i Liua Kula he molale ku kilakila o ka Waikiui. A ke leha aku hoi oe ia Piuke, me he mea (a e olelo mai ana, Onaoun ia jni:\ ke pi'i mai owau ke hoa. !

A oiai lana e ku ana 2 mna o ke anaina, ku ae la na kahnnapule ;lunajt hana akn la no hoi e like me ka mea i maa ia lakon., iloko nae 0 keia manawa ana kahuna 0 kamailio nei, komo ana ho wahi iho unku akn ana ma na wawae o Piuke, a ika pau ana: o olelo a kn knhnnapule, Jf hoomaku aku la n pule, a aole i amama ae kaiia pule aiA; al'a hoi, kani ana knknhi pu ifiawaho, 0 keia pn ho lioailona kaua kek, a na ia mea'i hoopau koke ae 'i ka pttte ana o ke kahunapul6 ; a ua lioopuiwaia i hoi ke anaina e keia pu. I Ia wa no i pane ae ai ua wahi ilio nei , oia hoi c( Leina Hiu, a mamuli o kona j ike i.keia pilikia, nolaila ua haalele aku Ia oia ika malama ana i ka moku, ! a hoJ| mai Ia 110 keia pilikia, a oia hoi wahi ilio nei i pane ae ai, E kun jĒaku, 0 waiho aku i kau wahipe ma ka liipa o kau $au aikane, a e olelo aku ialakoa e hoi no ka liale iluua loa, me ka hakaha ole, lio ka mea eia ka poe mawaho kahi i hoopuni ai. Aole i pau. pono ao keia mau olelo a ua wahi Ilio nei, aia hoi kaui ana he mau hanei'i o na pu kaupooliiwi, a lele pololei maila kekalii poka lokoino a ku āku ln, ma ka peahi hma o ua Piuke nei a puka ma kekahi aoao, ao ka nui 0 na poka, ua ku mai la i ka hale, a ua nahaha ae lana puka aniani, a na keia poka hookahi i ku mai ma ka peahi lima o Piuke, oia ka mea na na i hooi loa ae i ka inaina iloko o ua Hapa Ilio Jiei, a huii ino ae la oia, a pane aku la Ike anaina, e moe ika papa hele, a 0 ka wa no ia oke anaina i moeihoai, a huli ae la hoi oia a pane ae la i kana wahine, e noho oe ma keia wahi, a e hele ae hoi au no keia mea e kani mai nei. ..... -

Pane mai la kaua waliine, aole oe e heie, no ka he make aku i^.

I aku ,la hoi o Piuke, he oiāio kau e olelo uitti uei, aka aole oe e hlo i waliine na'u ma aole e kofuia kuu makemake, a puka aku la ua Piuke nei īwaho, ake kaui nei no hoi na pu, a e hihio aaa lioi ua poka ma o a maanei oua Piuke »ei. Hele aku la ua Piuke nei a ku ma ka puka, a eia no hoi kahi Ilio ke ha> hai nei mahope, a ia wa no hoi i pano ae ai ua wahi ilio nei, E wehe oe i kau ili mai loko ae o kou pakeke, a e wehe ae hoi oe i elua opi, a e pane iho oe peuei, Eka īli o ka Lekeona, e lawe ia 2000 koa i ka make mau loa. la wa i wehe ae ai ua Piake nei i kana ili, a paa ae la ma kopa lima, a wek» ae la oia i na opi elua, a nou aku Ia oia i waho me na liua olelo ma ko PiuJie waha, a iloko o keia manaw.a ipu lumi aku ai ua ili ala me he ahi ala e holapu aua, a paa ae la ua n?au koa nei he 2000, iloko oka umii aua oua ili nei, a lawe aku la ia lakou iloko o ka moana, aole i lolie ia aku he wahi leo uwe ona koa, aka o ka halulu me he makaui puahiohio la ka lakou i lolie ai, peia iho la ka heleua oua ili ala, a nalo akuln iioko oua sekona pokole loa, a pau aku la ua poe koa nei ika make, a huli hoi mai la ka ili i o Piuke ala.

Ika ike ana oua mau keiki nei ua pau ko laua mau koa i ka iawe ia i ka iewa, a aole hoi i msopopo ia lana ka mea nana i hana i keia mea, a<?laila, hoii ae la laua me ka mauao e holo 4 aia hoi paa aua na. %awae o.ua mau keiki ala ika ilio Leina Hīu, a kulai ia aku la iaua ilalo. Oiai ua oiau keiki nei e paa ia ana e iieina Hiu, na kahea ae la laua, E Piuke e kii mai oe i kau ilio, no ka mea kokoke maua e mako. I k« lohe aua o Piuke i keia huaolelo oka pilikia, ua holo aku la oia ma kahi o ka leo i pae naai ai, a niuftu aku la owai olua t Owau »o o kou hakn, ke keiki r.lii Alako, e law® aka os i kau ilio iuo," uo ka mea, ho nahu oia, a ua poiuo loa ia maua. Pane at> la kahi ilio» ,e Piuko» oia kau pahi ma kuil aoao noi, o lalau iaia a o oki ike o keia kanaka lapuw£ !e», mai hoola iaia o poioo 00. .'Tirwa hele ae la ua Piuke Aei ma ka aoao akau ©u» wahi ifio ala, a ike iho la oia o kaua pahi no keia a ka lio Lekeoua i mai ai, lalau iho la oia lua pahi aly hapai ae la īluua, a ia wh i p uie a#ai ua koiki atn Alako ala, f fA makom $h*.}