Ko Hawaii Pae Aina, Volume IX, Number 26, 26 June 1886 — He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA Ka Olali o na Aupuni Hui O AETO ELEELE. Ka Eueu hoi nana i wawahi na pani paa o Ainapo. [ARTICLE]

He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA Ka Olali o na Aupuni Hui O AETO ELEELE. Ka Eueu hoi nana i wawahi na pani paa o Ainapo.

Unuhiia no Ko Hawaii Pae Aina. Helu 49XKE KAUWA i hiki aku ai imua o ka Moi, haawi aku la oia ika leta, ia i kona ike ana ina manao, ua hooko ia keia manao o Piuke, a hele mai la lakou no ka rumi a Piuke ma ē nohoaha.

Oiai lakou e aoho aua, huli ae la ua Piuke noi a pane aku la i ka Alii, E ke aiii, i kauoha aku nei au ia oukon, e hele mai e kamailio me &'u no kekahi mea a'u. i manao ai, oia keia, Eia ka'u aikane, ka mon a'a i lawe mai nei i alii a i hooilina no kou aupuni, a o keia keiki no hoi ka'u i oieio aku ai i kau kaikamahine, e noho oia pela a hiki mai au, aiaila na'a e imi kana kane, a oke kane hoi keia a'u i manao ai, nolaila ke ninau aku nei au ia olua ame ka Ui, Pehea la ko olua manao i ke kane? a pehea hoi ko ka Ui manao ?

la manawa i pane like mai ai lakōu, ua pono kou manao, ao ko maua makemake no ia oka loaa o kana kane, a aole hoi he mea a ,ka Ui e hoole ai, no ka mea ua hele a "hai ena pua ike kula."

Lka holo aua o keia mea, ua malama koke ia ke anaina mare ma ua ahiahi nei, aua kp r ka hanohano na hanā o ia po, a hui ae la hoi ka ui oke aupuni Muliwai Mak-i a me ke koiki o ke aupuni Rube, a ua lilo ae la hoi laua i heok^hi. Ike ao aila ae, ua makuukau iho la o Piuke ma e holo no ke aupuni aikauaka, a mamua oko lakou holo ana, ua pane aku la o Piuke i kana aikaoe, Eia au ke hele nei no ke aupuni Aikanaka, a e noho iho ana hoi oe, a o kā'u itauoha ia o©j o keīa kanaka, e hoonoho oe iaia i kuhiaa ao koa aupani, (oia ke Kapena o ka moku a Piuke ma i ho lo mai ai me ke keiki Alako,) a o keia poe hoi he umi, e pakahi oihana oei ia lakou, (oia hoi na sela,) a o ka ltma hale paahao, e hookohu akū oe iaia i Ilamuku nui no ke aupuni/"!? oka panina hope loa o ko'u manao, e hoopaa aku oe ilōko o ka hale paahao i ka poe koa nana au i hoopaa iloko oka hale paahao, a e hoopaa ia lakon malaila ahiki i ka hopena o ko lakou ola ana, a o keia mau kauoha a pau a Piuke, na hooko 110 ua keiki Mon do Rost ala.

p I ka pau ana o ka Piuke mau olelo, ua naue aku la lakou no ka uapo, i akaliia hoi e na alii a me na poe hānohano, aua hele hoi a kanlu wela ka uapoi na kanāka.

Ika hiki ana ' akif o Piuke ma i ka uapo, e lana mai ana no ka waapa, a e noho ana no hoi kahi Ilio Leina Hiu iluna, aia manawa i haawi ae ai ina luJju lima hope a kau aku la lakou nei iluna o ka waapa a holo aku la no ka moku, a ua kamnaina hoi kakon ena hoa heluhelu ika hana i maa i keia wahi Ilio, ka lawelawe ana ina pōno a pau oka inoku, na ka heleuma 110 e pii, a nji r t s pea no e hookueue, ana ka moku no a huli, a he imo ana na ka maka aia hoi na nalo aku la na moku nei, a pau hoi na ike ia ana.

Mai ua la nei no a po a i kakahinka nui o kekahi la ae, halala aoa lakoa no ke aupuni Aikanaka, a po!o ana hoi kahi Ilio, e i ana eia ka aina, lekp ka heleuma, pu-a na pea, a pau na hemahema o ka inoku, hooknu aku la ua wahi Ilio nei ika waapa iloko oke kai, a iho aku la ua wahi llio nei īlalo oka moku e hoala ai ia Piuke ma, E ala eia kakoa i ka aina kahi i ku ai, a i ha kalia wale no ia olua. Iba lohe ana o Piuke ma Ika leo o ka laua wahi Ilio, ua ala ae la laūa a koouiakauk.au iho la, a i ka makaukwi aua, ua pii ae la laua iluna t> ka oseki ame ka laua aikaiiP Malamamokn, a ike akn la hoi ika aina e waiho oaai ana iinua o lakou ua hele a piha ka ua po i na kanaka.

Ia Jakou i kau iho ai iluna o kfi waap&, a liolo uku la iuka oka aiua, aia lakou i pili aku ai, ia manawa no'i ike aku ai ua kanaka i kekahi mau raokn o liuopii pololei mai ana noke awa, kahi lioi e ku nfii o ko Piuk« ma inokn.

Holo mai la ua mau ruoku nei a kokoke ma ka aoao o ko Piuke ma moku, hookuu iho !a ina heleuma, a e welo aua koi ka iiae iua ua kia hope.

Mahope iho o ko Piuke ike ana ike ia mea, ua huli iho Ia oia a pane iho Ia i kaoa wahi ilio, E kuu Leina Hiu, owai keia mau moku ? A nohea mai hoi laua ?

Pane aku la o Leina iīiu, O kela mau moku, he hookahi no o laua wahi i hooaua ia mai nei, mai ke aupuni Mokalma mai ; ,a malia paha ua iohe aku nei lakoa i kau mau hana kupaUaha ame kon mana knpua, nolaila laua i holo mai nei.

īa wa pau aē !a ko Piuke ninau ana. a hui ae la me na makaainana, a haawi ae la lakou ina lon huro oka hanoli, a hoi nui aku la 110 ku hale Kakela kahi hoi a Piuke ma i luakaha ai i na la i hala ao. A ua hele hoi a pihakui o waho oka hale Ina poe hanohano ame na inakaainana e ake ana hoi o ka ike aku ia Piuke a me kana Ui Lina Kula.

Oiai lakou e kilohi a e wahalo ana i ka nani o Piuke a me kana wahine, ua hooho mai Ia na kanaka eku mamuo ana mai ia Piuke ma aku, e i ana, Auwe ! he puali koa nui ae keia e hel6 mai nei, me ko lakou mau aahu ulaula.

I keia manawa i huli like ae ai na mua a pau, a nana aku la a ike io aku la i kekahi puali koa nui hewahewa e e maki poloiei mai ena i ka hale Kakela kahi hoi a na kanaka e noho nei, a i ke kokoke ana mai o ua # puali ala, ua laina like ae la lakou a hūli papu in a la i mea oke anaina, aole hoi he wahi mea a pane leo iki ua hamau na mea a pau.

I keia inanawa, ua pioloke ae la lie anaina, a ona helehelena hoi o ko pihoihoi aia maluna o ka Ui Lina Kula ame na utea a pau, aka o Piuke aole kekahi oia muu haawiua malua ona, aole ku makau a rae ke pihoihoi, aka he manao haohao iloko ona no keia puali koa kupanaha, nolaila huli iho la oia a ninau i kana llio, E kuu knhikuhi pnuone, owai keia puali koa ? A maihea mai lakou f A heaha ko lakou makemake o ka hiki aua mai nei ?

No keia inau ninau a Piuke, ua pane i koke mai la ua walii īlio nei, E kuu I ixaku, 0 keia puali koa, no luna mai o kela mau moku a kaua i ike aku nei, ua moku lioi oke aupuni Mokalina, a i hele mai uei lakou e huli ika mea i kapaia o Piuke, oiai ua lohe lakou nou e kuu haku, aua kau ka lia maeele o ka inakau maluua ona aupuni a pau, no ka mea, ua kui aku ku lono mai ke aupuni Rupe aku no kau mau hana maluna o ka Moi Makali a me ka keiki Alako, nolaila ke upu mai nei na aupuni a pau e hui a e launa kino me oe, ina no ke kaua ano ka hoaloha paha, aka ua hoouna ia mai nei keia puali koa eko lakou moi wahine Makareta, e holo mai e imi a alaila lawe aku imua ona, ana kaua pahi kaua e oki i kou poo' Oiai ua lohe oia nou no ka ikaika a me kou īnana kupana, nolaila, houluuiu ae la oia i kena poe ki iokilo, a niuau aku Ia ia lakou ina he ikaika ame ka mana kupua io kou, ua hoole aku lakou, ano ia mea i lana ai ka manao o keia alii wahine a hoouna mai la i keia puah koa e huli ia oe, nolaiia ke uoi aku nei au i kou oluolu e kuu haku, a i loaa iu oo kekaln kauoha mai iaia mai, mai ku a liele o loaa auauei i ka poino. Ia wa i pane aku ai ua 'Piuke nei, mai makau oe e ku Leina Hiu, e hele kana i mua a niake a ola, aole o hoi i hope, a mai makau hoi oe no na mea a pau e hiki mai aua imua oko kaua mau alo.

Oiai uo laua nei o kamailio ana me kana wahi Ilio, aia hoi hele niai la ka Alihikaua itui a komu ni'ai la iwaena ona kanaka, a ike mai la oia i keia kanaka ai ana i ike ole ai mamua, a e noho aua m« kona aono koknhi mea i Uke pu ko l:ut!i ui.

Ko koia ike auu o un alihikaua noi i keia uiau mea ui, huli ae īa oia n puuo ae la i kekahi kauaka, Owai la ka inoa o kela kauakn ui a uao kela wahine ui ?

Pana aka la ke kanaka, o Pinke k*>ls ka ikaika a me ka mana kapna hol, oia noka mea nana i pepehi iho nēi ke makou kupua ino a a oukou i lohe wa!e ai no ke kaulnna o kt*ia anpnni i kn aikanaka, a nana i pepelii ua Piliknn ala, a aole i iko ia kahi i wailio ia ai o kona kino. ■

Ika lohe ana o ka Alihikaua i keia mea, ua pau ae la kona manao ka !nhi ika imi hon aku, oiai ua maopopo iho la no iaia o Piuke uo keia o kana mea e hnli nei. Nolaila hele Sltu la oia aku i mua o Piuke, welie ve la i kona papale a haawi aku la i kei '-oomaikai ia Piuke, lalau iho la oia I »,e--kahi palapala iloko o kona kuka a wehe ae la, ā haawi aku la ia Piuke, laiau mai la oia me ka haawi pu ana mai i ks hoomaikai. Wehe ae la oia i ua pepa ala, aia hoi ike iho la oia i kekahi mau huaolelo i kakauia penei: Aupuni Mokalina Viuno Dola

Ia oe e Piute, ka mea i kau ia ka weli ena aupuni a pau; Alolia ae:— Owaa keia o Mabaleta ka Moiwāhinē 0 ke aupuoi Mokalina, ua lobe a ua piha na pahu kani o ko'u mau pepeiao no kou raana ame kou ikaika kupanaha, aua lia ka ili ona aupuni eae i ka makan nou, aka o ko'u kino wahiue aole i ili iho ia mau haawina he makau wale maluna o'u, ua aa aua lana kuu manao e ku i mua o kou alo rna ka ikaika o na lima a me ka o: o ka kaua mau pahi kaua, ake hauoīi nei kuu pimwai e moleu koke no kou pōo ia'u iloko ona aekona j>okole loa mai kā'u pahi kaua ae, nolaila i kou wa e ike ai 1 keia manao, e haalele koke aku oe i ke aupuni kahi au © noho ala, a e holo mai, ina nae he koa oe a he ikaika, a e hakaka pu no kaua. Owau no. Ka Moīwahīne Maealēk'a. Ika pau anaoka Piuke hehiholu' ana i ua !eta nei,' hohola ae la na hiohiona oka hoihoi ma kona mau papalina ahe mau mino aka o ha henehene ke ikeiaakuana maluna ona, a'pane ae la na Piuko nei, E ka Alihikaua, ka Elele hoi ake alii, e hoi oe a hāi aku i kon moiwāhine, ē hooko aku anā au i kona makemake i ka umi o na la mai keia la aku, ano ka nui māi ona pilikia ke kumu e hiki koke ole aku ai. nolaila e hoi oe a hai aku e like me kā'u mea i hai aku nei ia oe, -

Ika lohe aua oka Alihiakna i keia man mea, kaaoa mai Ia oi# me ka hoomāikai ana, a huli hoi aka la no kona paali koa, a maki aku la no ka uapo, "kau aka la malnna o na moku a hoi aku la no ko lakou aupuni r:e ka hauoli oko lakou manao 110 ka loaa ana 0 Piuke. Mahope iho oka hala 1 ana ona la holo Bia lakou ma ka moiina, ua ku aku la lakou no ka aina, oa hui āku la lakou me ka Moiwahine, a hahai aku la ka alihikaua i na mea n pau a Piuke 1 kamailio eku ai, ame ka liaanou pu ana-aku ikauia me ka nani oua Piuke nei e like me ka mea aun Moiwoliine nei i lohe wale ai mamua, aua hui pu aku la hoi na koa ma ia ano no ka akena ana ika nani o Piuke a me kana waliine, mai ka poe i ike maka a me ka poe i ike maka ole, he hookahi wale no a lakou olelo, no ka ui o Piuke-

I ka !ohe 'ina o tia Moiwahi'ne Makaleka nēi \na olelo aka alihikaua i hahai aku ai, pane ae la oia, E ioake io ana paha au īaia,—aka, o ka wahine ana ka mea aloha i ka hoka 1 ke kane o!e. O keia iho la na olelo hope ft ua Aliiwahine Makaleka ala.

E waiho kakou e na lioa holuholu 110 ka moiwahiue Makaloka, e kuko ana no ka moku oke poo o Piuko iala, a malia e moku 10 ana uo paha, nolaila e kamailio ae kakou 110 Piuko,

I ka hala ana aku o ka puali k>">r., ua hai pokolō ae la ua Piuke uoi uo ke ano o kela puali, a ua ia ka pihoihoi oke anaiua, aua hai aku k ua Piuke uei i kona inanao, o h<x»noho aku ik»a m i kuu aikane, kuu hoa make ona ale oka moaua i moi no oukon, a o kaoa olelo ka oukou o hwlohe, a oia hoi kein e noho uei, a hoop£*OH* la hoi «a Piuke nei i kaua olelo Kuh, a «a hoopih» »ka lewa uie na teo huro, a hoi aka la hoi kela a me keia i»?a uo bo takou mau home iiio me ka h.woli.

I k» hoi ana aku o ke nnaina ua no ho iho U o Piuko iuh, mo kekahi poe

i noho akn no k» pan o!e oko makemake ia Pinke ama ka Ui oke anpuni Hnila, ana mal&wa ia na lealea he mii ma na !a ila, ai ke ahiahi nna iho, na hoi nkn 1a na niea a pati, n lmulfc nku K hoi o Pinke ma hooluoln.

Oiai o Piuke ma e hoolaolu «na, na kaia īon ia »iku la ka TTi Lina Kula o ka liiamoe, a o Piuke hoi ao!e e hiki iaia ke 'hiamoe, uo ka mea na komo mai Ia Hokō'ona na hoomana« kela leta, aua lilo ia he mea nonā e, noonoo nui mai ke ahi&hi mai ahiki wal? ike kani ana okn hora 12 o ua po ala, i» uo ka po?io oīe o kona noonoo, nolaila hoala »ka ala oia i kana aloha, ika pane aqa iho, , E kuu aloh&' e ala, no ka mea ua makemake au e holo kaua i keia po no koti aupuni, i ike koke aku ai hoi kaua ika maka o ko,u mau makua.

M&i keia mau hnaolelo a Piuke 1 pane iho ai, ua lohe koliuliu a#la o Lina Knla, a puoho ae la oia a "pane ae la, O ko'u makemake loa ia oko kaua hiki koke aku, oiai, ua hai mua'aku au i kuu mau makua, ina aole bu e hiki aku iloko ona mahine eono, alaila e hoomanno iho o!ua ua make au, alaila huli ae olua ia'u, a oiai hoi ke hookokoke mai noi na la hope o ia manawa, a nolaila e hiki mua kauamamua o ka pau ana o ia manawa.

No keia mnu olelo aua Ui nei, ua hauoli loa ia ko Piuke manao, a ala loa Āe la laua nei, a hoala aku la i kana aikane, E kuu aikane aloha, eia maua ke haalele nei ia oe i keia po, a e noho oe 1 ka pomaik;ai i loaa ia oe, a e nana mai ana no au ia oe i kou wa e pilikia ai, a mai'ho a hanaino i kou mau kanaka, e noho me ka oluolu, a i mākemake oe i wahine nau, e lawe i kekahi kaikamahino ponoi o kou aupuni, n oia ka'u kauoha ia'oe.

mai la kaaa aikaoe 'Malamamoku, e hooko anā au i kau mau kauoha pau, akā ke hoohiki aku nei au imua ou, aole au e mare ana i ka nyahine ahi* ki i ka wa e'loaa ia oe o kekāhi wahine i kapaia kona inoa o Manu Polu, alaila' 0 ka'u wahine ka hoi ia e mare ai, ke j loaa oia ma kau huakai hele, a ina aole pela, aol" no au e mare ana i kekahi i wahine a iho aku ko'u kmo no ka lua kupapau. [He haupu mua'pahano keia Malamamoku e loaa aiia no he wahine 1 kapa ia ma ia inba,~*iiol&ila oia i koho mna ai, aka aole no he oioi mna i nele i ka loaa.]

No keia mau olelo a kana aikane, ua hene īho la ka aka aua Piuke nei, a pane aku la, e liooko no au i kau kauoha, oiai o kaua wale no kai alo ike anu a ,me k® koekoe oka moana, a i kolu ika kaua ilio nei, a o kou make 'make wale iho la no ia a'u e hele ai e huli ? ' Paoe aku la kana aikane, Ae, oia wale ihP Ia no. īa wa i makaukau āe āi o Piuke ma iio ka hoi ana, haawi ae la na lulu lima aloha me ua waimaka o ka Malamamoku e helelei aaa, a hoi aku la hoi o Piuke ma me ka laua ī!io, a noho iho Ia hoi keia.

Ia lakou uei i kau aku ai īluna oka oioku, ua eleu ae la kahi Uio raa ka ua haua maa mau, hiu ika heleuuia, uu na pea, wiliwili ka liue auo ke au-' puui Huila ka pahu hopu. A iloko o 1 keia mauawa ke holo nei ua moku Kla me iie makaui koua ala epa ana i ka ili kai» a uiai ia mauawa i haalelo ai i ke aupuui aikauaka ahiki i ke ao ana, hookomo aua ua moku kupua nei no ke awa o ke aupuui Huila, auaikokoke mai la uo ua kauaka oka mok.u no keia o ko lakou aluwahiue 1 ia ai uolaila hoi ia aku la ka lohe i 3loi. oka moku o kau kaikamehiu* i lawe malu ia ai, ei ae ke hookoujo mai npi, na helo a lnluu kona maa kia i na hae. I ka !oho ana o ka Moi, ua hoomanao ao 1a oin, oin paha kana kaikamahino ilnna me kana ,k»nc f a i 010 ho poo paha ko Inna. Ike knanaoua moko ala, nakeko hoi ka holenma i!a!o, haule na pea, a pan ne !a hoi na heoaah&im a pau, a hookuu tho !* ua waln iRo nei i ka waapa, a he!o Rku !a <* honla ia Piuke ma 4 a pane iho !a na wahi ilio nei, a!a hoi paha, kakon la ua ku i la nina, ka »oe no ka olua, (A mahn*