Ko Hawaii Pae Aina, Volume IX, Number 27, 3 July 1886 — He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA Ka Olali o na Aupuni Hui O AETO ELEELE. Ka Eueu hoi nana i wawahi na pani paa o Ainapo. [ARTICLE]

He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA Ka Olali o na Aupuni Hui O AETO ELEELE. Ka Eueu hoi nana i wawahi na pani paa o Ainapo.

Unuhiia no Ko Hawaii Pae Aina. Helu 50. Ia wa i ala ae ai laaa nei a ua na ae la, a ike ae la laua, eia ka ua ao io, nolaila, komo iho Ia laua iko latta lole, a pii ae Ja iluna o ka moku, & nana aku la hoi i ke kulanakauhale o ke aupuui Huila, me lie eheu mana ala ka waiho wai i mua oko laua nei alo, nana aku Ia ua Ui nei a ike aku Ia ika pua mai oka puoa oka home o kona maa makua, huli ae la oia a pane ae la i kina aloha Piuke, E kuu aloha, o kela hale e oili mai la ka ka puoa, a e welo mai }a hoi ka hae ma koaa hawiai, i waena konu o ke kulanakauhale, oia no ka home ponoi o kau aloha nei. Pane mai la ua Piuke nei, akahi uo au a ike i keia aina, a he oi aku ka hoi ka maikai ame ka nani o keia aina, a oiai akahi no au a ike pono i kona ano, efa ka oke aupuni Huila keia e kaulana nei. I keia wa 1 hoomakaukau iho ai laua nei e lele i uka oka aina, aua hele hoi o uka a lehau i na kanaka, e ake ana e ike mai, owai la na malihini o okeia moku. _ Ia Piuke ma i kau iho ai ilana o* h waapa, 'holo aku la lakoei nei i uka malalo hoi o ka lawelawe ana a Leina Hiu e like me ka mea mau iaia, ai ka pae ana aku i uka, aia hoi ua ike koke mai la lakou 1 ko lakou aliiwahine e noho aku ana iluna oka waapa, me kekahi keiki opio lua ole o ka nani. la manawa no 1 haawi ae ai na makaainana i ko lakon mau leo huro me ka hoomaikai ana iko lakou mau alii, a maluna hoi o Piuke ko lakou malialo nui, i ke kanaka ui. Mahope īho o keia manawa a na kanaka e huro nei, aia hoi haluln ana ke kaa moi ika uapo, aole oia i holo mai 110 kana il'ia'i holo mai oia e makaikai no ka moku ame ke ano o kona hiki hou ana mai, no ka mei ua nalowale aku oia no kekahi mau mahina.

Ika hiki ana aku nae oua moi Hei ika uapo, ua halawai koke m&i !a oia me ka lohe, eia kana kaikamahme kana hunona iluna oka uapo kahi hoi a na makaainana e lulumi ana, aiioko o na minute pokole loa, ua halawai mai la kana lei aloha he keiki ame Piuke ka hui ae la lakou iloko ote aloha oiaio oka makua ame ke keiki a kau ae la maluna oke kaa, a holo aku la no ka hale alii, ake hahai pei no hoi na makaainana e ake no a papa leo pu me Piuke, a o kahi īlio Leina Hiu hoi, ua hoi aku la no oia iluna o ka moku. Oiai latou nei e holo ana no lra h&le alii, ua palaka na mea a pau a e nolio ana lioi, komo ana ke kaa ilpko oka P 8 » R e ana hoi na koa oka moi ma' ka P u ka, haawi aku la lakou nei ike a a o * o * 0B R^u no ka hale alii. la lakou 1 komo aku ai iloko o ka hale alii, ua halawai koke mai la o Piake ma me makuahine o kana aloha, aua lul'u ma pu iho la !aVou iloko o ua kuunk a ke alohei, a 1 ka mao ana utv Ift na makua, ahe h'aliai hoi kn ua Ui uei no kaua huakai mai ka ī'ow a ika hope, amo na mea i hana is ® Pioke ma ua helu aku nei i hala n >akoa bdi i ike ai, a mahope iho o keia mea, ua haawi ae !a hoi na mak«a i papa aina na ka lana mnti keiki, ai ka makaukau ana, tia nane akn !a lakon no rumi aina, ft noho iho !a !ako\i i !ato © ai ai, oiai xia hele a hotipo lewalewn, Mahope iho oka pau ana o ka lakou paiua, ua haawi ae la ka moi 1 kahi olelo kuahaua, c i ana, B he'e mai ua poe a pau e ike i'ko lakou man ani, mai na alii, ua knhina ana makaainaua a piu»

Ika hiki ana aku o keia mao olelo i mua oua kuLīmh, ua inakaukaa mua lakoa a e noho ana, a aole hoi o na makaainana, no ka mea eia no lakou mawaiio o ka i noho «i, a ua komo mai la hof Takou iloko oka pa alii, a ua ike hoi lakou i ko lakou aliiwahine ame kana kane, aole i maopopo ia lakott o Pinko keia kanalea ni, aka ua lo|he wale no lakou ika inoa Piuke amē , kona ikaika, nolaila, olelo aenei kekahi poe, Ina no hoi paha o Piake ke kane ako kakou aliiwahine, ka mea i kaulana i ka ikaika a me ka nani, aka ua hiki no, ua nani no hoi kei i, a malia aole paha i like ko Piuke ui me keia, a «a kohu no laua nei, o keia iho !a aa olelo a ua poe neiUa hoohala ia keia la okoa no ka ike ana ia Piuke ame kana ui, ama ka po ana iho 3 ua malama ia he anaina ona hana leaiea ma ka po ana iho, a uamalamaia me ka maluhia āhiki i na hora oke aumoe, a hookuu ia aku la na mea a pau e hoi no ko lakou mao home iho. Oiai na kanaka i hoi aku ai no ko lakou mau home, huli ae la ka makua kane o Lina Kula a ninau aku la i kana kikamahine, Owai ka inoa o kau ka ne ? O Piuke kona inoa, a aole anei au i | hai mua aku ia oe ? Ia manawa pane hou mai la kona makuakane, O Piuke anei keia ka mea 1 kaulana i ka ikaika kupanaha ? Ae, oia no.

Iloko o keia mau olelo a laua nei, ua paili ae la ua makuakane nei ī kona man lima a olelo hou mai la, E kuu lei, e ola mau loa kaua ike Akua, no ka mea, ua laki oe a pomaikai hoi kaaa i ka loaa ana he mea nana e hoopakele ia kaua, a akahi no a ola keia mau iwi. O kou mea no anei. keia nana i hoopakele mai na umii paa ana ake kupna Aeko Eleele ? Ae oia no keia, a oia nei no hoi ke kane a'u i olelo aku ai ia oe e hele au e huli. I ka pau ana o ka laua kamailio ana aa hnli ae la ka moi a kukuli iho la i .mua o Piuke me ka huomaikai pu ana akn, a panai pu aku la no hoi o Piuke, a hoomau hou aku la no lakou nei 1 ke kamailio ana no kekahi mau hora o ia aumoe. Ikeaoana .ae, ua kukala hou aku la ka moi i kona mau makaainana e hele hou mai e ike ia Piuke, ka mea hoi i kaulana a puni ke ao nei no kona ikaika. 1 ka iohe ana ona kanaka o Piuke a6 ka keia, ua heie hou mai la lakou, e ike mai ka poe hanohano a i ka lopa, a aole i ike ia kekahi Ia kanaka ma ke aapuni Huiia e like me keia, moe kaoo ina ka&aka i ka ua. mea o ka makemake e ike ia Piuke aua ike lakou max ua la nei a po, aua hookuuia aku la ke anaina o hoi. Mahope iho o ka hala ana o hookahi pule oko Piuke ma noho ana, a i ke kakahiaka oka hiku oka la, ua pane aku la oia i kana aloha Lina Kula, e knu eloha, e oluolu oe e hookuu mai ia'u e holo no ke aupuni Mokalina, ma« lalo hoi oke kauoha & ka moiwahine 0 ia aupuni, i kauoha mai hoi ia'u e ho lo aku au a e oki mai oia i kuu poo, ua piha ia au ika inaina nona, nolaila e ae mai oe ia'u e holo ae au e pepehi 1 ua moiwahine ala. Ika lohe ana o Lina Kula i keia mau olelo, ua pane koke mai la oia, ao!e au e hookuu aku ana ia oe e hele, no ka mea aole 'au i ike aku ia mea a me ke ano hoi o kona manao ana pela, oiai ua maopopo no ia oe heaha la ka eha aka wahine ke hakaka, nolaila mai uilani kou mauao no ka hele e kuu aloha.

Pane aku 1« o Piuke, e kuu wahine alia pali» oe * aua ia'n, 110 ka mea ao!fr kaua i ike i koua ikaika ole, a akahi w&le no hoi mea nana au i aa mai nei e heie aku au e hakaka pu me ia, malia paha, ua ike no oia i kom. ikaika ame kona maua paha a kaua i ike ole aku ai, a he mea hilahila !oa hoi no'u no ka mea i kaalaua ka ikaika, ka hohe wale aua i ka w&hiiie, a iua e lohe aku aua na aupuui e i ko'u hohe, alaiia e manao mai ana lakou, aole o'u ikaika, a o ko'u hopena he uiake, nolaila ke noi aku iiei au ia oe, o hooknu mai oe ia 4 u, iloko o aa la 5, n i hala iu mau la, hoo mauao iho oo ua make au, a o ka ain» oo nei noho iho.

No keia mau olelo a Pluke, kulou iho la o Lina Kula īlalo me ka helelei. ana Ihoo kona mau waimaka, ano kekalii mau uiinule, uea uo la oia ilumi a x>ane mai l]a, K kuu alohu, ho tne« kaumaha ia'u ku hookuu unu aku j'h e liele hookaji, no ka mea o'kahi 'm o hele aku ai, he wahi pohihohi loa ia ma ka noonoo ann, nolaila !»e 120 au e hooleuu ia 90 ina owau kekalii e hele pu, a iaa aole au e hele, aole loa an e hookuu aku ££& ia oe. Ika lohe ana 0 Piuke i keia mau olelo, pane koke akti la oia, he ae no au i kou manao e Jiele pu kaua, eia wale uo ko'u mea kaualua, malia pahn he huakai keia na ka make, alaila peliea ]b oe, o ko kauā make pu no pahaia ? Ae, o ko'a manao no ia, wahi a Lina Kuia. E kuu Lina Kula aloha, aole loa au e ae la 00 ehahai mai oe mahope o'a, e uoho oe a e kali ia'u iloko oaa la 5, a e hoi mai no au, mai hopohopo no'u. No ka ike ana o Lina Kula ua paakiki loa o Piuke no ka hele, nolaila, pane aku la oia, ke hookuu aku nei au ia oe e heie, eia nae ka'u kauoha ia oe, a.o kau hoi ia e malama ai, oia keia: E hele oe ahiki ike aupuni Mokalina, e noho e ai, a e inu e like mo ka makemake, a hoonahi a'u mea papa loa aku ia oe, Aole e kau ka lepo oke aupuni Mokalina maluna ou, a i hoolohe ole i keia, nole au e wahine ana nau, a he mea maopopo ole ko kr.ua hui hou aku inahope, ame ka nui oka hana e loaa hou ai au, aka i malama oe i keiā kauolia, alaila aohe olelo atia no ia, nolaiia e malama.

Ika loke arta o Piuke i keia m&u : olelo a kana wahine, pane aku la oia 4 0 kau kauoha ua maopopo ia ia'u, nolaila aole au e hookau mai i ka lepo o i ia anpnni maluiia o'u. Na kakoa e noonoo e na hoa i keia kauoha a Liua Kula, o ka lepo hea la keia ana e olelo nane nei. Noluila pane Uqu aku la ua Piuke nei, oJca pau ae la no ia o kau mau kauoha ? Ae, oia wale iho la no a e maloma loa nae 00. Ua hoolohe au i kau mau kauol i na wa a pau, a e noho hoi oe me na makuaokaua, aole hoi oe e hopohopo no'u, no ka mea he huakai ka'u no ka pomaikai. Iloko o keia mau olelo a Piuke, aole oae he wahi mea a mao ae oka ukana ake aloha, oiai mai ko laua wa i mare ia ai ahlki i keia hora, akāhi no laua a kaawale, aole nae ia he me'a maikai 1 ko ke aliiwahine manao, nolaila* ku ae Ia oia iluna me na wāimaka e hiolo ana a hele aku la no ka rumi o kona mau makua, a hāhai aku la inu mea a laua i hana ai, a i ka lohe ana o kona mr\kuakane i keia mea, ku koke ae la oia iluna a hele aku la ma ka rtimi o Piuke ma e noho ana me ka hahai pū ana abu no o Lina Kula. Ika ike ana mai o Piuke i ke alii, ku ae.ia oia iluna a haawi mai Ia i ke aloh« kakahiaka, a panai aku la no hoi ka moi, a ia ia i ninau aku ai, Heaha iho nei keia o olua e na keiki ? Pane aku la o Piuke, aohe mea nui, i noi aka nei au ia ia nei e hookuu mai ia f u e liele no ke aupuni Mokalina e kaua ai me ka moiwahine Makareta, no ka mea ua kauoha mai oia ia'u e ho1q aku, a e moku no kuu poo i kana pahi kaua, nolaila i noi aku nei iaia uei, a pehea la ia i kou manao, ua hewa anei au ? Pane aku la ke alii, aole oe i liowa, e holo oe, a mai hoolohe hoi ika olelo a kau wahine, īna t»a ike oe o mako ftna no ia oe, alaila ano ka manawa e liolo, mai kali.

I ka lobe aoa o Lma Kula i ntv 01010 a koua makuākane, ua kahalm !oa ai kona manao, a i iho la iloko ona, kn» no paha o kuu kii ana akvt nei i kuu maknakane n e kokna mai awa la hoi oe ia*u ma ka aua ana mai, eitv kā nn like noko olua raanao, a lieaha 1a aunei hoi ka hewn, lvooko ia aku lioi i ko ka makemake e kmi kane.liuli ae la ua Lina Knla nei a pano aku 'a ia Piuke me na haolelo huhu, 1S holo oo e kuu aloha e Hke me kou uiakemake, a e tioi mai hoi oe nia ka aniua 1a o ka lima o na la mai kek la aku. a e hoomauao hoi oe no*n a me kau olelo kauoha ia oe, a pela hoi au e hooman&o ai uoa a hiki ko kaua hm hou ana. x I k«ia %<a m \\i ae la o Tvuke ilana

a pane aku la, eka makua.ame ka'u aloha, aloha olua, eia au ko liele »ei a hoi mai iloko o na jioxa hope 0 ka licu.a o nu la mai keia la aku, a lele mai la kana wahiuo e honi» a pane aela, aloha oe u aloha au, pomaikai paha ko kaua hui hou aku mua. Il'>ko 0 keia mau q|ely & Liua Kula, Le meii ole '.y«]o no la ia Piuko, oiai ua hau ka puu oua Piuke ala, e ake no a J kf, maka i kana mea i manao nui ai, e ake no a halawai me ka mea i inaina ui, a e hoohana_hou hoi i na aa kakauha o kona mau lima, Huli ae la hoi ua Piuke. nei a lulu 1 lima me ka moi, hopu ika papale kau i i ke poo, hele na wawae ano ka uapo i hoi ka pahu hopa, n ika hiki ana aku ,i ka uapo, ua ani akn la kona mau īima i kana wahi Ilio e lawe mai i ka ! waapa. Emoole no hoi halulu ana ka waapa ma ka aoao oka uapo, lele iho Ia ua Piuke nai iluna, a īiao aku la kahi Ilio e like me kana ano ha»a mau, a kau ana laua nei iluna o K.a moku. Ia laaa nei "iluna oka moku, pane aku la o Leina Hiu, E kou haku, mai holo kaua, 0 poino auanei 0 hope nei. Pane mai la o Piuke, ina pela e noho oe e Ika wahine a kaua, aola e emi iiope, ko,'u manao, ipaua a make a ola, a ina.ua ike poino ke hiki mai ana, alaila ano ka maaawa eau koke oe i uka, a e malama i ka maluhia o ka wahine a kaua, a q k&'u kauoha t ia oe, a i hiki mai ka poino. alaila p ljana oe e like me ka ijs;aika i loaa ia pe, mai makau, e au koke oe no ka aina. Ia wa pano aku la ua wahi Ilio nei, ae, e hoolohe no au i kau mau olelo a pau, lele īho la ua wahi Hio nei iloko o ke kai a au aku la i uka o, ka aina, a aia hoi ka Ui Lina Kula ma ka uapo iluna 0 kona kaa kahi i kiliaai ai i kona hainaka me ua waimaka e helelei ana, a ike mai la oia ika laua ilio e au aku nna, a i ka pae.ana aku, kahea mai la nia 1 kn )ku u ] Irt | 0 a^u ua wahi Ilio nei a lelo aku la uunāo ke kaa a noho iho" la ma na wawae 0 kona haku wahine. Huli iho la o Lina Kula a uinaū iho la, hoi tdai nei ka hoi oe, haalele aku la oe i ko haku. 1

Pane ae la ua trahi īlio nei, i hoi mai nei au e malama ia oe. Ika lohe aūa o Lina Kula i keia mau olelo, ua maikai ia i kona man&o, Maānei e na makamaka heluliela; e waiho ae kakou ia Lina Kula me na waimaka a me kona hainaka e kiliam ana, a e nana 'ae hdi kakou no Piuke e hooko ana i kopa jaakemaks no ka hele e ike i ka lepo o Mokalina. ; Oiai o Leiua Hiu i hala mai ai, uana ae la ua Piuke nei, aole oia i ike i kana mea e hanā ai i h'iki ai hoi ika heleuma ke pii mai, nolaila hele aku la oia a manaua o ka ihu, pane iho Ia oia i kona mau linaa punahele, Ano e kuu mau lima panahele, eia au ke hookauwa hou nei ia olua ma fca huki hou ana ika heleuma iluua, nolaila e hooko oluae like me ko'u. makemaVT

Ia wa kulou iho la oia a lalau iho la koaa mau lima ike kaula hao a huki mai laf iluna, a ua like me ka mahu ka limā4s ua Piuke ala a kau ana iluna, hele aku la oia na kahi e huki ai na ( pea a huki ho la, a ma na pea i huki mau ia ka' Pū*ke i manao ai, aka ika huki ana keia, ua hihia wale m&i la no kekahi ma&pea h h wkahi no ka pii -like ana i ka ua mea o ka holo i ka huki pna 4 a oka wa no hoi ia i huli pono ae ai ihu oua uooku ala iwalio oka moana, aole ivae 1 īke o Piuko mahoa la ka ihu pololei e noio ai no ke «upuni Mokalina, nolaila hoi aku la oia a mahope, ku iho la oia noonoo uo kekahi mau miuute, a hoopuka ao Ia oia i keia mau olelo, E keia moku kupua ' a kuu hoa aloha i hoouna mai ai la% be olelo nei au ia oe, © lawe pololei oe : ia'u no ke aupuni Mokalina, kahl hoi ■ a'u e kau nni nai. Ina aole oe e hooW i ana i keia kauoha a'n, alaila e wawahi i no au ia oe ma ka moana nei, a hook»i hi hoi ko k#ua inake like ana.

la manawa i !rati &e a\ kaihw owa moku a!a no ke knkn!vv akan, a holo aku la n,"! rAokn nei me ka mama i loaa iaia, hewa ? kK wai ka ua mea oka ho. lo ona moku n%i. Oke anponi MokaHna. he anpnni kn mamao mai na anpnni akn a pan, aka i\oko nae ola mamao, Ae mea ole wate no ia i ka mokn knpu*o ka Muliwai Make. ; fA «hiJ i \ .