Ko Hawaii Pae Aina, Volume IX, Number 36, 4 September 1886 — He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA Ka Olali o na Aupuni Hui O AETO ELEELE. Ka Eueu hoi nana i wawahi na pani paa o Ainapo. [ARTICLE]

He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA Ka Olali o na Aupuni Hui O AETO ELEELE. Ka Eueu hoi nana i wawahi na pani paa o Ainapo.

Unuhiia no Ko Hawaii Poe A ina. Helu 59. PANE AKtJ la kekahi o lakou, E ke kanaka ui, lie mea ka makou i lioopaapaa mai nei, mai ko makou wa i Loi ai ahiki i keia mauawa, aole makoa i hiamoe iki. Heaha ua mea ? wahi a Piuke. Eia ua mea ala, ua liai aku oei au ia laua nei o Piuke no oe, e like me ka'u mea i hai mua ai, aua hoole mai nei laua nei me ka olelo mai ika mahaoi, a oia ke kumu oko makou Uoopaapaa a hele mai la imua ou me ka manao nau e hoike mai'ka oiaio, Ia inanawa i pane aku ai ua Piuke nei, na ui ake Kuhina, e manaoio oukou o Piuke aa, a iaa aole oukou e manaoio ana, alaila, pela no oukou e kokua oie ia ai, nolaila e hoi oakou mai pane aku i kekahi poe okoa, aka e malama no oukou iho i loaa ka pomaikai. No keia mau olelo a Piuke, ua hoo pau loa ia ae la ko lakou manao kanalus, aole makouehoi houanaehiamoe, e noho no kakou peia ahiki i ke. ao ana, no ka moa ua pau ka hora 4 i keia manawa. , īa wa pane aku la o Piuke, aia no paha ia i ko oukou manao, aole me a'u ia, no ka mea, o ko'u huluaa ia oka papa leo nō. Ia wa, noho hou iho la ua mau ui ala a papa leo pu iho !a me Piuke, a mai ia manawa hoi ahiki loa ike ao ana, ua hoopiha loa ia na ni 3 me na manao hōihoi, oiai hoi ua Piuke nei e kuu ana i na mapuna olelo wai pahe, a komo aku la iloko ona puuwai oua poe ui'ala, a nona paha keia,

"A pane mai oe •*: Olu iho au." c A mamua ae o ka manawa e ala mai ai oko lakou mau makaa, ua hoi aku la lakou no ko lakou rumi, a noho iho la no o Piuke no kona rumi. E na hoa heluhelu, e waiho iki paha kakou ike kamailio ana no Piuke, a e kamailio iki kakou no Lina Kula, oiai aia no oia ma ke aupuni Huila kahi i nolio ai, aua haalele aku, hoi kakou , ia ia e noho ana. iloko o na manao ka-, umaha o ke aloha kane, a ke waiho nei ; hoi kakou ia Piuke ma ke aupuni Hao me kona ola kino maikai, a e kilohi ifei iho kakou no Lina Eula ame ka HIo hou ana o ke Aupuni Uwea. Olai o Liaa Kula e noho ana me ke | kaumaha ame ke aloha no kana kaue, a aole hoi oia i I.ohe iki no ua mea e j pili ana no kana kane i keia manawa,, ua nui na imi ana ma o a maauei o ka; aiua, a e ninau ana no Piuke, aoīe nae he mea hookahi i hoike mai, a i kela la keia la e ninau mau ana uo hoi ua Liua Kula ala fkana no Piuke, aka, oka huaolelo i pane ia aku eka Ilio, Aole i make o Piuke, aka, eia no oia ke ola nei, a he mea paakiki loa hoi ia'u ka huli ana aku i kona wahi e noho nei, ao ka Lina Kula hana no ka ninau, a o ka Leina Hiu no k» haina. Oke Aupuni Uwea hoi eua kaikamahine o Aina Po, eia no oia ke waiiho nei iluna oka moku Kupua, aua ike no o Aeko Eleele 1 kahi i waiho ai, aka ua makau oia no ke kii ana mai o make oi», oiai he moku kupua keia uo ka lio Legeona, nolaila ua makau loa ua Aeko Eleele ala i ke kom > ana ma na palena o ka lio Legeor i. Aka, ma kekahi la, ua ulu ae la k r . manao iloko oke aliiwahiue Liua Knla, e holo oia uo ka uioku kupua, malia o loaa paha iaia ho mea naua e hooluolu i kona mauao aloha i kana kaue, uolaila, ma kekahi la, ua dlelo aku la oia i kaua wahi Ilio, e hoio laua iluua o ka moku, a ur ae mai la uo hoi kaua wahi Ilio, a ua eieu ae la hoi ua koa uo ka hoe ana aku iko lakou aliiwahiuo iluua oka moku.

olai lana i holo aku ai a kan iluna o ka moku, ike aku la keia i na wahi a laaa e noho ai me kana aloha, hn waie ae la no kona aloha, a hiolo iho la koiia uiau wainiaka, ni ka mao ana ae, ua. hele huli ftku la ua ui ala iua e loaa ana kekahi wahi lole o Piuke> ā 0 kekahi mea okoa ae paha, aka iaia ē Imli hele ana, ua loaa aku īa iaia ke Aupuoi Uwea o waiho ana maluua o ka moe, a lawe ae la ua aliiwahine nei a paa iho la iloko o kona lima, a pane iho la, eia ua anpuni lapuwaie nei, e ike aaa oe iko hoolei ia e a'n iloko o ke kai. la wa pane aku la kahi Ilio, mai holoi 06 i kena mea, mahope auanei aole e loaa hoa ko kane. Pane aku la ua Lina Kula nei, no I keaha ka mea e loaa ole ai ? Heaha ka i waiwai o keia mea '? E hoolei ae iloko !o ke kai, a pahu ana ua aupnni nei ilo'koo ke kc.i 3 ua ku malie iho' lakahi īlio no kekahi mau Aekona, manao iho |la no hoi keia e kii hou, aka, noonoo hou īho la oia, ua hiki no, i kumu e ao ia mai ai no ke aliiwahine, ua huh* loa nae oia i kahi llio, n aole no hoi i pane hou aku kahi īlio, a i ka pau ana nka ke aliiwahine makaikai ana ia lunu oka moku, ua hoi loa aku la laua uo ka Halealii, me ka pono ole no o kona manao no kana mea i aloha ai he kane. Maaneiena hoa heluhelu, e waiho iki kakou ike aliiwahine e noho ana iloko ona manao oke kaumaha a me ke kupilikii, a e huli iki ae, hoi kakou no Aeko Eleele a me kana mau wahine. Oiai o Aeko Eleela e makaala mau ā'na iio ke aupuni o kana niau wahine, no ka mea, ua komo mau ke aloha iloko o keia maa wahine no ko laua aupuai, aka, i keia la, ua ike iho la o Aeko Eleele i ke aupupi.o kana mau wahine 1 ka hioolei ia ana* iloko o ke kai, nolāila huli mla oia a pane aku la ia laua, Mai kanalua ko olua manao no ka lilo loa oko kakou aupuni, no ka mea, ke ike nei au, ua ■ hoolei ia ae Ia ua aupuni aei iloko oke kai e Lina Kula, no* J laila, e kii ae ka inanu a kakou. '

Ik* lolie ana oua ui ala, us olioli loa laua, aia manawa noi komo koke ilio ai ka m&nao kuko iloko oka Ui Polu, iuaeloaa bou mai ana ko laua aupuni, alaila, e kii ana oia e kaili mai ia Pmke i kaue nana, aua paa kona manao pela.

Ia wa ua hoouna ia maila o Manu Polu, a lele mai la ua manu ala mai ke aupeni Ahi mai ahiki i kahi i hoolei ia ai oua anpuni nei, luu iho la oia a loaa, a lawe aku la no ko lakou home me ia hauoli nui. īka hiki ana aku o Manu Polu me ke aupuni, ua iko mai la hoi o Aeko 1 Eleole a me kana mau wahine; ua hauoli loa lakou, a hoopuka ae la i na huaolelo mii ke ano hooio, wahi a Aeko Eleele, "Aole he mea nana e pai ke poo oke keiki a Aeko Olenalena, ke akua kahiko o keia mau aupuni Hui, Heaha no !a ka kela wahi Hapa īlio o ka hoonahoa ana mai nei iko makou aupuni, ame ka lawe ana aku nei ? E manao ana paha ia he hapa ikalka ko'u a he hapa akamai hoi, kahaha, kamalii hanau hou walo no lakou, aka, hoao mai nae oia o hoopii i kona inaina a hiki iluna nei i kuu mau kapuai wawae aloha maoli au iaia i keia manaw8 } no ka mea, e lawo hou mai ana au i kana wahine." Ia manawa, pano aku la kekahi o kana mau wahiue, oia o Mauu Keokeo, aole he pouo pola, mahope no auanei huli hou mai no o Piuke, liolaila, e kali a loaa he wa kupono, alaila, kii kakou e kaili tnai ia Piuke, Paue aku la Uoi ka Ui Polu, aole no iie pouo ke lawe mai i kekahi o laua, m&liope uo auauei kii hou uiai ka lio Legeoua, a piiikia hou uo kakou. No keia mau mea, aole i holo pono ko lakou mau mauao, aka, maUope iHo, «a hooiioio iho ia iakou, aole e Kii i kekaiii o iakou, aka ua ike oukou eka poe heluhelu ika uiea o ake uei o lilo o Piuke iaia, oia 110 ka Ui Polu.

E waiho kakou oka poe holuholu i ke kamailio ann uo Aeko Eleele a me kana mau wahine. a e waiho pu aku ika TTi īaua Kula e uoho &ni i ke aupnni Huila me kona kumakeun, a e huli ae hoi kakou no ka kakou Olali Piuke, pehea aku nei la oia,

Oiai ua l'iuke nei i hemo mai ai mai ! kona rumi mai, oka hora 9 paha ia, ; aia hoi na kaikamahine a ke Kuhina 6 noho ana ma ka rumi hookipa a liookahi no u lakou olelo oka oani no o Piuke, uo ko Kuhiua Eopaka, aia oin ika Haloalii i keia m&nawei, ako kamailio ala takou po na moa a Piuke i hai akn ui iaia i la po ī hala, Ia Piuke i hiki aku ai i ku.i-unu hookipa, ua ike mai la na ui a haawi mai lai ke aloha kakahiaka, a aloha aku la no hoi keia, hookuene pono ae la _ua mauTuTjāeīa uoh'j ihola oPiuke, a oiai lakou nei e heohialaai ana ma na kamailio, ai& hoi, ike ia, aku la ke komo ana mai oke alii me ke kuhina Ropaka,i ukali ia hoi e kona ahakuHina. Ia manawa i hooki īho ai lakou ike kamailio ana, a komo ana no hoi ke alii, !ke ma! la oia i keia keiki kanaka maikai e noho ana me na kaikamahine ake kuhina, huli aē la oia a ninaU ae laike kuhina, Owai hoi kela keiki ni e noho mai la ? Kai no hoi oua keiki ala ia a' i i olelo akti nei ia oē, a oia hoi keia liuakai au eke alii, wahi a ke kuhina. Ahe, ni maoli io ka hoi kela keiki, wahi h oa alii nei, Ia manawa i komo aku ai lakou nei iloko a noho iho la, hele mai la ke kuhina a pane aku la ia Piuke, oko makou alii keia, e hele paha oe e ike iaia. Ku koke ae la ua Piuke neī a hele aku la oia e hm me ua alii ala. Em hoa heluhelu, o keia ke alii Wela Babala, ka mea nana ka pauku hao enaena, aka, he makau nui kona e noho nei no Piuke, aia Piuke uao i haawi aku ai ike aloha iua alii ala, nakuaelaoia iluna a haawi mai la i ke eloha.

Ma ko Piuke kilo ana i ke kulana o keia kanaka, ua mappopo iaia ōia kena kanaka koa, he kiiniulaī maīkai kona muu poohiwi, a heaha ia ka mea o ka makan wale ana. I k«a manawa ua hookamaaina ia ae la ka malihini me kamaaina, a hoomaka iho la na kukai kamailio ana mawaena o lakou, 9 na, .kamaaina no ka ninau mua, O hea kou aina hanau e ka malihini ? la manawa i hianao ae ai o Piuke e hoopunipuni aku, aka, noonoo īho la oia he mea ino ia, nolaila, pane akn la oia, E ke alii maikai, e oluolu paha oe ooea owau wale no ke lohe no keia mau mea, oiai, o keia poe e noho nei, ua lohe wale no lakou no'a, ahe mea makehewa wale no ka hai }iou ana ae ia lakou, nolaila, ma kekahi rumi kaawale o keia bale, malaila kaua e hui kamailio ai no'u iho e like me kau ninau. Ia wa ua pane mai la keaiii, ina pela, alaila o kau mau olelo a pau i olelo ai ia lakou nei he mau olelo oiaio wale no ia ea ? Ae, peia ko'u manao, wahi a Piuke. Pane hou aku la no ke alii, aole no a'u me nui e ninau aku ai iaoe, eia waie iho no, he makemake au e hai mai oe ina ua ike 00 ia Piuke.

Pane aku la o Piuke, ke hai aku nei au ia oe me ka oiaio, Owau no o Piuke ka mea i kau ka weli ma ko oukou aupuni nei, a liealia kau eoea e pane mai ai e ke aiii, ka mea a'u i lobe wale ai nau ka ka hao enaena, nolaila, eia au 0 Piuke, ī keia wa ua melia fca mea a pau o loko, aole pane leo, a ike ia aku la ka pii ana ae o ka ula ohelohelo a uhola ae la ma kona mau papalina, ku lion ae la oia iluna b pane liou mai la, 0 waī la o onkou ka mea e pane mai no keia ninau, ela hol, Healia ka oukou mea e hana mai ai no'u P A i liiki mai a uanei 1 ka la e kaua ai, e okinoauika hapakolu o kou aupuni, a e koolei iloko o na iua pau o k % make, no ka mea, ua -iioao mai oe e hooi ae ia oe ilio maluna o'u, a ua maopopo ole paha iaoe owau keia o kau mea i inak&u ai, a no kau mau hana m» m la i k&la ae, uo ka maa, ua lioao oe o iioouiaikai ia'a uia kau papa&ina kauohaeo, uolaiia e lilo uo oe i io no kuu 10, & i koko hookahi Uoi uo kuu kaikuahiae, nolaiia, e ke alii, mai makau a kuihe kc manao no*u, no ka mea, aole au e lioo|K»ino akn ana ia oe, aka e hoike aku twia au ia oe i hoopau ia kou mau mauao kuhihewa. I keia wa, ua hoholo ae la ka leua ms na papalina o ke alii, a ea ae la ko

na poo, a pane mai la, E ke alii Piuke', akahi no an a ike maka ia oe, ua kuhi 'au ho kanaka la oe i hoohanoliano ia, | a fna In oo e helo raa kau huakai hele, me nā moku kaua la oe o hele ai, nolaUn, i ko'u iko" ana ia oe ina minute i [ liaīa aenoi, ua kanalua ko'u manao no I ke koho ana aku o Piuke oe, a he hoo- | hno! no hoi ko'u nou, Ha * lohe au no ' kau mauliana kupna, a ua kaulana hoi 1 ina na aupuni a pau aliiki loa mai i o I makon nei, ke manao uei au, he kana[ka nui Ia oe Mike me ka Pilikua ai kai naka, eia ka he opio oe, a o ko'u manao ' kuhihewa heleeiki la oe na kekahi ona miliona oke aupuni Ilupe, eia ka ooe ! ka mea a'a e makau nei a me na aupu>s a pau, aka, aole au e hooiaio loa i ana no keia mau olelo au e ka opio. ! Ia manawa no, komo ana kekahi mau | koa elua me na helehelena hi-o a pihoiI hoi, a pane ana i ke alii, Eke alii, o Ika mea hou a mea kapanaha hoi i ike !ia ma keia kakahiaka, ua pipiliia ka li ;ma o kekahi poe kanaka he 50 ko Ia- ! kou nui, a ua paa loa, aolie hemo iki. [ No keaha keia 1 wahi ake alii. | No ke aha la, aole i maopopo ia maua ka kumu, aka oka kekahi i olelo mai nei, i hele aku nei ka lakou e nana • i ua waapa ala, a ua ike aku nei no hoi au i ua walii wāapa ala, he dala a pnni i kmohinohi la me na mea nani, a ia lakou i lalau aku ai, na pipili loa ia aku la ko lakou mau lima, a i ka ike ana hoi o kekahi poe i keia pilikia, ua J hele aku la lakou e kokua, aka, ua pau pu aku la lakou, aua kokoke e make kekahi poe o lakou. Ika loho ana o Piuke i keia mea hou, ua hene iho la ka a-ka a ua Piuke nei.

Oiai hoi o Piake e aka aaa, pane aka la fee alii, heaha keia au e aka nel, o ko lohe ae It> no ka liōi he pilikia ke--1», he"!lo6tieiw}«>wa mrrr fca hol kau. Kahaha, oia iho la no ka ka pilikia I e makau ai oe,. no ko lakou nelo ika f mea paani ole, nolaila, hele aku la e paani me kahi waapa, a ina ewi mai ana ka niho la ea; he iole ia. Ia manawa tta ano huhu ua 'lii ala, a kn ae la oia iluna a pane aku la ike koa, I hele mai nei hoi au ia oe e hai aka i keia mea hou, a o ka lohe hoi kou hele ae e kokua, malia hoi o hemo ia oe. la manawa pane aku la ke alii, hemo ole aku la no ia oukou oki loa aku au, a hookahi wale no mea hiki ia'o me ka pahi kaua. Ia wa pane aku la o Piuke, E ke alii, e oiuolu paha oe e iho kakou e nana i kela mea hou, ina io hoi he oiaio keia mau mea a kakou e lohe nei, a ina no Jioi paha aole, hoi mai no Hoi kakou. Ia wa, ua ae ao la ke alii ika Piuke mau olelo, ame kona olelo ana mai, e iho hoi ha kakou a nau e wehe na lima o ke!a poe ? ; Pane aku la o auhea ka hoi kou ikaika, hana aku hoi ilaila. Kahaha, wahi a ke alii, Uai no hoi o oe ka mea i olēīo mai nei o Piuke oe, a ina hōi ha he oiaio ia, aleūla, ilaila aku hoi paha e ike ia ai o Piukela wa pane aku la o Piuke, he hooloihi olelo, kai no o ka iho aku. Ku like ae ia lakou a iho aku la.

la lakou nei i hiki aku ai ma kahi o ka poe e pipili ia ana na lima $ me na e ka waapa, aia hoi, ua piha pu ua wahi ala i kokua, a e koēfo aua ua hauiai'e, a e oki aua kekahi me na kila, aole uao ho wahi uiea a ike ia aku ke oki aua, aua ku maoli uo ika pilikia kekahi poe mamuli oko lakou liooikaika aua e hemo, lio ole u(%e ka hemo mai. Oi:.i hoi o Piuke ma eku aua, ua hookaawale ae la ua kauaka ike alauui, ake lohe uei hoi o tiuke ika leo ona kauaka, o i aua, Eia ae ke alii o kakou ke liele mai nei me ua kaikania-, hiuea ke kuhina a me kekalū keiki ui, aia ka maka omv mea a pau maluua o Piuke kahi i hanai ai iko lakou mau mauao, n na piha hoi ko lakou opu i ka maona no kona uaui lua ole. Aia lakou i ike aku ai ika poe. kauaka e pipili ia aua«. ka waapa» ua aka heuehene iho la oia, auo ia mea i paue ae ai ke alii, kupaualia uo oe eka malihiuī, eia ka oka pHikia, he mea akaaka iho la ka lioi ia uau, kai uo hoi 0 ka ike aku i ka pilikia hele aku e kakua i hoopAU ia keia pilikia o ko'u poe kanaka. | T fFau ae la keia.l 1 -i •