Ko Hawaii Pae Aina, Volume IX, Number 36, 4 September 1886 — PANE LAULAHA. [ARTICLE]

PANE LAULAHA.

JUi iiil'A A 4 NA ilAl A eOMEUOA TauiīAS Al' CATESBY .tONES MA KA MOKU KA'l A AMK MAHONOLULU ILOKO 0. OCAU'OBA ii, IWW A »JJ£I I IANUAKTIBar, AME KAPL'NA WILīAMA COMPTON BOLTOK }X\ iiA »OHU .iAUA AMKKIK.A VTKL\JtN>TKB I i'.OKU O OOATOBA 18i!>.

Malalo o w» oklō ā6 a Hon. Sam. 6oultard, Kakauolelo a Kuhinn hoi o ke Anmoku Kaua o Atmāttka Hnipulā, a" mamali hoi o na kuhiknhi a ka Hon. I John ~ Qaiocy Adam«, ■ Peresideua o : Amerika Huipuia, ua hoouna ia njjii la 0 Oapt. Jones, ka mea e noho alji ana maluna o ka moku kaua Aiuenka, Fea- . ooek, i keia oiau mokupuni iloko o ka makahiki 1826', he kanaono ae noi paha mau makahiki i hala aku. E makaala 1 ua pono o na poe Amenka, a e hoomaopopo pu hoi i ka ae, a me ka hookaa ana mai o ka Moi, a me ua 'Lii Hawai» i ko lakou maa aie i na haole Amerika, ! Ua olelo ia, aohe moolelo ppa hana i ! lawelawe ia e Kapena Jones ma keia oihana 'nmiom o na hana i waihoia ia | ia, koe wale no kana hoike imua oka Ahaolelo Gongress, maloko aku o na Keena Oihana Kaua Moana a me kekahi leta ia Hon. Ogder Hoffmari 3 ana i olelo ai ua hoopaa oia i ka palapala e ae ana e "hookaa mai i na dalaJoi ak.u mamua o $500,000, he oie, no lse 'Lii Kamehameha i make i kekahi mau haole o Amerika llnipum." He kahaha kakou i ka nui launa mai 0 keia iīuma, aku uae e pau ana kp ka ; kou kahaha ke lawo ae kakou e hoomaopopo i na ala hele ihiki aku ai ilaila. A 1 mea e hooholo kaulike ai kakou ina naea a pau i hanaia, e j£bpo ia kakou ke hoohui ā»tlQa mea a gau e pili ana i keīa hooponopono. - - O ke aupuni iloko oia wa he aupuni malalo o ka mana hookahi, he au hoi i maa i na 'Lii a me na oia wa, a i ike ole ia na hooponopoho aupyni okoa ae, a e like la ho hoi me na aupuni a pau' i kaokoa o ka mana i na moi, e hiki ana ke oluolu a oolea paha, aia no i kona makemake iho, elike la me ke ano maikai a inoino paha o ka mea ■ e noho alii ana. Oka makemake o ka j Moi, oia iho la ke kanawai ona makaainana. Aole ī hoao iki na makaaipana e hoano e ao i keia kanawai. Ua lilo ka Moi i ona waiwai hiki ole ke kue aku, no na aina a pau, iloko o ke aupuni, a i me ke kuleana pu e koi aku ai i na!makaainana e iiana, a aohe o lakou kuleana e koi īuai ai i ka uku malalo o keia uiau hoohana ia ana, a he elua la iloko oka hebedoma i hookaawale ia, no na hana ponoi a ka Moi a me na Alii uia ke ano he auliau paa, aua kapaīa he mau la hana paahao. A oiai no e hiki ana ika Moi inawa a pau ke kena i kekahi makaainana e hoohana ia, eia no nae ua hookaawale ia no ka Moi mena 'Liiame na Makaainana pa la e hana ai, me fca manao pu u no nae oia man la e na Lii a me na Makaainaha no ko lakou mau hakn wale no la maii la.

0 ka Moi wale no a me nu LH H poe hiki kc Umi a Kalepa i kn Luau Ili On, a ua nui na ui>iknsii'ri o feo lakou !vlnnu au» i keiu |>otnaikfU, a me ktk hoakoakoa ia-atfa o keia T<aau 'no ua {>oe a!ii |nei e oa makuaimma nui n;v !n T?a Uoakaka ia e J»rvk ka Ilaku Moplelo, ko Kuuiohameha I lawelawe ana i, keia iiuuu i iu la tuakamua, kaua ,olelo ; " Mniloko uiai o kana kakpa aua ina ua Laau lliahi a n»e na uiouii, h t»e ua haaa e ae i paa ia ia hookalii.. ua ioaa nui ia ia ka wanwai. U* loaa nui ua waiwai kuiuukuai nui o Kuropa, Atueribu a me na wai>vai o Kina iloko o kona man hule Ua nu* kona la*o i na a me rta luea ka-1 1 tvfc, a ua pih* konn wau waihoua 1 | ; ' M» k» makahiki ISK' eto« m6k\) 4 i ' k:in ia k;> H»e Aupnui M.iwaii KekaI M moku he kiahts manuwa maik&i me n;\ pn hc 18 i kapaia o* a o'kekiihi he mokn kiakolu i kuai hiou ?a Hu\ i !v,;\nao ? i e i Kina nle kana nkana h«» Laan !!iahi 0 Adams, he h:\oh- Bfrhania ke aHi mokn i hoonohoia malnna o ke kialu» u-uinw» o kekahi mo]ku «a liooinhaia i k > laau ī!iaht t a ua boouo-

lioia malalo o ba mana o na 'lii moku haole Berītania, tne ke Kup&kako Hawaii nae, aua lioouna ia i Kina. No ka hewahewa ona auhau dute awa, a me ka lilo pu hoi o fe«-knpena rot> ke kop«l»k6 !ka oua rfttna, ua akn la nwlaila na loaa oka ukano o ka moku, Ua hoihoi ia ma? no k« moleu ine' ka pilikia ole», aole nae hoī ?ne ka waiwal i maeiao mua ia, a'im ike iho la ka Moi ua aie ōia he $3000 ma keia hana aua. ""Ua lilo iho la ka laau Iliahi ia wai waiwai nui e hoouua ai ina aina e, ama kekahī makahiki ua hiki aku ka huina waiwai ika $400,000. A oiai e mau ana keia hana. ua lilōTa meallua dala waiwai ng ke Aliī; eia nae ua lilo pu i mea nana i hoouln mai ka uhauha; a o kekalii mau piha iuuliu waiwai ua loaa mai mamuli ona hana oolea ume na auhau koikoi. Ma ka la 8 o Mei, oka ii. u. 1819, make iho h ka Moi, a o ka nui o kona ruau makahiki he 66, a ua pani ia kona hakahaka e kana keiki o Liholiho. Ua uhauha ia na hale papaa waiwai i hoahn ia e kona makuakane ma o ka lu ia ana i na punahele, a ua lilo na hana alunu (monapela) i ka laau lliahi i mea e ala mai ai na poino lanna ole. Ua hoolilo ia na la ma na huna ona ratna a me ka moe-kolohe. A iloko o ua wa ona, e kuai nui ana ka Moi mai na h*ole mai, me ka haawi uhauha ana i na inakana oka lole paina, na Silika kumukuai nui, a me na lole kumukuai nui e ae __ i na ai alo. Kuai ia na aie, jme na kumukuai nunui; he 80,000 i haawiia ma ka laau Iliahi, no ka waapa nui o ka moku Cleopatrn, he moku īealea i lioouna ia mai e kekahi kalepa o.Bosetonu nona na lilo he §30,000,—he. $40,000 i haawi ia.no ke Kialua Thaduuku, ao na ukana oia poe moku, ma ia ratio like i k.uai la mai ai. A no loko mai o keia mau hana hoomaunauna, ua ttoī u koīkoi na aie i puka mai, a i mea e kaa ai keia mau aie, ua hoala ia na hana alunu, a ua hapii ia na auhau a hiki i ka palena kiekie loa. Ua nui na

Iliahi i hoahu ia a leuai ia, aka e pli mau ana no ka aie. Iloko o bo Liholiho au keia pii aua o na hana a aole no i pio iki, a hiki wale no i ka wa i huli ai kekahi poe alii nuij ma ka pono Karistiano. Ma na olelo naauao o Hawaii, he akua hanai ka raraa 5 a o ka aie, he mu ai aina. Ma ka la 26 o Novemal)a, 1823, holo aku la o Liholiho me kana wahine punaheli; o Kamamalu ame kekahi jjoe nkali uuku, no Bentania, maluna o kekalii moku Okohola Beritatiia. Ua hiki lakou i Portisinouuth ma ka la 22 o Mei, 1824, a ua hookipa oluolu ia lakou e ka Moi o Beritania, G«orge IV. Ma ka ln 8 o lune, 1824, make iho la ka Moiwahine, a ma ka la 14 mai* make iho iake 'Ln Kane. no ka mai (Measles) Punpuu Ulaula. Ua haawiia īa laua na lapaau i oi aku ka maikai, » tue tia malama maikai ana i hiki ke hana ia. TJa hialama maikai i' ia lana e ka Moi a me Mr. Conui[ig, a o fea manuwa Bto«de, Lonl Byrou ke lii moku, kai hoounaia mai e hoihol i ko iaua mao kino kupapau i Houolulu uei, a»a ku inai la ua mauowa uei ma ka 1« o o Mei, o ka m. h. 1825.

lioko o keu ui»u,ui&kahik > i eiakamoa o k» »ui g us> uili&aa kalvpa uw Ueia uiau a uia ua kiHMikai V) ka Pakipika ame ata lloko o tia litua o ka poe liaole Amerika, « me na Ber!tauia, 0 ka ui uo u»e kai k» j«e Amenka. (Aote i p«n.]